Zuiderzee: verschil tussen versies

| naam = Zuiderzee

| locatie = [[Nederland]]

De '''Zuiderzee''' was een grote [[binnenzee]] in het noordelijk deel van [[Nederland]] die vanaf ongeveer het begin van de [[late middeleeuwen]] tot 1932 heeft bestaan. De oorspronkelijke oppervlakte was circa 5.900 km². Met de voltooiing van de [[Afsluitdijk]] in [[1932]] werd de Zuiderzee gesplitst in twee afzonderlijke wateren. Het [[binnendijks]]e deel heet sindsdien [[IJsselmeer]] (waarvan later het [[Markermeer]] werd afgesplitst), terwijl het [[buitendijks]]e deel werd omgedoopt tot [[Waddenzee]]. Eerder ging men er van uit dat de Wadden pas bij het [[Borndiep]] begonnen.{{Bron?||2019|03|06}}

De Zuiderzee ontstond in [[vroege middeleeuwen]] als gevolg van een serie [[overstroming]]en, waarbij steeds meer land verdween dat het oorspronkelijke binnenmeer – het [[Almere (meer)|Aelmere]] – van de [[Noordzee]] en de latere Waddenzee gescheiden had gehouden. Uiteindelijk ontstond een rechtstreekse verbinding en werd het binnenmeer een binnenzee.

De oudst bekende vermelding van de ontstane binnenzee, onder de naam ''Sudersee'', duikt op in een Duitse bron uit 1340.<ref group="noten">Een akte in het Groningse stadsarchief uit 1272 met een vermelding van de ''Sudersee'' is vermoedelijk vervalst.</ref> Deze aanduiding verwees in het bijzonder naar de zuidelijke ligging op de route die de [[Ommelandvaarders]] aflegden.<ref>http://www.regiocanons.nl/overijssel/land-van-vollenhove/land-van-vollenhove/de-zee</ref> Zij lag zuidelijk ten opzichte van respectievelijk de [[Oostzee]] en de noordelijke Noordzee.<ref group="noten"> In [[Denemarken]] wordt voor de zuidelijke Noordzee (naast de naam ''Nordsøen'') ook nog steeds de naam ''Vesterhavet'' (Westerzee) gebruikt.</ref> Tot voltooiing van de Afsluitdijk werd ook het gedeelte van de [[Waddenzee]] ten westen van het [[Borndiep (water)|Borndiep]] als Zuiderzee betiteld. De Visserijwet van 1908 gebruikte hier voor het eerst de term Waddenzee. Een ministerieel besluit bekrachtigde in 1932 de naamsverandering van dit gebied.<ref>Bremer,'Van Zuiderzee tot Waddenzee',</ref>

Uiteindelijk bleek de visserij van de Zuiderzee voor Nederland belangrijker dan die van de [[Noordzee]]. In de periode 1825-1836 werd er in de Zuiderzee vooral veel [[vleetvisserij|haring gevangen]], na 1820 ook steeds meer ansjovis. In 1850 was het aantal grote schepen dat de Zuiderzee bevoer met ca. 60% gegroeid ten opzichte van een halve eeuw daarvoor. Gedurende de eerste veertig jaar daarna verdubbelde het aantal schepen nog eens. Een deel van de gevangen vis kon nu ook naar [[Duitsland]] en [[Frankrijk]] worden geëxporteerd, dankzij nieuwe vervoersmogelijkheden en het gebruik van ijs voor koeling.<ref>Bossaers, p. 28</ref> In deze periode verschenen ook de eerste echte belangenverenigingen voor de Zuiderzeevissers.<ref group="noten">Iets eerder waren dergelijke verenigingen al opgericht voor de vissers aan de Noordzeekust. De visserij op de Noordzee werd echter [[subsidie|gesubsidieerd]] omdat het vissen daar vanwege de hogere [[Uitvoer (handel)|export]] uiteindelijk meer kapitaalvoordeel opleverde, in tegenstelling tot het vissen op de Zuiderzee.</ref> Waarschijnlijk bestond er vóór 1868 op Urk al een vereniging genaamd ''Hulp en Steun'' voor de vissers aldaar.<ref>Bossaert, p. 36</ref>

Een keerzijde waren nog altijd de vrij frequente [[overstroming]]en, waarbij niet zelden veel slachtoffers vielen. Met name het eiland [[Schokland]] werd geregeld getroffen door het woeste zeewater. Er werden hier telkens stukken land weggeslagen waardoor het eiland gaandeweg kleiner werd. Tijdens de [[stormvloed van 1825]] waarbij het [[Kinselmeer]] werd vergroot raakte Schokland geheel overspoeld. Er vielen 13 doden en veel gebouwen werden verwoest. Niet lang daarna werd Schokland geheel ontruimd.<ref>http://www.schokland.nl/pageid=108/Stormvloed_van_1825.html{{Dode link|datum=juni 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

In 1848 waren [[Jakob Kloppenburg]] en [[Pieter Faddegon]] de eersten die met een concreet plan voor droogmaking kwamen. Een jaar later kwam waterstaatsingenieur [[B.P.G. van Diggelen]] met een soortgelijk plan.<ref name="Bossaers, p. 31" /> Ook waterbouwkundig ingenieur [[Thomas Joannes Stieltjes sr.]] kwam in 1867 met een uitwerking van het voorstel om een nieuwe Nederlandse provincie te creëren door een deel van de Zuiderzee droog te malen.<ref>{{Citeer journal |author=T.J. Stieltjes |url=http://link.springer.com/article/10.1007%2FBF02288530#page-1 |title=De droogmaking van een gedeelte der zuiderzee |journal=De Economist |date=September 1867 |volume=16 |issue=2 |pages=271–286 |doi=10.1007/BF02288530}}</ref> In 1875 besloot minister van Binnenlandse Zaken [[Jan Heemskerk Azn.|Jan Heemskerk]] dat het plan tot droogleggen door de staat moest worden gerealiseerd.<ref>Rooijendijk, p. 268</ref>

In [[1886]] richtten enkele notabelen onder wie [[Age Buma]] de [[Zuiderzeevereniging]] op, die moest gaan onderzoeken of drooglegging haalbaar was. Ir. [[Cornelis Lely]] trad in [[1886]] als ingenieur bij deze vereniging in dienst. Hij ontwierp in [[1891]] het eerste plan voor de [[Afsluiting (topologie)|afsluiting]] van de Zuiderzee. In [[1892]] adviseerde een [[staatscommissie]] om tot uitvoering van het Plan-Lely over te gaan.<ref name="absolutefacts.nl">http://www.absolutefacts.nl/geschiedenis/data/zuiderzee.htm</ref> Tegen de plannen voor inpoldering werd heftig geprotesteerd door de vissers uit onder meer Enkhuizen, Hoorn, [[Stavoren]], Urk en Volendam, die hun bron van inkomsten door deze plannen zagen verdwijnen. Dit was een belangrijke reden dat er nog enige tijd werd geaarzeld.<ref name="absolutefacts.nl" /> In [[1913]], toen Lely inmiddels voor de derde maal [[minister]] van [[Ministerie van Verkeer en Waterstaat|Waterstaat]] was, werd de inpoldering niettemin opgenomen in het regeringsprogramma, ondanks de aanhoudende protesten vanuit de visserijsector.

[[FileBestand:NL-HaNA 2.24.14.02 0 252-0820.jpg|{{largethumb}}|Werken aan de sluizen bij Den Oever, 1930]]

* {{Aut|M.F. Mörzer Bruijns}} en {{aut|R.J. Benthem}} (1979), ''Spectrum Atlas van de Nederlandse landschappen'', [[Uitgeverij Het Spectrum]], {{ISBN |90-274-9804-0}}

* {{Aut|Jan Neefjes}} en {{Aut|Hans Bleumink}}, ''[https://cultureelerfgoed.nl/sites/default/files/publications/rce014-brochure_ijsselmeerbio_synthese_0.pdf Cultuurhistorische IJsselmeerbiografie. Synthese met ruimtelijke karakteristieken als bouwstenen voor ontwikkeling]'', Amersfoort 2017

* {{Aut|Yftinus T.Popta}}, {{Aut|Christer L. Westerdahl}} en {{Aut|Brad G. Duncan}}, 'Maritime Culture in the Netherlands: Accessing the late medieval maritime cultural landscapes of the north-eastern Zuiderzee', in: ''International Journal of Nautical Archaeology'' 48 (2019), p. 172-188

* {{Aut|Tom Sintobin}}(red.), ''"Getemd maar rusteloos". De Zuiderzee verbeeld. Een multidisciplinair onderzoek'', Hilversum, Verloren, 2008

* {{Aut|R.P. Zijp}}, {{Aut|Dirk Damsma}}, {{Aut|Paul C. van Royen}} en {{Aut|Mieke Scharlo}} (red.), ''Barre tijden. Crisis en sociale politiek rondom de Zuiderzee, 1650-1850'', Enkhuizen/Zutphen 1989