Tristan en Isolde (legende): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Labels: Bewerking via mobiel Bewerking via mobiele app Bewerking via Android-app |
Literaire verwijzingen in het Middelnederlands |
||
Regel 100:
Tristan stort zich in de strijd overal waar hij die kan vinden. Na een half jaar krijgt hij heimwee en trekt naar zijn land, Parmenie. Hij wordt er goed ontvangen door Ruals zoons. Vandaar trekt hij verder naar Arundel waar hij met Kaedin de zoon van hertog Jovelin, de machtige buren die de hertog aanvielen verslaat. Hij trouwt uiteindelijk met ''Isolde as blanschemains'',<ref>Isolde met de witte handen</ref> maar zich verbergend achter een verhaal over een oude wonde die niet wil sluiten komt hij er niet toe het huwelijk te consummeren. Tristan keert vermomd als bedelaar nog (drie maal) terug naar Cornwall om Isolde te ontmoeten. Een tijd later raakt hij bij een gevecht in Bretagne gewond door een giftige speer. Tristan zendt Kaedin naar Cornwall om Isolde te halen, zij is de enige die hem kan genezen, maar Isolde met de witte handen heeft het gesprek afgeluisterd. Hij geeft de opdracht om bij de terugkeer witte zeilen te hijsen als Isolde aan boord is en zwarte als Isolde er niet is. Als het schip terugkeert, zegt de jaloerse Isolde met de witte handen hem dat het zwarte zeilen voert. Tristan die denkt dat Isolde hem verloochend heeft sterft. Als Isolde even later wordt binnengebracht ziet ze de dode Tristan en sterft zelf van verdriet.
== Literaire verwijzingen in het Middelnederlands ==
== Invloed ==▼
Hoewel er geen versie van het Tristan en Isolde-verhaal is overgeleverd in het [[Middelnederlands]], zijn er wel literaire verwijzingen naar te vinden in de [[Middelnederlandse literatuur]], die een beeld geven van de bekendheid van het verhaal in de Lage Landen.<ref name="Leeuwen">De voorbeelden zijn overgenomen uit: Rozemarijn van Leeuwen, ''[https://www.rozemarijnonline.net/tristanisolde/tristanisolde.html De liefdesdrank van Tristan en Isolde. Een literaire verwijzing in een magisch recept en de zoektocht naar de verdwenen Middelnederlandse versie van het Tristan en Isolde verhaal]'' (onderzoeksnota UU, 1994).</ref>
[[Hendrik van Veldeke]] verwijst naar de liefde tussen Tristan en 'zijn koningin' in een van zijn liefdesliederen (eind 12e eeuw). In deze liedtekst stelt hij dat Tristan tegen wil en dank, gedwongen door een 'poisoen', trouw moest blijven aan Isolde.<ref>De beginregels van de liedtekst luiden: 'Tristrant moeste ane sinen danc / stade siin der koninginnen / want poisoen heme daer toe dwanc / mere dan die cracht der minnen', Hendrik van Veldeke (12e eeuw). In de uitgave ''25 Minneliederen'' (J. Notermans, 1966) gaat het om het vierde lied.</ref>
In de proloog van ''[[Floris ende Blancefloer]]'' (12e eeuw) worden Tristan en Isolde (evenals [[Paris (mythologie)|Paris]] en [[Helena (mythologie)|Helena]]) genoemd als voorbeelden van [[Hoofse roman|hoofse verhalen]]. De passage lijkt te verwijzen naar een mondelinge verteltraditie, omdat het verhalen zijn waarvan men 'heeft gehoord' en waarover veel 'wordt verteld'.<ref>De passage in de proloog luidt: 'Wi hebben ghehoort van Ysouden / Hoe si minde haers neve [de neef van haar man] Trustram / Ende hoe Parijs minde Helenam / Ende van anderen niemaren / Die hovesch ende natuerlic waren / Dier men seyt ende tellet vele / In aventuren ende in spele', ''Floris ende Blancefloer'' (12e eeuw), vss. 58-64.</ref>
In het tragische liefdesverhaal ''De Borchgravinne van Vergi'' (14e eeuw) vergelijkt de burggravin, als zij zich verraden voelt door haar geliefde, hun liefde met die van 'Triestram' en 'Isauden'. Zij dacht dat haar geliefde haar meer trouw was dan Tristan Isolde, en stelt dat zij meer van hem hield dan Isolde van Tristan.<ref>De 'borchgravinne' zegt: "Te waren, lief, ic waende dat ghi / Mi ghetrouwer gheweest had vele / Beide in ernst ende in spele / Dan Triestram Isauden was / Want god kint die waerheit das / Dat ic u minde vele mere / Dan Isaude Triestram dede eere", ''De Borchgravinne van Vergi'' (14e eeuw), vss. 887-893.</ref>
In ''Der minnen loep'', een tractaat over de liefde door [[Dirc Potter]] (begin 15e eeuw), wordt in het tweede boek dat over de 'goede minne' handelt, naar een episode uit het Tristan en Isolde-verhaal verwezen. Het gaat om het moment dat Tristan en Isolde elkaar in het geheim ontmoeten, maar de spiegeling van koning Mark (die ze vanuit een boom wil bespieden) in het water zien. Deze literaire verwijzing dient als voorbeeld bij de bespreking van listen. Een list is toegestaan in de liefde, zeker als daardoor de eer bewaard en schande voorkomen kan worden.<ref>Dirc Potter, ''Der minnen loep'' (II, 3613-3641 + 4206-08), ca. 1411. In deze passage onder meer: 'Die coninc sat boven inder linden, / Doe [die] coninghinne reyne, / Ysalde, sat opter fonteyne / In soeter lust mit Tristram. / Ende doe sij sconincx hoeft vernam, / Deedsi Tristram neder crommen / Ende wijsde hem waer die visken zwommen'. Ook in zijn latere boek, ''Blomme der doechden'' (ca. 1475-1495), noemt Potter 'tristram van cornuaelge' kort in een opsomming van geliefden die stierven.</ref>
Tot slot het Hattemse handschrift (15e eeuw), een handschrift met een verzameling [[Artes incertae|artes-teksten]]. Dit bevat een recept voor een liefdesdrank, waarbij aan het eind de werkzaamheid ervan wordt benadrukt met een verwijzing naar 'triestamme ende ysauden van Irlant': 'geef het te drinken aan wie je wilt en drink het ook: nimmermeer kan de liefde eindigen tussen de twee die het drinken. Dit lijdt geen twijfel, want het geschiedde tussen Tristan en Isolde van Ierland'.<ref>Hattemse handschrift (15e eeuw), vijfde recept van de magische recepten, 'Hoemen sal maken vrienscappen' (Stichting Oud-Hattem). Het volledige recept en achtergrondinformatie is te vinden op: Rozemarijn van Leeuwen, ''[https://www.rozemarijnonline.net/tristanisolde/tristanisolde.html De liefdesdrank van Tristan en Isolde. Een literaire verwijzing in een magisch recept en de zoektocht naar de verdwenen Middelnederlandse versie van het Tristan en Isolde verhaal]'' (onderzoeksnota UU, 1994).</ref>
▲== Invloed in latere eeuwen ==
[[Bestand:DrapersTristanIsolde.jpg|300px|right|miniatuur|Tristan en Isolde getekend door [[Herbert James Draper]]]]
Vele kunstenaars gebruikten de legende rond Tristan en Isolde als inspiratiebron. [[Richard Wagner]] baseerde zijn opera ''[[Tristan und Isolde (opera)|Tristan und Isolde]]'' (1865) op het verhaal. Het werd opnieuw verteld in het Nederlands door [[Arthur van Schendel (schrijver)|Arthur van Schendel]] (''Tristan en Isolde'', 1920), [[Marie Elise Loke]] (''De roman van Tristan en Isolde'', 1964), [[Ed Franck]] (''Tristan en Isolde''), [[Jacqueline Zirkzee]], (''Het boek van Tristan en Isolde'') en [[Jaap ter Haar]] (''Tristan en Isolde'', 1967). [[John Updike]] gebruikte het thema voor zijn boek ''Brazil'' (1994), al wijkt zijn verhaal sterk af van het origineel. In de [[figuratieve kunst]] werd het paar afgebeeld door schilders als [[John William Waterhouse|Waterhouse]], [[Edmund Leighton|Leighton]], [[Herbert James Draper|Draper]] en vele anderen. In nazi-Duitsland werd een postzegel uitgebracht in een serie over Wagner-scènes, 1933, waarop te zien is hoe Isolde de gifbeker overhandigt en Tristan haar toedrinkt. Het verhaal werd meerdere malen verfilmd, zoals in ''L'Éternel Retour'', (1902) en in de Amerikaanse productie ''[[Tristan & Isolde (film)|Tristan & Isolde]]'' (2006).
| |||