Immanuel Kant: verschil tussen versies

| onderschrift = Portret van Kant op middelbare leeftijd.

Kant werd geboren in Koningsbergen, het huidigelatere [[Kaliningrad]], en was de vierde van negen kinderen van een arme zadelmaker. Dankzij de welwillendheid van een [[Piëtisme (kerkgeschiedenis)|piëtistische]] dominee kon Kant op achtjarige leeftijd het Collegium Fridericianum, een Latijnse school, in zijn geboorteplaats bezoeken. Op zijn zestiende ging hij daar naar de universiteit, waar hij eerst theologie en vervolgens filosofie en wis- en natuurkunde studeerde.

Na zijn afstuderen op 22-jarige leeftijd verdiende hij de kost als huisonderwijzer in zijn woonplaats. Op de universiteit van Koningsbergen kon hij pas negen jaar later, in 1755 (onbetaald, want het was een erefunctie!), een aanstelling als [[privaatdocent]] krijgen. Hij gaf in deze functie tot 1770 openbare colleges in onder meer logica, metafysica, ethiek, wiskunde en fysische geografie. Hij promoveerde in [[1755]] op een in het Latijn geschreven proefschrift, getiteld ''Principiorum primorum cognitionis metaphysicae'' (vaak aangehaald als ''Nova Dilucidatio''; Duitse vertaling: ''Eine neue Beleuchtung der ersten Prinzipien aller metaphysischen Erkenntnis''; Nederlandse vertaling: ''Een nieuw licht op de eerste principes van alle metafysische kennis'').

In het werk van Kant zijn twee duidelijke periodes te onderscheiden: zijn voorkritische periode en zijn kritische periode. Als grens tussen deze twee periodes wordt in de filosofische literatuur als regel het jaar 1781 aangehouden. In dit jaar verscheen zijn [[Kritik der reinen Vernunft]]. Het verschil tussen deze periodes is het volgende. De vraag of er een [[rationalisme|rationalistische]] [[metafysica]] mogelijk is, beaamt Kant in zijn voorkritische periode in navolging van [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] en [[Christian Wolff (rechtsgeleerde)|Wolff]]. In zijn kritische periode neemt hij hier afstand van.

Hij maakt daarbij een onderscheid tussen algemene metafysica en speciale metafysica. De eerste kan wel op de rede gegrond zijn, omdat zaken die binnen deze algemene metafysica vallen, empirisch te controleren zijn. De uit "zuivere rede", zoals Kant het noemt, ontstane ideeën over causaliteit kunnen bijvoorbeeld empirisch getoetst worden. Bij de speciale metafysica gaat het om vragen die het tot dan toe eigenlijke doel van de metafysica behelzen, namelijk vragen als: "Is er een god?" of "Kan de onsterfelijkheid van de ziel aangetoond worden?".

In de kritische periode neemt Kant afstand van de speciale metafysica, omdat deze nooit empirisch te controleren is en dus nooit geverifieerd kan worden als a-priorikennis, vergaard door de zuivere rede. Hij maakt daarbij een vergelijking met Copernicus, die de bewegingen van de sterren niet duidelijk kon verklaren, totdat hij afstand deed van het oude idee en inzag dat niet de sterren om de toeschouwer, de aarde, draaiden, maar de toeschouwer om de zon. Om van metafysica een echte wetenschap te maken, net als wiskunde en de toen opkomende natuurwetenschappen, moest er volgens Kant een drastische ommezwaai komen. Net als de sterren bij Copernicus moest nu de speciale metafysica met rust gelaten worden. Kant spreekt dan ook van een tweede wetenschappelijke revolutie. De overgang tussen beide periodes is echter vloeiend. Al vanaf 1769-1770 klonk in Kants boeken en brieven twijfel door over de mogelijkheid van een rationalistische metafysica.

De opvatting over het godsbewijs is als een rode draad in Kants kritieken aanwezig. In zijn kritieken betoogt hij dat een [[godsbewijs]] volgens de zuivere rede onmogelijk is. Desondanks bleef hij [[theïst]]. Al kan de rede het bestaan van God niet bewijzen door de transcendentale theologie, de moraaltheologie kan in de leemte voorzien. Als die moraaltheologie het ''bewijs'' levert van het godsbestaan, blijkt het gods''begrip'' in de rede onmisbaar. De zuivere rede "bepaalt het begrip van de moraaltheologie".<ref>Immanuel Kant – De drie kritieken, 1975, door Raymund Schmidt. Uitgegeven door Sun, Amsterdam, 2003.</ref>