|
Gah. Your tab just crashed.
[[Afbeelding:Reproductions of Roman war machines used at the Siege of Alesia, Alesia (7700428308).jpg|miniatuur|Replica van een onager bij [[Alesia]].]]
We can help!
De '''onager''' is een [[Romeinse Rijk|Romeins]] [[Wringspanning|torsie]]-[[artillerie]]wapen. Het [[belegeringswapen]] is net als alle andere artilleriewapens uit de [[oudheid]] een [[katapult]]; een wapen dat gebruikmaakt van [[mechanische energie]] om [[projectiel]]en weg te schieten. De onager dankt zijn naam aan de schoppende beweging van de machine bij het wegslingeren van het [[projectiel]], gelijk aan die van een [[Onager (ezelsoort)|onager]], een wilde [[Ezel (dier)|ezel]]soort.
Choose Restore This Tab to reload the page.
== Geschiedenis ==
Will you help us?
De eenarmige torsiekatapult was in de [[3e eeuw v.Chr.]] al bekend,<ref>{{aut|[[Philon van Byzantium]]}}, ''Mechanike syntaxis - Poliorcetica'' 3.10</ref> maar deze Griekse ''[[monankon]]'' werd pas in de [[1e eeuw]] in enig detail beschreven.<ref>{{aut|[[Apollodorus van Damascus]]}}, ''Poliorcetica'' VIII 5</ref> De duidelijkste beschrijving van de ''onager'' is te vinden in de ''Res gestae'' van de [[4e eeuw|4e-eeuwse]] Romeinse historicus [[Ammianus Marcellinus]].<ref name=Ammianus>{{aut|[[Ammianus Marcellinus|Ammianus]]}}, ''Res Gestae'', XXIII 4.4-6</ref> Sommige onderzoekers menen dat de onager pas in de 3e of 4e eeuw verscheen,<ref name=Marsden>{{en}}{{aut|Eric William Marsden}}, ''Greek and Roman artillery: historical development'' (Oxford 1969) pp. 80, 191. ISBN 978-0-19-814268-3</ref><ref>{{en}}{{aut|Matthew Bennett}}, ''The Hutchinson Dictionary of Ancient & Medieval Warfare'' (Londen 1998) p. 236. ISBN 978-1-57958-116-9</ref> maar dat is vrijwel zeker onjuist.<ref>{{de}}{{aut|Erwin Schramm}}, ''Die antiken Geschütze der Saalburg: Bemerkungen zu ihrer Rekonstruktion'' (Berlijn 1918) p. 19</ref><ref name=Campbell>{{en}}{{aut|Duncan B. Campbell}}, ''Ancient Catapults - Some Hypotheses Reexamined'', in ''Hesperia'' 80 (Athene 2011) p. 691.</ref>
Crash reports help us diagnose problems and make Firefox better.
Tot in de late [[Romeinse Republiek|republiek]] was de rol van [[artillerie]] in het [[Romeins leger]] beperkt. Pas ten tijde van [[Julius Caesar]] begon artillerie een belangrijke plaats in het leger in te nemen. Caesar zette tijdens het [[beleg van Alesia]] in 52 v.Chr. [[katapult]]en in<ref name=Kern>{{en}}{{aut|Paul Bentley Kern}}, ''Ancient Siege Warfare'' (Bloomington 1999) p. 299, 311 ISBN 978-0253335463</ref> en in de tijd van [[Imperator Caesar Augustus|Augustus]] was veldartillerie volledig in het Romeins leger geïntegreerd. In [[de Joodse oorlog]] zette [[Vespasianus]] tijdens het beleg van Jotapata in het jaar 67 160 steenwerpende onagers en pijlwerpende [[ballista]]'s in. Onder dit artilleriegeweld werden de Joodse verdedigers niet alleen van de [[Stadsmuur|stadsmuren]] verdreven maar ook van de gronden achter de muren.<ref name=Kern />
Report this tab
Send an automated crash report so we can fix issues like this.
Include the URLs of the sites you were on when Firefox crashed.
Volgens de Romeinse schrijver [[Publius Flavius Vegetius Renatus|Vegetius]] had elke [[cohort]] in een [[legioen]] een onager.<ref name=Diodoros>{{aut|[[Publius Flavius Vegetius Renatus|Vegetius]]}}, ''De re militari'' II 25 [http://www.digitalattic.org/home/war/vegetius/index.php#b216 Engelse vertaling]</ref> Een compleet legioen zou dan tien onagers hebben. Onagers werden klaar voor gebruik op door [[Os (rund)|ossen]] getrokken [[wagen]]s vervoerd.<ref name=Diodoros /> [[Ammianus Marcellinus|Ammianus]] schrijft dat naast de schutter, die de slingerarm losslaat, acht man nodig waren om de onager aan te spannen, vier aan elke zijde.<ref name=Ammianus />
Report background tabs
== Beschrijving ==
Update preferences to automatically submit reports when Firefox crashes.
[[Afbeelding:Onager with sling.png|miniatuur|Onager volgens Payne-Gallwey.]]
[[Afbeelding:Onager (Riesenschleuder).png|miniatuur|Onager volgens Schramm.]]
[[Afbeelding:Onager de Reffye.jpg|miniatuur|Onager volgens Verchère de Reffye.]]
De onager behoort tot het [[torsiegeschut]]. Er zijn twee soorten torsiewapens; eenarmig [[krombaangeschut]] zoals de onager en tweearmig [[vlakbaangeschut]] zoals de ballista. Bij eenarmige machines wordt de [[kracht]] voor de [[Ballistiek|ballistische]] worp van de [[torsieveer]] door een werparm op het [[projectiel]] overgebracht. Als [[munitie]] voor dit type geschut worden stenen, metalen [[Kogel (munitie)|kogel]]s of brandmiddelen gebruikt. De projectielen volgen een kromme [[Uitwendige ballistiek|ballistische]] baan, waardoor het geschut over hindernissen heen kan schieten.
De torsieveer in de onager bestaan uit windingen van [[Pees (samengevlochten draden)|pezen]]. De houten werparm wordt door de peeswindingen gestoken en als de arm dan naar onderen wordt getrokken brengt het [[Moment (mechanica)|torsiemoment]] van de getordeerde pezen de katapultarm op spanning. De pezenbundels bestonden meestal uit [[Pees (anatomie)|dierenpezen]], maar ook het gebruik van [[darm]]en of paarden- en [[Haar (zoogdier)|vrouwenharen]] kwam voor.<ref>{{aut|[[Vitruvius (architect)|Vitruvius]]}}, ''[[De architectura]]'' X 11.2 [http://www.gutenberg.org/files/20239/20239-h/29239-h.htm#Page_305 Engelse vertaling bij Gutenberg.org]</ref><ref>{{en}}{{aut|Ivy A. Corfis}}, {{aut|Michael Wolfe}}, ''The Medieval City Under Siege'' (Woodbridge 1999) p. 141. ISBN 9780851157566</ref> Met torsieveren uit dierenpezen werd het beste resultaat gehaald en dit was dan ook de eerste keuze, maar het bewerken van pezen tot pezentouw is niet eenvoudig, waardoor ook andere materialen werden gebruikt. De uiteindelijke torsieveer werd in olie gedrenkt om te voorkomen dat deze uitdroogde of rafelde. Door deze behandeling bleven de pezen bovendien bij elkaar en werden ze vochtbestendig.
De grootste Romeinse onagers waren 6,5 bij 2,5 meter, met een slingerarm van bijna 4 meter lang. Deze zware katapulten hadden een torsieveer met een [[diameter]] van 60 cm en konden een steen van 25 kilogram meer dan 350 meter wegslingeren.<ref name=Payne>{{en}}{{aut|Ralph Payne-Gallwey}}, ''Projectile Throwing Engines of the Ancients'' (Londen 1907) p. 13. ISBN 978-0874711448</ref> Een kleinere onager met een torsieveer van 20 cm woog [[Ton (massa)|2 ton]] en kon een steen van 4 kilogram tot 450 meter wegslingeren.
De onager bestaat uit een groot horizontaal [[Eiken (hout)|eiken-]] of [[azijnhout]]en<ref name=Ammianus /> raamwerk dat op de grond wordt gezet, met aan de voorkant mogelijk een verticaal raamwerk van solide hout met een stootkussen met fijn haksel erin om de arm op te vangen. Vrijwel alle hedendaagse reconstructies zijn gebaseerd op de beschrijvingen van Ralph Payne-Gallwey of Erwin Schramm en hebben dit verticale stootblok. Een dergelijk blok zorgt er echter voor dat de slingerarm een grote klap krijgt, waardoor deze zelfs kan breken. Volgens Ammianus lag dit stootkussen voor de onager op een berg [[graszode]]n of een stapel [[Baksteen|bakstenen]].<ref name=Ammianus /> Dit lijkt logischer omdat de slingerarm dan verder naar voren kan slaan en met minder kracht tegen het stootkussen slaat. De Franse generaal [[Jean-Baptiste Verchère de Reffye|Verchère de Reffye]] droeg deze vorm van de onager, met een los stootblok voor de katapult, al in de 19e eeuw aan.<ref name=Campbell /> Een dergelijke constructie maakt de katapult bovendien lichter, waardoor deze makkelijker te verplaatsen is.<ref>{{en}}{{aut|Duncan B. Campbell}}, ''Besieged, Siege Warfare in the Ancient World'' (Oxford 2006) p. 205. ISBN 978-1-84603-019-2</ref>
De onager heeft soms houten wielen, waardoor deze makkelijk te vervoeren is, maar deze moeten voor gebruik verwijderd worden. Aan de voorkant van het bodem-raamwerk bevindt zich de torsieveer van pezenwindingen met daarin de slingerarm. Aan het eind van deze arm bevindt zich meestal een [[Slinger (wapen)|slinger]] waarmee projectielen worden afgeschoten. Een lepel in plaats van een slinger komt ook voor, maar is veel minder effectief omdat een slinger het slingereffect van de werparm versterkt.<ref>{{nl}}[[41e Afdeling Veldartillerie]], [http://www.41afdva.net/Geschiedenis_artillerie.htm ''Geschiedenis van de artillerie'' (41AfdVA.net)] <small>geraadpleegd op 19 oktober 2014</small></ref> Met een slinger wordt het [[Bereik (wapen)|bereik]] met zeker een derde vergroot.<ref name=Payne />
Om het wapen af te vuren wordt de arm middels een [[windas]] die achter in het bodemraamwerk zit naar beneden getrokken en daarna losgelaten, waardoor deze met veel geweld naar voren slaat.<ref>{{en}}{{aut|S.G. Brady}}, ''The Military Affairs of Ancient Rome & Roman Art of War in Caesar's Time'', [[bijlage]] bij ''[[Commentarii de bello Gallico]]'' in de editie van de Military Service Publishing Company (Harrisburg 1947). [http://www.digitalattic.org/home/war/romanarmy/index.php#b10 Online tekst]</ref> In tegenstelling tot de flexibeler in te zetten ballista's werden de zware onagers vrijwel nooit in veldslagen gebruikt,<ref name=Marsden /> maar wel bij [[belegering]]en en als verdedigingswapen in Romeinse verdedigingswerken als [[winterkamp]]en, [[Castellum|castella]] en [[castra]]. De onager is in vrijwel dezelfde vorm tot diep in de [[middeleeuwen]] in gebruik geweest; in [[1385]] werd hertog Albrecht von Sachsen-Wittenberg tijdens de belegering van burcht Ricklingen bij [[Garbsen]] gedood door een van een onager afkomstige steen, waaraan een [[moordkruis]] aldaar nog herinnert.<ref>{{de}}[http://www.suehnekreuz.de/nieder/schloszricklingen.htm Sühnekreuz Schloß Ricklingen] <small>geraadpleegd op 24 december 2014</small></ref>
== Etymologie ==
Het [[Latijn]]se woord ''onager'' is afgeleid van het [[Oudgrieks]]e ὄναγρος, ''ónagros'' "wilde ezel", een [[Samenstelling (taalkunde)|samenstelling]] van de woorden ὄνος, ''ónos'' "ezel" en ἄγριος, ''ágrios'' "wild".
Vroegere benamingen voor de ''onager'' zijn ''tormentum'' en ''scorpio''.<ref name=Ammianus /> ''Tormentum'' komt van van ''torqueo'' "draaien", van [[Proto-Indo-Europees]] ''terk'' "draaien" en verwijst naar de [[torsieveer]] waaruit de katapult zijn kracht haalt. ''Scorpio'' komt van ''scorpio'' "[[Schorpioenen (orde)|schorpioen]]" en de katapult kreeg deze naam omdat machine met naar boven staande slingerarm met aan het uiteinde de pin waar de slinger overheenschuift wel wat op een schorpioen in dreighouding lijkt. Rond het jaar 200 maakte [[Tertullianus]] deze vergelijking al.<ref>{{aut|[[Tertullianus]]}}, ''Scorpiace'' 1.1-2</ref>
De onager wordt ook wel lithobolos (Grieks: λιθοβόλος) of petrobolos (πετροβόλος) genoemd, maar dat is een algemene term voor steenwerpende katapulten; hiermee kan ook een [[oxybeles]], [[palintone]], [[ballista]] of [[slingerarm]]katapult worden aangeduid. De in de [[middeleeuwen]] veel gebruikte [[lepelblijde]] wordt soms ook onager genoemd, maar feitelijk is dit niet correct. De lepelblijde is een [[Boog (wapen)|boogwapen]] dat behoort tot het [[spangeschut]]. De lepelblijde maakt bovendien gebruik van een lepelvormige houder om projectielen weg te schieten in plaats van de slinger die de onager meestal heeft. Een andere foutieve benaming voor de onager is [[mangonel]] of het verouderde [[Middelnederlands]]e mangeneel; deze voorloper van de [[trebuchet]] behoort tot de slingerarmkatapulten.
<gallery caption="Afbeeldingen van onagers" perrow="3" widths="300">
Roman Onager.jpg|In [[Hermann Diels]]' ''Antike Technik V: Die antike Artillerie''.
Katapult, Nordisk familjebok.png|In het ''[[Nordisk familjebok]]''.
Kriegsmaschinen Onager.jpg|In ''Meyers Blitz-Lexikon''.
</gallery>
== Externe link ==
* [https://web.archive.org/web/20071218075516/http://www.howtobuildcatapults.com/catapultonageranimation.html Animatie van de werking van een onager]
== Literatuur ==
*{{aut|Ralph Payne-Gallwey}}, ''Projectile Throwing Engines of the Ancients'' (Londen 1907)
*{{aut|[[Hermann Diels]]}}, ''Antike Technik: Sechs Vorträge'' (Leipzig 1914)
*{{aut|Erwin Schramm}}, ''Die antiken Geschütze der Saalburg: Bemerkungen zu ihrer Rekonstruktion'' (Berlijn 1918)
*{{aut|Eric William Marsden}}, ''Greek and Roman artillery: historical development'' (Oxford 1969)
*{{aut|Eric William Marsden}}, ''Greek and Roman artillery: technical treatises'' (Oxford 1971)
*{{aut|Paul Bentley Kern}}, ''Ancient Siege Warfare'' (Bloomington 1999)
*{{aut|Alan Wilkins}}, ''Roman Artillery'' (Oxford 2003)
*{{aut|Duncan B. Campbell}}, ''Besieged: Siege Warfare in the Ancient World'' (Oxford 2006)
*{{aut|Jeff Kinard}}, ''Artillery: An Illustrated History of Its Impact'' (Santa Barbara 2007)
{{Commonscat|Onagers}}
{{Appendix}}
{{Navigatie belegeringswapens}}
[[Categorie:Belegeringswapen]]
[[Categorie:Historisch wapen]]
| 