Berlijn: verschil tussen versies

| naam = Berlijn

| altnaam = Berlin

| vlagartikel = Vlag van Berlijn

| hoofdstad = Berlijn

| km2 = 891.75

| image2=Berlin reichstag west panorama.jpg|caption2=[[Rijksdaggebouw]]

}}

 

In [[geschiedenis van Berlijn|zijn geschiedenis]], die teruggaat tot de [[13e eeuw|dertiende eeuw]], was Berlijn de hoofdstad van [[Pruisen (hoofdbetekenis)|Pruisen]] (1701–1918), het [[Duitse Keizerrijk]] (1871–1918), de [[Weimarrepubliek]] (1919–1933) en [[nazi-Duitsland]] (1933–1945). Na de [[Tweede Wereldoorlog]] was Berlijn gedurende meer dan veertig jaar een verdeelde stad, waarbij [[Oost-Berlijn|het oostelijke deel]] als hoofdstad fungeerde van de [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] en [[West-Berlijn|het westelijke deel]] een [[de facto]] [[exclave]] van [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|West-Duitsland]] was. Na de [[Duitse hereniging]] in 1990 werd Berlijn de hoofdstad van de Bondsrepubliek Duitsland en de zetel van het [[Bondsdag|parlement]], de [[Bondsraad (Duitsland)|deelstaatvertegenwoordiging]] en het [[Bondspresident van Duitsland|staatshoofd]].

Al vóór de stadsstichting moet er echter bewoning zijn geweest. Op de Petriplatz in het tegenwoordige district Mitte werden in 2008 resten van een houten balk gevonden, afkomstig van een [[eik]] die in 1192 moet zijn gekapt.<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/1413955/berlijn-ouder-dan-gedacht.html Berlijn ouder dan gedacht], ''[[NU.nl]]'', 30 januari 2008</ref>

 

Beide stadsdelen sloten in 1307 een verdrag tot betere en verdergaande samenwerking, maar beide delen behielden een aparte bestuursraad. De nauwe samenwerking was bittere noodzaak in de roerige tijden die volgden. De stad werd nu als eenheid gezien en vormde een stevig bolwerk in de tijd dat nieuwe heersers uit onder andere Beieren hun oog op Berlijn-Cölln hadden laten vallen. Dorpen in het noorden en zuiden van de stad werden opgekocht en bij de stad gevoegd en Berlijn-Cölln werd [[Hanzestad]].

 

 

=== Weimarrepubliek en Tweede Wereldoorlog ===

Na het einde van de [[Eerste Wereldoorlog]] werd in 1918 in Berlijn de [[Weimarrepubliek|republiek]] uitgeroepen. In 1920 werden meerdere steden en gebieden rond Berlijn geannexeerd conform de [[Groot-Berlijn|Groß-Berlin-Gesetz]]. Het nieuwe Groot-Berlijn telde toen bijna 4 miljoen inwoners. De stad was in deze periode een bruisende metropool, met een gevarieerd uitgaansleven waar plaats was voor uitbundig [[theater (kunstvorm)|theater]] en experimentele [[cinematografie]]. Zo maakte [[Fritz Lang]] in 1927 in de [[Filmstudio Babelsberg|filmstudio's van Babelsberg]] in [[Potsdam (hoofdbetekenis)|Potsdam]] de duurste film van zijn tijd, ''[[Metropolis (film)|Metropolis]]''.

 

 

=== Opdeling ===

Berlijn werd na afloop van de Tweede Wereldoorlog bezet door de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerde]] troepen van [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]], het [[Verenigd Koninkrijk (hoofdbetekenis)|Verenigd Koninkrijk]], de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] en de [[Sovjet-Unie]]. Tijdens de [[Conferentie van Potsdam]] in 1945 werd Berlijn, net als de rest van Duitsland, in vier sectoren verdeeld: een Sovjet-, een Amerikaanse, een Britse en een Franse sector. Berlijn werd het brandpunt van de [[Koude Oorlog]], aangezien de stad midden in de [[Sovjet-bezettingszone in Duitsland]] lag. Al snel gingen de drie kapitalistische sectoren (de Franse, Britse en Amerikaanse sector) meer samenwerken; de Sovjet-Unie zette een afwijkende politieke lijn uit.

 

== Geografie ==

=== Topografie ===

Berlijn ligt in het oosten van Duitsland, ongeveer 70 kilometer van de grens met [[Polen (hoofdbetekenis)|Polen]] en wordt omringd door de deelstaat [[Brandenburg (deelstaat)|Brandenburg]]. De stad ligt aan de oevers van de rivier de [[Spree]], die ter hoogte van het meest westelijk gelegen district [[Spandau (district)|Spandau]] uitmondt in de [[Havel (rivier)|Havel]]. De Havel stroomt van noord naar zuid door West-Berlijn en bestaat voor een groot deel uit een keten van aaneengesloten meren, waaronder de [[Tegeler See]] en de [[Großer Wannsee]]. Het grootste meer van Berlijn ligt echter aan de oostkant van de stad: de ''[[Müggelsee|Großer Müggelsee]]'' met een oppervlakte van 7,4&nbsp;km².

 

Berlijn heeft een continentaal klimaat, met warme zomers en droge, koude winters. De gemiddelde jaarlijkse temperatuur is 9,1&nbsp;°C.

 

 

{| class="wikitable"

!

|-

! Gemiddelde maximale dagtemperatuur (°C)

| align=right | −1,5

| align=right | −1,3

| align=right | −0,4

|-

! Gemiddelde neerslag in (mm)

|-

! Gemiddelde regendagen

|}

 

 

=== Bevolkingsevolutie ===

De bevolking van Berlijn was lange tijd van bescheiden in omvang. In 1220 leefden er zo'n 1.200 mensen in Berlijn, in Cölln, aan de overzijde van de Spree, ongeveer evenveel. De bevolking steeg gestaag tot 12.000 in 1600. Na een kleine neergang door de Dertigjarige Oorlog, kende Berlijn in de tweede helft van de zeventiende eeuw onder de ''Grote Keurvorst'' [[Frederik Willem I van Brandenburg|Frederik Willem]], een snelle groei: had de stad in 1648 nog circa 6.000 inwoners, in 1709 waren het er ongeveer 57.000. De actieve immigratiepolitiek van de keurvorsten wierp vruchten af. De immigratiepolitiek had als doel om de bevolking van de stad op te krikken en de economie van het achtergestelde land aan te zwengelen. Initieel waren het vooral Hollanders en Friesen die naar Berlijn migreerden. De vervolgingen in Frankrijk enerzijds en de godsdienstvrijheid in Berlijn anderzijds trok tal van migranten aan, in het bijzonder de protestante Hugenoten uit Frankrijk. Deze groep bracht hun industriële kennis en vaardigheden met zich mee. In 1698 bestond de Berlijnse bevolking voor een kwart uit Franse immigranten.

 

Ook daarna bleef Berlijn snel groeien. Het bevolkingscijfer overschreed in 1740 de honderdduizend en in 1875 de miljoen. De snelle groei in de negentiende eeuw kent verschillende oorzaken. Enerzijds is dit het gevolg van de industrialisering en daarmee hand in hand de plattelandsvlucht. Deze plattelandsvlucht kwam vooral vanuit het oosten, het platteland van Pruisen. Hierdoor werden in het oosten en noorden van Berlijn enorme woonkazernes gebouwd voor de arbeiders. Dit zorgde voor een verdere uitbreiding van de stad richting Moabit, Wedding en Gesundbrunnen. Nabij de nieuwe woonwijken kwamen hele industriële sites. Anderzijds werd in 1871 Berlijn de hoofdstad van het nieuwe Duitse Rijk, wat een enorm aanzuigeffect met zich meebracht.

 

Het ontstaan van [[Groot-Berlijn]] in 1920 deed het inwonertal nog veel verder toenemen.

 

In 1942 telde de stad een recordaantal van 4,48 miljoen inwoners, maar daarna deed de Tweede Wereldoorlog en het opdelen van de stad het bevolkingscijfer sterk teruglopen. Tijdens de opdeling valt op dat Oost-Berlijn een sterke achteruitgang kent (-11,6% in 1961) en West-Berlijn een bevolkingstoename (+2,3% in 1961). De bevolking bereikte in 1978 een dieptepunt en stijgt sinds dan nagenoeg constant.

 

 

=== Dialect ===

Berlijns (Duits: ''Berlinisch'' of ''Berlinerisch'') wordt als een variant van het [[middelduits]]e Lausitzisch-Neumärkisch gezien, dat in Berlijn en omgeving wordt gesproken en ook slechts in Berlijn gebruikelijke [[spreekwoord]]en en [[idioom|idiomen]] bevat. Spraakwetenschappelijk gaat het bij het dialect eigenlijk om een metrolect, een stedelijke spraakvermenging, die niet van regionale oorsprong is, maar door vermenging van [[dialect]]en van verschillende herkomst ontstaan is.<ref name="Siehr, Berner">Berner, Elisabeth, "Niederdeutsch – Brandenburgisch – Berlinisch – Standardsprache: Entwicklungstendenzen im regionalen Varietätengefüge", in Siehr, K.H.; Berner, E. (2009) ''[http://opus.kobv.de/ubp/volltexte/2009/3300/ Sprachwandel und Entwicklungstendenzen als Themen im Deutschunterricht]'', p. 121-104, Universitätsverlag Potsdam, 2009</ref> Het tegenwoordige Brandenburgs is een variant van het Berlijnse metrolect.

 

Voor de [[Duitse eenwording]] in 1871 had Duitsland geen hoofdstad. Men zou [[Frankfurt am Main]] tot dat moment als hoofdstad kunnen bestempelen, maar het besluit als zodanig is nooit genomen. In 1871 werd Berlijn de hoofdstad van het [[Duitse Keizerrijk]], omdat het de hoofdstad van Pruisen was, het belangrijkste land binnen het keizerrijk. Ten tijde van de [[Duitse deling]] was Bonn de West-Duitse hoofdstad en Oost-Berlijn de hoofdstad van de DDR.

 

De eerste [[Bondsdag|Duitse Bondsdag]] na de [[Duitse hereniging|hereniging]] besloot in 1991 met het zogenaamde „[[Hauptstadtbeschluss]]“ (hoofdstadbesluit), dat Berlijn als [[Bondshoofdstad]] ook zetel van de Bondsdag en de [[Bondsregering (Duitsland)|Bondsregering]] zou worden.

 

Sinds 1994 bevindt zich de hoofdzetel van de [[Bondspresident van Duitsland|Bondspresident]] in het [[Slot Bellevue]] in Berlijn. In 1999 vond de verhuizing van het grootste deel van de Bondsregering van Bonn naar Berlijn plaats. De Bondsregering, de Bondsdag in het [[Rijksdaggebouw]] en de [[Bondsraad (Duitsland)|Bondsraad]] in het voormalige [[Pruisisch Herenhuis]] hebben sindsdien het werk in de hoofdstad opgepakt. In het jaar 2001 werd het [[Bundeskanzleramt (Berlijn)|Bundeskanzleramt]] ingewijd en voor het eerst door de toenmalige [[Bondskanselier (Duitsland)|Bondskanselier]] Gerhard Schröder betrokken.

 

Van de momenteel veertien Bondsministeries (van de regering-[[Kabinet-Merkel II|Merkel II]]) hebben acht hun hoofdzetel in Berlijn, daaronder het ''Auswärtige Amt'' (Buitenlandse Zaken) in de in 1934 gebouwde aanbouw van de voormalige Rijksbank of het ''Bundesministerium der Finanzen'' in het in 1935 gebouwde voormalige Reichsluftfahrtministerium. De overige zes hebben hun hoofdzetel in [[Bonn]]. Alle ministeries hebben echter in de stad die niet de hoofdzetel is een tweede zetel. Alle bondsministers hebben daarom ook een werkplek in de bondshoofdstad. Delen van de bondsministeries bevinden zich net als voorheen in de vroegere bondshoofdstad (nu ''[[Bondsstad]]'') [[Bonn]]. De meerderheid van de ambtenaren, ongeveer 9.000 personen, werken in Bonn. Meer dan 140 ambassades met hun diplomatieke vertegenwoordigers hebben hun zetel in Berlijn.<ref>{{en}} [http://www.magazine-deutschland.de/en/artikel-en/article/article/das-diplomatische-berlin.html Diplomatic Berlin]{{dode link|datum=augustus 2017 |bot=InternetArchiveBot }}. Deutschland Online, geraadpleegd op 19 mei 2010.</ref> De [[België (hoofdbetekenis)|Belgische]] ambassade is gevestigd aan de [[Jägerstraße (Berlijn)|Jägerstraße]] nabij de [[Gendarmenmarkt]]; de [[Nederlandse ambassade in Berlijn|Nederlandse ambassade]] aan de [[Klosterstraße]].

 

=== Stadsbestuur ===

Berlijn is, evenals [[Hamburg (hoofdbetekenis)|Hamburg]] en [[Vrije Hanzestad Bremen|Bremen]], een [[deelstaten van Duitsland|deelstaat]] (''Bundesland'') op zichzelf. De regering wordt gevormd door de [[senaat (Berlijn)|senaat]], die uit de ''[[Regierender Bürgermeister]]'' en maximaal acht senatoren bestaat. De leden van de regering worden gekozen door het Berlijnse parlement, het ''[[Abgeordnetenhaus von Berlin|Abgeordnetenhaus]]'', dat 141 zetels telt. De zetel van de burgemeester en de senaat is het [[Rotes Rathaus]] vlak bij de [[Alexanderplatz]].

 

 

== Cultuur ==

 

=== Bouwwerken en bezienswaardigheden ===