|
yoke prot ge stinkt na ne prot
Een '''vakbond''', '''vakvereniging''', '''werknemersvereniging''', '''vakorganisatie''' of '''syndicaat''' is een [[organisatie]] die de individuele en collectieve belangen van aangesloten [[werknemer]]s behartigt.
== Geschiedenis van de vakbeweging ==
{{zie ook|Zie ook het artikel [[Vakbonden in België]].}}
De eerste vakbonden ontstonden ten tijde van de [[industriële revolutie]]. Zij lagen aan de basis van het [[socialisme]]. [[Karl Marx]] en [[Friedrich Engels]] organiseerden vanuit [[Brussel (stad)|Brussel]] een netwerk van arbeidersorganisaties die leidde tot de stichting van de [[Eerste Internationale]].
In België ontstond de allereerste vakbond in 1842: de [[ALCIT]] was een vereniging van typografen in Brussel. De ambachtslui in drukkerijen hadden een lange traditie van onderlinge bijstand. Tot het einde van de [[19e eeuw]] werden die verenigingen "kapellen" genoemd. In het begin van de 19e eeuw, ten tijde van de [[industrialisatie]], werkten arbeiders voor minimumlonen en leefden ze in ellendige omstandigheden. Tot 1887 ging de uitbetaling van loon in België meestal volgens het [[Gedwongen winkelnering|trucksysteem]]; de werkgevers betaalden een gedeelte [[in natura]]. In Nederland was [[gedwongen winkelnering]] tot in de 20e eeuw in de [[Grote Ontginning|venerijen]] en de [[Langstraat (streek)|schoenindustrie]] schering en inslag. Langzamerhand vormden zich meer vakbonden, dikwijls in de vorm van bijstandskassen ([[Ziekenfonds (België)|mutualiteiten]]). Deze arbeidersorganisaties stonden dikwijls op de rand van de legaliteit. In 1866 werd het toenmalige [[coalitieverbod]] (art. 415/416) echter vervangen en werd vakbondsorganisatie mogelijk, hoewel stakingen nog steeds bestraft werden. Werkgevers maakten bijvoorbeeld zwarte lijsten met namen van voortrekkers van de vakbond. Wie op deze lijst stond, kon elders moeilijk nog werk vinden.
De eerste vakvereniging in Nederland was de [[Breda]]se vereniging van drukkersknechten ''[[Door Eendragt t' Zaam Verbonden]]'' (D.E.t'z.V.), opgericht in 1837.<ref>[https://web.archive.org/web/20040828023838/http://ontwikkel.thinkquest.nl/~ll043/pr/g/BREDA.HTM Geschiedenis van Breda]</ref> Als eerste moderne vakbond in Nederland wordt wel beschouwd de [[Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond]] uit 1894.
Op 1 januari 1906 werd het [[Nederlands Verbond van Vakverenigingen]] (NVV) opgericht, waarbij vijftien vakbonden waren aangesloten. In 1977 ging het NVV op in de [[Federatie Nederlandse Vakbeweging]] (FNV).
In 2001 was 25% van de [[Nederland]]se werknemers (in de leeftijd 15-64 jaar) nog aangesloten bij een vakbond ("georganiseerd"). De syndicalisatiegraad in [[België (hoofdbetekenis)|België]] bedraagt 54% (in de leeftijd 15-64 jaar), wat een van de hoogste percentages ter wereld is. Alleen Scandinavische landen scoren systematisch hoger. In maart 2013 waren in Nederland bijna 1,8 miljoen mensen lid van een vakbond.
== Activiteiten ==
De vakbond onderhandelt namens de leden met de werkgever of daarvoor aangewezen partij, zoals de [[werkgeversvereniging]], over [[Collectieve arbeidsovereenkomst|collectieve]] [[arbeidsvoorwaarde]]n. Dit kunnen bijvoorbeeld zijn: [[arbeidsloon|loon]], vergoedingen, werktijden en rusttijden. Daarnaast kan de vakbond met de (vertegenwoordiger van) werkgevers onderhandelen over de werkomstandigheden en meer in het algemeen de rechten en plichten van de werknemers. Ook treedt de vakbond op om de belangen van leden te behartigen bij bijvoorbeeld ontslag en reorganisatie, en kunnen vakbonden (arbeids)juridische bijstand en advies geven aan hun leden. Ook komt de vakbond meer in het algemeen op voor de verdediging van de geldende maatschappelijke waarden en normen ten aanzien van mens en arbeid.
Eén van de wapens is de staking. Het gebruik van het stakingswapen dient proportioneel te zijn. Sommigen zien het als chanteren van werkgevers door te staken of te dreigen met [[staking]]. Door te staken wordt immers het bedrijf schade toegebracht. Bij sommige stakingen wordt zelfs het [[openbare orde|openbare leven]] verstoord (denk aan stakingen waarbij het openbaar vervoer wordt platgelegd, snelwegen geblokkeerd worden of industriezones met wegblokkeringen worden afgezet). Vooral bij publieksonvriendelijke stakingsacties door diensten als bijvoorbeeld de brandweer kan de verontwaardiging bij het publiek groot zijn. Werknemers die niet willen staken worden soms door de stakers gedwongen het werk toch neer te leggen. Echter zijn er ook publieksvriendelijke actiemiddelen zoals het niet controleren van vervoersmiddelen in de trein of het, door de politie, niet beboeten van kleine overtredingen.
In de periode 2001-2010 waren er in Nederland ruim 200 geschillen waarbij werknemers in staking gingen om tegemoetkoming aan hun eisen af te dwingen. Hierbij gingen in tien jaar ruim 600.000 arbeidsdagen verloren. In 2010 gingen 59.000 arbeidsdagen verloren door stakingen. Uitgedrukt in procenten van de gewerkte tijd is het stakingspercentage in Nederland als gebruikelijk verwaarloosbaar.<ref> [http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/artikelen/archief/2011/2011-3362-wm.htm www.cbs.nl]</ref>
Vakbonden hebben over het algemeen de [[rechtsvorm]] van een [[vereniging (rechtspersoon)|vereniging]]. In België zijn vakbonden echter bij bijzondere bepaling géén [[rechtspersoon]].
== Kritiek ==
Sommige [[Econoom|economen]] zijn fel gekant tegen de [[verplicht vakbondslidmaatschap|verplichte organisatie van werknemers binnen een vakbeweging]] of tegen vakbonden in hun algemeenheid. Verplicht lidmaatschap van een vakbond is in Nederland niet populair. Dat economen vakbonden afwijzen komt doordat de vakbonden een minimumprijs voor arbeid kunnen afdwingen voor hun leden{{bron?|Alleen voor hun leden? Echt??|2015|02|15}}. Ze zijn van mening dat producenten dan minder werknemers zullen aannemen en dat de productiviteit daarmee wordt aangetast. Bij verplicht lidmaatschap moeten werknemers die geen lid willen worden hun heil zoeken in een andere sector of kiezen voor [[werkloosheid]]{{bron?|Is dit in Nederland of in Nigeria?|2015|02|15}}.
[[Vrijheid van vereniging]] en [[Vrijheid van vergadering]] zijn internationale grondrechten en mensenrechten. Kenmerkend is dat dictatoriaal geregeerde landen geen vrije vakbonden toestaan.
Wat de [[verplicht vakbondslidmaatschap|verplichte organisatie van werknemers]] binnen een vakbeweging betreft, is er in [[België (hoofdbetekenis)|België]] de [[wet]] van [[24 mei]] [[1921]] op de verenigingsvrijheid, die expliciet de negatieve verenigingsvrijheid beschermt, dus de vrijheid om ''niet'' lid te worden van een vakbond.
Cao-deskundige en publicist [[Harry Vogels]] uitte in zijn boek ''CAO Compact'' kritiek op de gebrekkige verantwoording van het geld dat op grond van [[Collectieve Arbeidsovereenkomst|cao]]-afspraken door werkgevers en werknemers in [[cao-fonds]]en moet worden gestort. Deze fondsen dienen voor scholingsprojecten en dergelijke en worden door werkgeversorganisaties en vakbonden beheerd. Volgens Vogels wordt dit geld gebruikt om de vakbondsorganisatie te financieren.<ref>[http://www.caoadvies.nl/?kv=publicatiesovermij Publicatielijst van Harry Vogels op diens website]</ref> Volgens een persbericht van 9 april 2004 van het [[Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid]] vloeide 10% van de cao-fondsen naar de vakbonden en werkgeversorganisatie voor de uitvoering van bepaalde activiteiten. Van 3% van het geld dat de sociale partners in dit kader ontvingen was onduidelijk waar het aan besteed was.
Ook een veelgehoorde kritiek{{bron?|Wie beweert dat dan|2015|02|15}} op vakbonden is dat zij soms proberen op de stoel van de ondernemer te gaan zitten, door zich verregaand{{bron?|Hoe ver dan?|2015|02|15}} te bemoeien met de bedrijfsvoering. Dit verschijnsel doet zich met name voor bij slecht geleide bedrijven, waar het management het eigen belang boven dat van het bedrijf stelt. Werknemers hebben belang bij continuering van de werkgelegenheid en niet bij het zo veel mogelijk opvoeren van de op korte termijn te behalen winst. Werknemers op de werkvloer zien meestal sneller waar en hoe een proces beter kan dan managers die vaak een geheel andere opleiding hebben en niet altijd de inhoudelijke vakkennis bezitten. Hierbij kan een vakbond een bemiddelende rol spelen.
== Vakbonden Europees en wereldwijd ==
In vele landen waren vakbonden lange tijd illegaal en werd het opzetten van een vakbond streng bestraft.
Ook bestonden en bestaan in aan aantal "vakbonden" die vanuit de regering worden opgericht die vooral erop gericht zijn om arbeidsonvrede te dempen en die geen democratische structuur hebben. Dat is bijvoorbeeld in een aantal Oost-Europese landen jarenlang het geval geweest.{{bron?|1=Klinkt aannemelijk, maar het klinkt ook een beetje als een aantijging. Een onafhankelijke bron zou daarom niet misstaan.|2=2017|3=11|4=07}} Tegenwoordig bestaan bijvoorbeeld in Turkije dit soort vakbonden, náást democratische vakbonden.
Op Europees niveau werken democratische vakbonden samen in het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV), vaak aangeduid met zijn Engelse naam ETUC. Dat is gevestigd in Brussel en werkt samen met de instituties van de Europese Unie - hoewel de leden van het EVV niet alleen uit de lid-staten van de Europese Unie komen.
De situatie van arbeidsrecht en vrijheid van vakbonden is zeer verschillend over de wereld. Met name in Zuid-Amerika kan het vakbondslidmaatschap van oudsher levensgevaarlijk zijn. Er worden daar volgens cijfers uit 2003 jaarlijks nog steeds meer dan 100 vakbondsleden vanwege hun lidmaatschap vermoord. Desondanks kwamen vakbonden ook daar tot stand en kregen politieke macht, wat leidde tot [[arbeidswetgeving]] die niet alleen het recht op het vormen van vakbonden erkende, maar ook de relatie tussen werkgevers en vakbonden vastlegde.
Ook op wereldschaal hebben vakbonden zich verenigd. In 2006 is door een fusie het Internationaal Vakverbond ontstaan, ook wel aangeduid met zijn Engels afkorting ITUC.
Naast internationale organisaties zoals ETUC en ITUC waar nationale vakbondsorganisaties lid van zijn, bestaan er ook internationale koepelorganisaties van categoriale vakbonden. Zo bestaat er een wereldkoepel van vakbonden in het onderwijs, Education International, en een wereldkoepel van vakbonden in de publieke sector, Public Services International, en meer (zie onder).
=== Vakbonden in België ===
{{Zie hoofdartikel|Vakbonden in België}}
* [[Algemeen Belgisch Vakverbond]] (ABVV)
** [[Bond van Bedienden, Technici en Kaderleden]] (BBTK)
** [[Algemene Centrale der Openbare Diensten]] (ACOD)
** [[Algemene Centrale]] (AC)
** [[Centrale der Metaalindustrie van België]] (CMB)
** [[Belgische Transportarbeidersbond]] (BTB)
** [[Centrale van de Voeding, Horeca en Diensten]] (HORVAL)
** [[Magik?|Magik? / ABVV Jongeren]]
* [[Algemeen Christelijk Vakverbond]] (ACV)
** [[Landelijke Bediendencentrale - Nationaal Verbond voor Kaderleden]] (LBC-NVK)
** [[Christelijke Onderwijscentrale]] (COC)
** [[Christelijk Onderwijzersverbond]] (COV)
** [[ACV Transcom]]
** [[ACV Openbare Diensten]]
** [[ACV Metea]]
** [[ACV Bouw - Industrie & Energie]]
** [[ACV Voeding en Diensten]]
** [[Sporta-vsb]]
* [[Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België]] (ACLVB)
* [[Nationale Confederatie van het Kaderpersoneel]] (NCK)
* [[Nationale Unie der Openbare Diensten]] (NUOD)
* [[Algemene Federatie van Financiën en Telecommunicatie]] (AFFT)
* [[Onafhankelijke Vakbond voor Spoorwegpersoneel]] (OVS)
* [[Nationaal Syndicaat voor Politie- en Veiligheidspersoneel]] (NSPV)
* [[Neutrale en Onafhankelijke Vakbond]] (Neutr-On)
* [[Zelfstandigenbond]] (ZEBO)
=== Vakbonden in Nederland ===
* AC - Ambtenarencentrum overkoepelend orgaan van aantal Rijksbonden
** ANPV - Vakbond voor politiepersoneel
** ABGP - Vakbond voor gemeentepersoneel.
** VBM - Vakbond voor defensiepersoneel.<ref>[http://www.ambtenarencentrum.nl AC: Aangesloten Organisaties: Defensie]</ref>
** BBTV - [[BBTV|Beroeps Bepaalde Tijd Vakbond]], een defensiebrede vakbond gericht op defensiemedewerkers met een contract voor bepaalde tijd.
** VPW - Vakbond voor medewerkers bij het Ministerie I&M
** NCF - Vakbond voor medewerkers bij Ministerie van Financien
** Juvox - Vakbond voor medewerkers bij Ministerie van V&J
* ASB - (Anarcho Syndicalistische Bond). anarchistische vakbond
* AVV - [[Alternatief voor Vakbond]]
* BTP - Bond van Telecompersoneel
* BVPP - Bond voor Post Personeel, vakbond voor medewerkers in de postbranche
* [[CGMV]] - voorheen Christennetwerk / GMV (6.000 leden)
* CNV - [[Christelijk Nationaal Vakverbond]], met als aangesloten bonden (335.000 leden):
** ACOM
** CNV BKM
** CNV Dienstenbond
** [[CNV Jongeren]]
** CNV Kosterbond
** CNV Kunstenbond
** CNV Onderwijs
** [[CNV Publieke Zaak]]
** [[CNV Vakmensen]] (135.000 leden)
** CNV Zelfstandigen
* FNV - [[Federatie Nederlandse Vakbeweging]], dat enerzijds een vakbond, anderzijds een vakbondsfederatie is geworden, met als aangesloten bonden (1.400.000 leden):
** [[Algemene Federatie Militair Personeel|AFMP/FNV Veiligheid]] (Algemene Federatie van Militair Personeel) (25.000 leden)
** [[ANBO]] (Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen) (178.000 leden)
** [[Algemene Onderwijsbond]] (AOb) (81.000 leden).
** FNV Bouw (Bouw & Infra, Afbouw & Onderhoud, Meubel & Hout, Woondiensten, Waterbouw) (124.000 leden)
** FNV Horecabond (24.000 leden)
** [[FNV KIEM]] (grafische/prepublishing, uitgeverijen, audiovisuele, verpakkingen en/of kunstensector) (36.000 leden; ook freelancers en zzp'ers)
** FNV Mooi (Kappers, Schoonheidsspecialisten, Visagisten, Pedicures, Nagelstylisten en Wellness) (ook zzp'ers)
** [[Marechausseevereniging]] (MARVER)/FNV Veiligheid, gericht op medewerkers van de [[Koninklijke Marechaussee]] (6.000 leden)
** Nautilus NL (werknemers in de maritieme sector) (6.000 leden)
** [[FNV Jong]] (3000 leden)
** FNV Sport (1.100 leden)
** NL Sportea (De bond voor alle andere topsporters dan de profvoetballers)
** [[Nederlandse Politiebond]] (NPB)/FNV Veiligheid (24.000 leden)
** [[Nederlandse Vereniging van Journalisten|NVJ]] (Nederlandse Vereniging van Journalisten) (8.000 leden)
** FNV Vrouwenbond (4.000 leden)
** [[Vereniging van Contractspelers|VVCS]] (Vereniging van Contractspelers)
** FNV ZBo (voor zzp'ers in de bouw en hout) (10.000 leden)
** [[FNV Zelfstandigen]] (13.000 leden)
* HZC - Vakvereniging Het Zwarte Corps (vakbond voor machinegebonden personeel) (11.000 leden)
* LBV - Landelijk Belangen Vereniging
* LSVb - [[Landelijke Studentenvakbond]]
* NCF - [[Nederlandse Categoriale vakvereniging Financiën]] voor medewerkers bij het Ministerie van Financiën, Belastingdienst en Douane
* Ntb - Nederlandse Toonkunstenaarsbond (zelfstandige vakbond voor musici en artiesten; sinds 1919)
* NVB - Nederlandse Vervoers Bond
* RMU - [[Reformatorisch Maatschappelijke Unie]]
* [[De Unie (vakbond)|De Unie]]
* [[Vakbond ABW]] - (Algemene Bond van Werknemers) (6.000 leden)
* VCP - [[Vakcentrale voor Professionals]], met als aangesloten bonden (100.000 leden):
** ACP, politievakbond
** CMHF - (Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen bij Overheid, Onderwijs, Bedrijven en Instellingen)
*** FvOv - Federatie van Onderwijsvakorganisaties
*** GOV MHB - [[Gezamenlijke OfficierenVerenigingen]] & Middelbaar en Hoger Burgerpersoneel bij Defensie
*** KVMO - [[Koninklijke Vereniging van Marineofficieren]]
*** KVNRO - [[Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reserve Officieren]]
*** NOV - [[Nederlandse Officieren Vereniging]]
*** [[NU'91]] - Vakbond voor de verpleging en verzorging
*** ODB - [[Onafhankelijke Defensie Bond]], vakbond voor (voormalig) militair en burger defensiepersoneel, alsmede hun nabestaanden
*** VAWO - (Vakbond voor de wetenschap), vakorganisatie voor personeel van universiteiten, onderzoeksinstellingen en universitair medische centra
*** VCPS (Vakvereniging voor de Collectieve en gePrivatiseerde Sector)
*** WVHMF - [[Vereniging van Hogere ambtenaren bij het Ministerie van Financiën]]
*** VHP2 - vakorganisatie voor middelbaar en hoger personeel in de techniek
** NVLT - Nederlandse Vereniging van Luchtvaart Technici
** VHKP - Vereniging van Hoger KLM Personeel
** VNV - [[Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers]]
* VLD - Vakbeweging in Vervoer, Logistiek en Dienstverlening
* VNC - [[Vakbond van Nederlands Cabinepersoneel]]
* [[VVMC]] - (Vakbond voor Rijdend Personeel) (4.000 leden)
* W.I.M. - Werknemersvereniging IKEA Medewerkers
=== Vakbonden in Spanje ===
* [[Agrupación de los Cuerpos de la Administración de Instituciones Penitenciarias]] (ACAIP)
* [[Alternativa Sindical de Trabajadores]] (AST)
* [[ANPE - Sindicato Independiente]]
* [[Asociación Agraria de Jóvenes Agricultores]] (ASAJA)
* [[CESM]]
* [[Comisiones Obreras]] (CC. OO.)
* [[Confederación General del Trabajo (Spanje)|Confederación General del Trabajo]] (CGT)
* [[Confederación Nacional del Trabajo]] (CNT)
* [[Coordinadora de Organizaciones de Agricultores y Ganaderos]] (COAG)
* [[Central Sindical Independiente y de Funcionarios]] (CSI-CSIF)
* [[Coordinadora Obrera Sindical]] (COS)
* [[SATSE]]
* [[Solidaridad Obrera]] (SO)
* [[Confederación de Sindicatos de Trabajadores de la Enseñanza]] (STEs)
* [[Sindicato de Trabajadores de Comunicaciones]] (STC)
* [[Sindicat Independent Professional de Vigilancia y Serveis de Catalunya]] (SIPVS-C)
* [[Sindicato Unitario]] (SU)
* [[Unión General de Trabajadores]] (UGT)
* [[Unió de Pagesos]]
* [[Unión de Pequeños Agricultores y Ganaderos]] (UPA)
* [[Unión Nacional de Trabajadores de España|Unión Nacional de Trabajadores]] (UNT)
* [[Unión Sindical Independiente de Trabajadores - Empleados Públicos]] (USIT-EP)
* [[Unión Sindical Obrera]] (USO)
* [[Sindicato Andaluz de los Trabajadores]] (SAT)
=== Europese vakbonden ===
* [[Europees Verbond van Vakverenigingen]] (ETUC)
** [[European Arts and Entertainment Alliance]] (EAEA)
** [[EuroCOP]] (European Confederation of Police)
** [[Europese Federatie van Bouwvakkers en Houtbewerkers]] (European Federation of Building and Woodworkers, EFBWW/FETBB)
** [[Europese Federatie voor Voeding, Landbouw en Toerisme]] (European Federation of Food, Agriculture and Tourism, EFFAT)
** [[Europese Federatie van Journalisten]] (European Federation of Journalists, EFJ/FEJ)
** [[Europese Federatie voor Werknemers in de Mijnbouw, Chemie en Energiesector]] (European Mine, Chemical and Energy Workers’ Federation, EMCEF)
** [[Europese Metaalbond|Europese Metaalwerkers Federatie]] (European Metalworkers' Federation, EMF/FEM)
** [[Europese federatie voor de publieke diensten]] (European Federation of Public Service Unions, EPSU)
** [[Europese Transportarbeiders Federatie]] Federatie (European Transport Workers' Federation, ETF)
** [[Europese Vakbondscomité voor Onderwijs]] (European Trade Union Committee for Education, ETUCE/CSEE)
** [[Europese vakbondsfederatie voor textiel, kleding en leder]] (European Trade Union Federation - Textiles Clothing and Leather, ETUF-TCL/FSE-THC)
** [[UNI-Europa]] Union Network International Europe
=== Internationale vakbonden (Global union federations, GUFs) ===
* Internationaal Vakverbond (IVV) oftewel ITUC (Engelstalige afkorting)
* [[Bouw- en Houtwerkers Internationaal]] (BWI)
* [[Internationale voor Onderwijs]] (EI)
* [[Internationale Organisatie van het Schrijversgild]] (IAWG)
* [[International Arts and Entertainment Alliance]] (IAEA)
* [[Internationale Federatie voor Werknemers in de Mijnbouw, Chemie, Energiesector en Algemene Arbeiders]] (ICEM)
* [[Internationale Federatie van Journalisten]] (IFJ)
* [[Internationale Metaalbond|Internationale Metaalwerkers Federatie]] (IMF)
* [[Internationale Transportarbeiders Federatie]] (ITF)
* [[Internationale Vakbondsfederatie voor Textiel, Kleding en Leder]] (ITGLWF)
* [[Internationale Vakbond voor Voeding, Landbouw, Hotel, Restaurant, Catering, Tabak en Geallieerde Arbeiders]] (IUF)
* [[Openbare Diensten Internationaal]] (PSI)
* [[UNI Wereldvakbond]] (UNI)
==== Historische internationale vakbonden ====
* IVVV - [[Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen]] (IVVV)
* IWW - [[Industrial Workers of the World]] (IWW)
* WVA - [[Wereldverbond van de Arbeid]] (WVA)
== Zie ook ==
* [[Beroepsorganisatie]]
* [[Gele vakbond]]
* [[Loonruimte]]
* [[Minimumloon]]
* [[Vakcentrale]]
{{Appendix}}
{{Commonscat|Trade union|Vakbond}}
[[Categorie:Vakbond| ]]
| 