|
HOEREN NEUKERS
{{Zie artikel|Zie [[Armando (producer)]] voor de gelijknamige producer.}}
{{Infobox kunstenaar
| naam = Armando
| afbeelding = Armando, geboren als Herman Dirk van Dodeweerd.jpg
| onderschrift = Armando in 2012
| volledige naam = Herman Dirk van Dodeweerd
| bijnaam = Armando
| pseudoniem =
| land = {{NL}}
| nationaliteit =
| opleiding =
| beroep = [[kunstschilder]]<br />[[beeldhouwkunst|beeldhouwer]]<br />[[dichter]]<br />[[schrijver]]<br />[[violist]]
| signatuur =
| jaren-actief = 1964-2018
| periode =
| stijl = [[Hedendaagse kunst]]
| bekende-werken =
| RKD = 2458
| website =
| heraldiek =
| heraldiek-uitleg =
}}
[[Bestand:Armando Groningen.JPG|thumb|"Der Baum" aan de [[Heresingel (Groningen)|Heresingel]], Groningen]]
[[Bestand:Westerbork Armando 03.JPG|thumb|WOII monument ''VLAG'' Hoofdstraat 21 Westerbork]]
[[Bestand:20100612-001 Leusden - Rusthof.jpg|thumb|''Feldzug'' (1989), Begraafplaats Rusthof in [[Leusden]]]]
[[Bestand:Armando UMCG Groningen 01.JPG|thumb|''Liegende Gestalt'' (2005), UMCG Groningen]]
[[Bestand:20100804-003 Amersfoort - Boot 2006.jpg|thumb|''Boot 2006'' (2008) in Amersfoort]]
'''Armando''', geboren als '''Herman Dirk van Dodeweerd''' ([[Amsterdam]], [[18 september]] [[1929]] – [[Potsdam]], [[1 juli]] [[2018]]),<ref>[https://nos.nl/artikel/2239406-kunstenaar-armando-88-overleden.html Kunstenaar Armando (88) overleden], NOS, 1 juli 2018</ref> was een [[Nederland]]se [[kunstschilder]], [[beeldhouwkunst|beeldhouwer]], [[dichter]], [[schrijver]], [[violist]], [[acteur]], [[journalist]], film-, televisie- en theatermaker. Armando was zijn officiële naam; zijn geboortenaam, het [[pseudoniem]] zoals hij het noemde, bestond voor hem niet meer. Later heeft hij zijn oorspronkelijke naam in het register van de [[burgerlijke stand]] laten wijzigen door Armando,{{Bron?||2014|07|27}} een [[Italiaans]]e versie van de naam Herman, die hij te danken had aan zijn Italiaanse grootmoeder. Betekenissen als 'zich wapenend', zoals de literaire analisten in zijn naam zien, zijn dus toevallig. Zelf zag hij zijn werk als '[[Gesamtkunstwerk]]', waarvoor zijn ervaringen uit de [[Tweede Wereldoorlog]] in de omgeving van [[Kamp Amersfoort]] de basis vormden.
== Biografie ==
Armando bracht zijn jeugd door in [[Amersfoort]]. Later studeerde hij een aantal jaren [[kunstgeschiedenis]]. In 1958 trad Armando in dienst van de ''[[Haagse Post]]'', waar hij uiteindelijk chef van de kunstredactie werd. Aan dit weekblad bleef hij tot eind jaren zestig verbonden, op het laatst op freelancebasis. Als beeldend kunstenaar maakte hij deel uit van de in 1958 door [[Jan Henderikse]] opgerichte [[Nederlandse Informele Groep]] (o.a. met [[Kees van Bohemen]], [[Jan Henderikse]], [[Henk Peeters]], [[Jan Schoonhoven]]), die in 1960 opging in de [[Nederlandse Nul-beweging]]. De leden van de Nul-groep brachten in hun werk een geheel nieuwe, verwondering wekkende visie op bekende dingen. Een typisch voorbeeld: Armando creëerde ''Het zwarte water'', een bassin gemaakt van zwart [[Kunststof|plastic]], gevuld met enkele centimeters water, maar met een grote diepte-illusie.
Als dichter en kunstenaar was hij verder betrokken bij [[De Nieuwe Stijl]] en [[Gard Sivik]]. Naast de beeldende kunst en de literatuur was hij ook actief in de journalistiek, theater, televisie, muziek (als violist in het zigeunerorkest van [[Tata Mirando]]) en sport (waaronder [[boksen|amateurboksen]]). Hij speelde gedurende vijfentwintig jaar met [[Cherry Duyns]] en [[Johnny van Doorn]] in [[Herenleed]], eerst in de televisieserie en daarna in de theaterversie - absurde, traag verlopende taferelen uit een leven met meester-knechtverhoudingen.
[[Bestand:Anton de Goede - Gijsbert van der Wal en Armando-S.webm|thumb|[[Anton de Goede]] vertelt over o.a. Armando, Credits: Jeroen van Kan]]
Vanuit Berlijn schreef Armando jarenlang columns voor ''[[NRC Handelsblad]]'', die later verscheidene keren werden gebundeld. Voor een van deze bundels, ''Machthebbers'' (1983), ontving hij de [[F. Bordewijk-prijs]] en de [[Multatuliprijs]]. Deze laatste prijs kreeg hij nogmaals voor ''De straat en het struikgewas'' (1988). Eerder, in 1977, was Armando al voor ''Het gevecht'' gelauwerd met de [[Herman Gorterprijs]] en in 1985 voor zijn gehele oeuvre met de [[Jacobus van Looyprijs]] voor dubbeltalenten. Voor ''Dierenpraat'' ontving hij in 2000 een [[Zilveren Griffel]]. Veel van Armando's werk is vertaald in het Duits, Frans en Engels.
Vanaf 1979 woonde hij ruim 25 jaar afwisselend in [[Amstelveen]] en [[Berlijn]], waar hij tot 1989 in het oude atelier van de nazi-beeldhouwer [[Arno Breker]] werkte. Vanaf die tijd woonde hij in Amstelveen, maar had plannen zich in Amersfoort te vestigen, de stad van 'zijn' museum, het [[Armando Museum]]. Dit museum werd in 1998 in de [[Elleboogkerk]] in Amersfoort geopend. Op 22 oktober 2007 werd het museum door een uitslaande brand geheel verwoest, waarbij vrijwel de gehele aanwezige collectie en een deel van het documentatie-archief verloren zijn gegaan. Een deel van de geredde collectie werd overgebracht naar het nieuwe [[Museum Oud Amelisweerd]] (MOA)<ref>{{cite web|url=http://www.moa.nl|title=MOA|work=moa.nl}}</ref> in [[Bunnik (plaats)|Bunnik]]. De eerste tentoonstelling van deze collectie in [[Oud-Amelisweerd]] werd op 21 maart 2014 door Prinses Beatrix geopend.
In 2013 verscheen zijn dichtbundel ''Stemmen''. In november 2015 verschenen onder de titel ''Waarom'' 21 nieuwe gedichten bij [[Uitgeverij Koppernik]].
Armando overleed op 1 juli 2018 in de [[Duitsland|Duitse]] stad [[Potsdam]].<ref name="overlijden-20180701-1">{{Citeer nieuws
| url= https://nos.nl/artikel/2239406-grenzeloos-veelzijdige-kunstenaar-armando-88-overleden.html
| titel= Grenzeloos veelzijdige kunstenaar Armando (88) overleden
| website= nos.nl
| uitgever= [[NOS Nieuws]]
| datum= 1 juli 2018
| archiefurl= https://web.archive.org/web/20180702104035/https://nos.nl/artikel/2239406-grenzeloos-veelzijdige-kunstenaar-armando-88-overleden.html
| archiefdatum= 2 juli 2018
| bezochtdatum= 26 november 2018
| dodelink= nee
}}</ref> Met het voortijdig overlijden heeft museum Voorlinden een voor 2019 geplande overzichtstentoonstelling naar voren gehaald. Deze zou in het kader staan van zijn negentigste verjaardag. De expositie is te bezichtigen tot 10 maart 2019 en biedt een overzicht van zijn veelzijdigheid.<ref name="">{{Citeer web
| url= http://www.voorlinden.nl/tentoonstelling/armando/
| titel= VOORLINDEN – Armando
| datum= 2018
| website= voorlinden.nl
| uitgever= [[Museum Voorlinden]]
| archiefurl= https://web.archive.org/web/20181126125427/http://www.voorlinden.nl/tentoonstelling/armando/
| archiefdatum= 26 november 2018
| dodeurl= nee
}}</ref>
== Onderscheidingen ==
[[File:Armando met prijs Gouden Ganzeveer, Bestanddeelnr 934-1469.jpg|{{largethumb}}|Armando ontvangt de Gouden Ganzeveer in 1987]]
*1977 - De [[Herman Gorterprijs]] voor ''Het gevecht''.
*1984 - De [[F. Bordewijk-prijs]] voor ''Machthebbers, verslagen uit Berlijn en Toscane''.
*1984 - De [[Multatuliprijs]] voor ''Machthebbers, verslagen uit Berlijn en Toscane''.
*1985 - De eerste [[Jacobus van Looyprijs]], een vijfjaarlijkse oeuvreprijs voor dubbeltalenten.
*1987 - De [[Gouden Ganzenveer]] voor zijn bijdrage aan het Nederlands cultureel bezit en de verspreiding daarvan in Europa.
*1989 - De Multatuliprijs voor ''De straat en het struikgewas''.
*1990 - Ridder in de [[Orde van Oranje-Nassau]]
*2006 - Ridder in de [[Orde van de Nederlandse Leeuw]]
*2009 - De Gouden [[Eremedaille voor Kunst en Wetenschap]] verbonden aan de [[Huisorde van Oranje]]<ref>''[[NRC Handelsblad|NRC]]'', 10 december 2009</ref>
*2011 - De [[VSB Poëzieprijs]] voor ''Gedichten 2009''.
*2017 - Het "Lelijkste Kunstwerk van Nederland": ''Der Bogen'' in Amstelveen<ref>[https://www.538.nl/evers-staat-op/dit-kunstwerk-is-door-538-luisteraars-verkozen-tot-lelijkste-kunstwerk-van-nederland Luisteraarsondervraging Radio 538.nl]</ref>
==Publicaties==
*''Verzamelde gedichten'', 1964
*''De SS'ers: Nederlandse vrijwilligers in de Tweede Wereldoorlog'', interviews, samen met [[Hans Sleutelaar]], 1967
*''Hemel en aarde: een heroïsche cyclus in 3 delen'', gedichten 1971
*''Vorstin der machtelozen'', 1972
*''Dagboek van een dader'', 1973
*''De denkende, denkende doden: herinneringen'', 1973
*''Het gevecht: een gedicht'', 1976
*''Herenleed'', met [[Cherry Duyns]], 1977
*''De ruwe heren: 9 benarde verhalen'', 1978
*''Geschiedenis van een plek: Concentratiekamp Amersfoort'', met [[Hans Verhagen]] en [[Maud Keus]], 1980
*''Tucht: gedichten, 1971-1978'', 1980
*''Aantekeningen over de vijand'', 1981
*''Uit Berlijn'', 1982
*''Machthebbers: verslagen uit Berlijn en Toscane'', 1983
*''het plechtige, het donkere = das feierliche, das dunkle'', gedichten 1984
*''Wat zegt? Wat doet?: verzameld Herenleed'', met Cherry Duyns, 1985
*''Krijgsgewoel'', 1986
*''Schuldige Landschaft'', 1986
*''Der Baum'', 1986
*''Holda de hond = Holda der Hund'', 1987
*''Een nieuw leven bloesemt uit de ruïnes'', 1987
*''De dieren en de bloemen'', 1987
*''De straat en het struikgewas'', 1988
*''De veldtocht: gedichten'', 1989
*''Dirk de dwerg: en zeven andere sprookjes'', 1990
*''De kleine verschijnselen = Minor incidents'', 1991
*''Duits: herinneringen'', 1991
*''Het plechtige gebouw'', 1992
*''De boksers'', 1993
*''De sprookjes'', 1994
*''Voorvallen in de wildernis'', 1994
*''Mensenpraat'', 1994
*''De hand en de stem'', 1995
*''Herenleed: een ongerieflijk tweetal'', met Cherry Duyns, 1996
*''Herenleed: vijfentwintig jaar weemoed en verlangen'', met Cherry Duyns, 1997
*''De prinses met de dikke bibs'', 1997
*''De heideweg: verhalen'', 1998
*''De naam in een kamer: een gedicht'', 1998
*''Takke de tovenaar'', 1999
*''Dierenpraat'', 1999
*''We waren zo heerlijk jong: Duitse herinneringen'', 1999
*''De haperende schepping'', 2003
*''Schoonheid is niet pluis: verzameld proza'', 2003
*''Het wel en wee'', 2005
*''Gedoe'', 2006
*''Landschap: gedichten en tekeningen'', 2006
*''Hemel en aarde. Het gevecht''. 2007
*''Soms'', 2007
*''Hemel en aarde. De schepping''. 2007
*''Nee'', 2008
*''Gedichten 2009'', 2009
*''Eindelijk'', 2009
*''Berlijn'', 2009 (bundeling van stukken uit ''Uit Berlijn'', ''Machthebbers'' en ''Krijgsgewoel'')
*''De stilte'', 2010
*''Ze kwamen'', 2011
*''Herenleed: De heraut, De buitenstaander, De damesgestalte'', met Cherry Duyns, 2013
*''Stemmen'' gedichten 2013
*''Ter plekke - De ultrakorte verhalen tot nu toe'' 2014
*''Waarom'', 21 gedichten 2015
<!--Medeschrijver van het theaterprogramma Herenleed (1971-1997).-->
== Werk in openbare collecties (selectie)==
* [[Valkhof Museum]], [[Nijmegen]]
* [[Joods Historisch Museum]], [[Amsterdam]]
* [[Museum Boijmans Van Beuningen]], [[Rotterdam]]<ref>{{cite web|url=http://collectie.boijmans.nl/nl?q=armando|title=Museum Boijmans Van Beuningen|work=boijmans.nl}}</ref>
* [[Rijksmuseum Amsterdam]]<ref>{{cite web|url=https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken?q=armando&v=&s=&ii=8&p=3|title=Zoeken - Rijksmuseum|work=Rijksmuseum}}</ref>
* [[Stedelijk Museum Amsterdam]]<ref>{{cite web|url=http://www.stedelijk.nl/zoeken#/params?lang=nl-NL&pnr=5&q=armando|title=Zoeken - Stedelijk Museum Amsterdam|work=stedelijk.nl}}</ref>
== Bibliografie (selectie) ==
* Kuyvenhoven, F. (2010) ''Index Nederlandse beeldende kunstenaars, kunstnijveraars en fotografen''. ISBN 9789072905550
* Hans den Hartog Jager & Christian Ouwens: ARMANDO armando, Rotterdam 2015. ISBN 9789490291037
== Zie ook ==
* [[Armando Museum]]
* [[Lijst van Nederlandse beeldhouwers]]
== Externe links ==
* {{Link RKD|id=2458}}
* [http://www.levenlang.nl/armando/ Beeld- en audiomateriaal]
* [http://www.moa.nl MOA Museum Oud Amelisweerd]
* [http://www.ergopers.be/kunstenaars/armando.htm Bibliofiele uitgaven]
* {{Link dbnl auteur|id=arma001}}
* {{Link VIAF|id=9885610}}
{{Commonscat|Armando}}
{{Appendix}}
{{DEFAULTSORT:Armando}}
| 