Doedelzak: verschil tussen versies

De doedelzak is een [[rietblazer|rietinstrument]] waarbij het riet indirect bespeeld wordt via een luchtkamer en dus niet met de lippen of tong aangeraakt wordt. De luchtkamer maakt het mogelijk om een continue luchtstroom te creëren, waardoor de klank niet door ademhalen hoeft te worden onderbroken. Doedelzakken zijn eigenlijk eerder een familie van muziekinstrumenten dan een enkel instrument. Zowel enkele als dubbele rieten worden toegepast.

Vermoed wordt dat het instrument ca. 2000 v.Chr. is ontstaan in de regio [[India]], [[Pakistan]] en [[Iran]] en vervolgens door de tochten van [[Alexander de Grote]] naar het westen is gebracht. Doedelzakken kwamen al voor in het [[oude Egypte]] en [[Turkije]] en hebben zich in de [[Romeinse Rijk|Romeins]]e tijd over geheel [[Europa (werelddeel)|Europa]] verspreid. In [[Duitsland]], [[Schotland]], [[Ierland (land)|Ierland]], [[Galicië (Spanje)|Galicië]] en [[Asturië (regio)|Asturië]] (Spanje) en [[Servië]] en [[Albanië]] zijn ze in de loop der eeuwen een onderdeel van de cultuur geworden.<ref>{{en}} {{aut|William Henry Grattan Flood}}, [http://books.google.nl/books?id=DOfuAgAAQBAJ&dq=bagpipe&source=gbs_navlinks_s ''The story of the bagpipe''] (Рипол Классик)</ref>

De derde stap in de ontwikkeling is de vervanging van de varkensblaas door een leren zak met een blaaspijp met een terugslagklepje. In deze vorm is het instrument bekend over heel Europa. Door afwisselend de zak samen te drukken en er lucht in te blazen kan zo een ononderbroken toon geproduceerd worden. Het aanblazen van de lucht gebeurt bij veel typen doedelzakken met de mond, maar ook door middel van een [[blaasbalg]] die met de elleboog wordt bediend, zoals bij de [[Ierland (eiland)|Ierse]] [[uilleann pipes]] en de [[Northumbrian smallpipes]].

De vierde stap is het toevoegen van ''regulators'', die bij de [[Ierland (eiland)|Ierse]] [[uilleann pipes]] gebruikt worden voor het spelen van begeleidende akkoorden. Het instrument zelf wordt niet metOok de monduilleann aangeblazen;pipes de luchtzak wordt onder de oksels gehouden en met dehebben ellebogendeze aangedruktregulators.

De bekendste vorm is waarschijnlijk de Schotse (highland) doedelzak, hoewel dit eigenlijk een [[buitenbeentje]] is. Het is een bijzonder luid instrument dat van oorsprong bedoeld is voor het [[slagveld]], met een beperkte toonomvang van 1één [[octaaf (muziek)|octaaf]] plus 1één noot. De Ierse doedelzak daarentegen is een minder snerpend kamerinstrument dat geschikt is voor samenspel met fluit, [[viool]], [[banjo]] enz. en dat een [[ambitus|bereik]] heeft van 2twee octaven inclusief halve [[Toonafstand|toonafstanden]].

Een kenmerk van de doedelzak is dat de toonproductie niet (of maar met grote moeite) stopgezet kan worden. Bij de [[uilleann pipes]] die zittend gespeeld worden, kan men alle vingergaten afdekken en de pijp op de knie stoppen, maar dit kan zeker niet bij iedere toon. Articulatie bij alle doedelzakken moet daarom met de vingers geschieden door middel van snelle [[Voorslag (muziek)|voorslagen]]. Hierbij wordt de illusie van een onderbreking van de toon opgewekt door snel een vinger boven de actieve vinger even op te lichten of een vinger eronder even aan te tippen. Ook kan de suggestie van [[staccato]] worden bereikt door terug te spelen op een grondtoon die ook door de bourdon wordt voortgebracht, zodat de illusie van een niet-hoorbare toon (dus stilte) ontstaat. Vooral in de Schotse stijlen, zowel serieuze ([[pìobaireachd]]) als lichtere, zijn bijzonder ingewikkelde (en technisch veeleisende) opeenstapelingen van voorslagen in zwang die eigen benamingen hebben gekregen. In de Franse en Ierse stijl is daarentegen ook aandacht voor lyrische elementen. [[vibratoVibrato]] en [[glissando]] bijvoorbeeld worden in de Franse en Ierse stijl zeer veel, en in de Schotse stijl vrijwel niet gebruikt.