Shan shui: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Regel 1:
[[Bestand:
'''''Shan shui''''' ([[Vereenvoudigde Chinese karakters|vereenvoudigd Chinees]]: {{lang|cn|山水}}; letterlijk '[[Berg (landvorm)|berg]]' en '[[water]]') is een traditioneel [[Chinese schilderkunst|Chinees genre]] in de [[landschapsschilderkunst]]. De landschappen zijn uitgevoerd in [[Gewassen inkt (schildertechniek)|gewassen inkt]] en eventueel gekleurde
== Geschiedenis ==
[[Bestand:Stroll About InSpring.jpg|{{largethumb}}|links|''Uitstapje in de lente'' door [[Zhan Ziqian]]]]
De eerste landschapsschilderingen in China werden gebruikt als decor bij de voordracht van verhalen. Een van de vroegste voorbeelden van zo'n landschap was ''Nimf van de rivier de Luo'', een niet meer bestaand werk van [[Gu Kaizhi]] (ca. 344–406). De eerste schilderijen in de ''shan shui''-stijl dateren waarschijnlijk uit de regeringsperiode van de [[Liu Song-dynastie]] (420–479).
Het oudst bekende ''shan shui''-schilderij dat nog bestaat is ''Uitstapje in de lente'' door [[Zhan Ziqian]] (ca. 550–604),<ref>{{en}} {{aut|Dorothy Perkins}}, ''[https://books.google.nl/books?id=KMQeAgAAQBAJ Encyclopedia of China: History and Culture]'' (2013, Routledge), p. 612<br>{{en}} University College Cork: {{aut|Rudi Capra}}, [http://publish.ucc.ie/boolean/2015/00/Capra/10/en The Boolean 2015: Blue mountains, empty waters: the evolution of Chinese landscape painting under the influence of Chan Buddhism]</ref> een regeringsfunctionaris en [[hofschilder]] in de [[Sui-dynastie|Sui-periode]] die tot de invloedrijkste landschapsschilders van zijn tijd wordt gerekend. Het werk is uitgevoerd in precieze penseelstreken en vertoont een [[naturalisme (schilderkunst)|naturalistisch]] [[Lijnperspectief|perspectief]] dat zijn tijd ver vooruit was.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-zhan-ziqian.php Zhan Ziqian]</ref>
=== Tang-dynastie===▼
Tijdens de [[Tang-dynastie]] (618–907) werd ''shan shui'' een populaire kunstvorm. Er ontstonden twee scholen van landschapsschilderingen. De hofschilder [[Li Sixun]] (653–718) en zijn zoon [[Li Zhaodao]] schilderden gedetailleerde en nauwkeurige landschappen in de stijl van vroege meesters als Gu Kaizhi en [[Zhan Ziqian]] (ca. 550–604). Door hun veelvuldig gebruik van blauwe en groene verf kwam hun stijl bekend te staan als '[[Blauwgroene landschapsstijl|blauwgroene landschappen]]' (青綠山水). De andere school is die van dichter en kunstschilder [[Wang Wei]] (699–759). Hij onderscheidde zich door zijn gebruik van [[Gewassen inkt (schildertechniek)|gewassen inkt]] in velerlei grijstinten.▼
▲=== Tang-dynastie (618–907) ===
Toen de Tang-dynastie ten einde liep, werd het schilderen van ''shan shui'' door veel [[Literati (klasse)|literati]] gebruikt om te kunnen ontsnappen aan de chaos aan het hof. Tegenover de betrekkelijkheid van menselijke regeringen vonden zij in de natuur troost in de duurzaamheid van bergen — de woonplaats van de onsterfelijken — en rivieren. Deze hang naar de natuur en het zoeken naar een evenwichtige balans waren belangrijk onderdelen in de leer van het [[taoïsme]]. Taoistische motieven waren dan ook een terugkerend element in ''shan shui''.<ref>{{en}} {{aut|Stuart Cuckow Northrop}}, ''[https://books.google.nl/books?hl=nl&id=KKsYAAAAYAAJ Ideological Differences and World Order: Studies in the Philosophy and Science of the World's Cultures]'' (Yale University Press, 1949), p. 64</ref><ref>{{en}} {{aut|Robert J. Maeda}}, ''[https://books.google.nl/books?hl=nl&id=gMVwAAAAMAAJ Two Twelfth Century Texts on Chinese Painting]'' (University of Michigan, 1970), p. 16</ref>▼
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Li Sixun boats.jpg|3=146|4= Jing Hao.Mount Kuanglu. National Palace Museum, Taipei, Taiwan.jpg|5=154|6= ''Rivierboten en paleizen aan de kust'' (kopie) door [[Li Sixun]],<ref group=kleine-letter name=NPM>Collectie [[Nationaal Paleismuseum]]</ref>|7= ''De berg Kuanglu'' (ca. 900) door [[Jing Hao]]<ref group=kleine-letter name=NPM />}}
▲Tijdens de [[Tang-dynastie]]
De andere school is die van [[dichter]] en hofschilder [[Wang Wei]] (699–759). In navolging van [[Wu Daozi]] werkte hij met monochrome [[Gewassen inkt (schildertechniek)|gewassen inkt]]. Voor zijn sneeuwlandschappen gebruikte hij de ''pomo''-techniek (破墨, 'het inkt breken'), waarbij de inkt in brede penseelstreken op het werk wordt aangebracht. Nog steeds wordt deze techniek met Wang geassocieerd.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-wang-wei.php Wang Wei - Tang Dynasty]</ref> Ook was Wang naar verluidt de eerste Chinese kunstschilder die kleur combineerde met gewassen inkt.<ref>{{zh}} {{aut|Yushu Wang}}, ''[https://books.google.nl/books?id=vy038L4xArAC&dq=7-5085-0798-3&source=gbs_navlinks_s Wu zhou chuan bo chu ban she]'' (五洲传播出版社, 2005)</ref> In de [[Ming-dynastie|Ming-periode]] noemde [[Dong Qichang]] de blauwgroene landschapsstijl het fundament voor de zogenoemde [[Noordelijke School]] van de hofschilders en de stijl van Wang voor die van de [[Zuidelijke School]] van onafhankelijke [[literati (klasse)|literati]].<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-li-sixun.php Li Sixun Paintings]</ref>
=== Vijf Dynastieën en Song-dynastie ===▼
▲Toen de Tang-dynastie ten einde liep, werd het schilderen van ''shan shui'' door veel [[Literati (klasse)|literati]] gebruikt om te
In de 11e eeuw maakte de landschapsschilderkunst een volgende belangrijke ontwikkeling door. De dichter en schilder [[Su Shi]] (1036–1101) promootte het idee dat het doel van de schilderkunst de expressie diende te zijn, geen afbeelding van de werkelijkheid. Een landschapsschildering diende de kijker niet het gevoel te geven dat hij daadwerkelijk in de natuur wandelt, maar hem inzicht te geven in de ideeën en gemoedstoestand van de maker. Dit gedachtegoed werd een van de fundamentele principes van de [[literati-schilderkunst]]. Belangrijke landschapsschilders in de late Song-periode waren onder andere [[Zhang Zeduan]] (1085–1145), [[Ma Yuan]] (actief: 1190–1225) en [[Xia Gui]] (actief: 1180–1224).▼
Een van deze landschapsschilders was [[Jing Hao]] (ca. 855–915). Hij bracht een groot deel van zijn leven in afzondering door in het [[Taihang-gebergte]]. In navolging van Wang schilderde hij monochrome landschappen in krachtige penseelstreken, waarbij hij de nadruk legde op de schoonheid van de ruige, hoog oprijzende bergen van [[Shaanxi]]. Zijn stijl legde de grondslag voor de [[noordelijke landschapsstijl]], welke na de Tang-periode in ontwikkeling kwam.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/jing-hao/ Jing Hao]</ref>
=== Yuan-dynastie ===▼
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Late Greenery of Autumn Mountains.png|3=114|4= Dong Yuan Mountain Hall.jpg|5=186|6= ''Late bladeren tijdens de herfst in de bergen'' door [[Guan Tong]]<ref group=kleine-letter name=NPM />|7= ''Het gebouw van het paradijs der onsterfelijken in de bergen'' door [[Dong Yuan]]<ref group=kleine-letter name=NPM />}}
De periodes van de [[Vijf Dynastieën en Tien Koninkrijken]] (907-960) en de [[Song-dynastie]] (960-1279) staan bekend als de 'Gouden eeuw van Chinese landschapsschilderkunst'. Na de val van de Tang-dynastie heerste er politieke verdeeldheid in China. Het gebied ten noorden van de [[Jangtsekiang]] werd voortdurend geteisterd door oorlogen en vijf heersershuizen volgden elkaar in snel tempo op. In dit gebied ontwikkelde de [[noordelijke landschapsstijl]] zich tot een van de belangrijkste stromingen van ''shan shui''.
[[Jing Hao]]'s leerling [[Guan Tong]] (10e eeuw) schilderde net als zijn leraar de hoog oprijzende bergen van [[Shaanxi]] in krachtige zwarte lijnen. Hij onderscheidde zich door simpelere lijnvoeringen, minder complexe composities en nieuw ontwikkelde technieken. Voor hoekige rotspartijen gebruikte Guan bijvoorbeeld abrupt afgebroken penseelstreken, die worden omschreven als 'gekliefd met een bijl' (''Fu Pi Cun'')<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/guan-tong/ Guan Tong]</ref> en veelvuldig door latere meesters werd gekopieerd. [[Li Cheng]] (919–967) werd bekend om zijn landschapsschilderingen van de regio van [[Shandong (provincie)|Shandong]]. Aanvankelijk werkte hij in de stijl van Jing en Guan, maar later ontwikkelde hij een eigen stijl van atmosferische, weidse landschappen, uitgevoerd in sterk verdunde [[Gewassen inkt (schildertechniek)|inktwassingen]]. De dunne inktfilm creëren een mistige atmosfeer, waarbij de in krachtige penseelstreken uitgevoerde bergcontouren scherp afsteken. Op de voorgrond schilderde Li gewoonlijk enkele planten of kromgegroeide bomen.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/li-cheng/ Li Cheng]</ref>
=== Ming-dynastie ===▼
In de tien koninkrijken ten zuiden van de Jangtsekiang heersten stabiliteit en een economische bloei. Dit kwam tot uiting in de zogenoemde [[zuidelijke landschapsstijl]], waarin vredige, vloeiende heuvels werden geschilderd in zacht aangezette penseelstreken. De belangrijkste vertegenwoordigers in deze periode was [[Dong Yuan]] (ca. 934–ca. 962). Zijn werken in [[Gewassen inkt (schildertechniek)|gewassen inkt]] worden gekenmerkt door de nauwgezette rangschikking van stippen en lijnen, die van dichtbij lukraak lijken aangebracht.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/dong-yuan/ Dong Yuan]</ref>
===
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Guo_Xi_-_Early_Spring_(large).jpg|3=174|4=Fan Kuan - Travelers Among Mountains and Streams - Google Art Project.jpg |5=126|6= ''[[Vroege lente]]'' (1072) door [[Guo Xi]]<ref group=kleine-letter name=NPM />|7= ''Reizigers tussen de bergen en stromen'' (ca. 1000) door [[Fan Kuan]]<ref group=kleine-letter name=NPM />}}
Nadat de [[Song-dynastie]] in 960 China weer verenigde werd ''shan shui'' de belangrijkste kunstvorm aan het hof. De majestueuze landschappen in de [[noordelijke landschapsstijl]] werden aanzienlijk optimistischer van toon en straalden zowel macht als harmonieuze vrede uit. Een bekend voorbeeld is ''[[Vroege lente]]'', geschilderd door de [[hofschilder]] [[Guo Xi]] (ca. 1020–ca. 1090). Het werk stelt een mistig berglandschap voor dat opbloeit na een koude winter, symbool voor de wederopbouw na de roerige regering van de Vijf Dynastieën.<ref>{{en}} The Famous Artists: [http://www.thefamousartists.com/guo-xi/early-spring Early Spring by Guo Xi]</ref> Guo combineerde gedetailleerde penseelstreken met een opeenstapeling van meerdere lichte [[Gewassen inkt (schildertechniek)|inktwassingen]] voor het sluiereffect. Hij schilderde het werk in meerdere perspectieven, een techniek die hij 'de hoek van de totaliteit' noemde.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/guo-xi/ Guo Xi]</ref>
[[Li Cheng]] en Guo waren de grondleggers van de [[Li-Guo-school]], die door de keizer werd bestempeld als de nationale landschapsstijl<ref>{{en}} {{aut|Yang Xin, Richard M. Barnhart, Nie Chongzheng, James Cahill, Lang Shaojun, Wu Hung}}, ''[https://books.google.nl/books?id=T5XqGvIbxyYC Three thousand years of Chinese painting]'' (1997, Yale), p. 93, 119</ref> en prominente meesters kende als [[Fan Kuan]] (ca. 960–1030) en [[Xu Daoning]] (ca. 970–1052). [[Yan Wengui]] (967–1044) was een andere belangrijke vertegenwoordiger van de noordelijke landschapsstijl en stond bekend om zijn landschappen met gebouwen, schepen en andere vervoermiddelen.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-yan-wengui.php Yan Wengui]</ref> [[Juran]] ([[Floruit|fl.]] ca. 960–985), de leerling van [[Dong Yuan]], begon zijn carrière als hofschilder van de [[Zuidelijke Tang]] en werkte vervolgens aan het hof van de Song. Zijn verticale landschappen met torenhoge bergen vormden een bron van inspiratie voor veel latere landschapsschilders.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/juran/ Juran]</ref>
[[Bestand:Li Tang - Wind in Pines Among a Myriad Valleys.jpg|miniatuur|links|upright|''De wind door de dennen in ontelbare valleien'' (1124) door [[Li Tang]]<ref group=kleine-letter name=NPM />]]
=== Moderne tijd ===▼
▲In de 11e eeuw maakte de landschapsschilderkunst een volgende belangrijke ontwikkeling door. De dichter en schilder [[Su Shi]] (1036–1101) promootte het idee dat het doel van de schilderkunst de expressie diende te zijn, geen [[Naturalisme (schilderkunst)|natuurgetrouwe afbeelding van de werkelijkheid]]. Een landschapsschildering diende de kijker niet het gevoel te geven dat hij daadwerkelijk in de natuur wandelt, maar hem inzicht te geven in de ideeën en gemoedstoestand van de maker. Dit gedachtegoed werd een van de fundamentele principes van de [[literati-schilderkunst]].
[[Song Huizong]], de laatste keizer van de Noordelijke Song, gaf zijn hofschilders de opdracht om objecten zo natuurgetrouw, gedetailleerd en vaardig mogelijk af te beelden.<ref name=MC12>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 12</ref> Een bekend voorbeeld is ''Duizend [[Li (lengtemaat)|li]] van rivieren en bergen'' ({{lang|cn|千里江山}}) uit 1113, een elf meter lange [[handrol]] van [[Wang Ximeng]] (1096–1119) in de [[blauwgroene landschapsstijl]]. Het wordt door kunsthistorici beschouwd als een van de belangrijkste werken in de Chinese kunst.<ref>{{en}} {{aut|Caradog Vaughan James}}, ''[https://books.google.nl/books?id=pzOYQqXnpKIC&redir_esc=y Information China: the comprehensive and authoritative reference source of new China, Volume 3]'' (Pergamon Press, 1989), p. 1114</ref> Ook de werken van de hofschilder [[Zhang Zeduan]] (1085–1145) werden zeer gedetailleerd uitgevoerd en weerspiegelt de hovelijke kunst van de Noordelijke Song. Een hofschilder van Huizong die voortborduurde op de noordelijke landschapsstijl was [[Li Tang]] (ca. 1050–1130). Zijn monumentale berglandschap ''De wind door de dennen in ontelbare valleien'' is het enige werk van hem dat bewaard is gebleven.<ref>{{en}} {{aut|Dorothy Perkins}}, ''[https://books.google.nl/books?id=KMQeAgAAQBAJ Encyclopedia of China: History and Culture]'' (2013, Routledge), p. 280</ref> Het werk toont hoe Li de "bijlklief"-techniek van [[Guan Tong]] heeft geperfectioneerd, waarbij het lijkt alsof de rotsen en bergen met bijlslagen zijn uitgehouwen. Het precieze effect dat hiermee werd bereikt werd een belangrijk kenmerk van de [[naturalisme (schilderkunst)|naturalistische]] schilderstijl van de Zuidelijke Song.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-li-tang.php Li Tang]</ref>
== Zie ook ==▼
{{Panorama|Wang Ximeng. A Thousand Li of Rivers and Mountains. (Complete, 51,3x1191,5 cm). 1113. Palace museum, Beijing.jpg|dir=rtl|x170px|''Duizend [[Li (lengtemaat)|li]] van rivieren en bergen'' (1113) door [[Wang Ximeng]]<ref group=kleine-letter name=PMVS>Collectie Paleismuseum in de [[Verboden Stad]]</ref><ref group=kleine-letter>Traditioneel wordt een Chinese handrol van rechts naar links bekeken.</ref>}}
{{Appendix|2=▼
=== Zuidelijke Song (1127–1279) ===
Na de inval van de [[Jurchen (volk)|Jurchen]] viel het noorden van China in 1127 in handen van de [[Jin-dynastie (1115-1234)|Jin-dynastie]] (1115–1234). Song Huizong werd gevangengenomen en [[Li Tang]] verhuisde met de keizerlijk hofhouding naar Qiantang (nu [[Hangzhou]]). De eerste keizers van de [[Zuidelijke Song]], [[Song Gaozong|Gaozong]] en [[Song Xiaozong|Xiaozong]], trachtten hun noodzakelijke machtsovername te rechtvaardigen door [[hofschilder]]s aan te moedigen tot het vervaardigen van kunstwerken die de oude klassieken en traditionele deugden illustreren. Naar verluidt brachten zij lange propagandistische inscripties aan op de werken van Li.<ref name=CFP>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/figure-painting/ Chinese Figure Painting]</ref>
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Willows and Boats on West Lake by Xia Gui.jpg|3=148|4=Ma Yuan - Dancing and Singing- Peasants Returning from Work.jpg |5=152|6= ''Wilgen en boten op het Westmeer'' door [[Xia Gui]]<ref group=kleine-letter name=NPM />|7= ''Dansende en zingende boeren keren terug van hun werk'' door [[Ma Yuan]]<ref group=kleine-letter name=PMVS />}}
Li's asymmetrische berglandschappen vormden een link tussen de [[noordelijke landschapsstijl]] en de academische stijl van de Zuidelijke Song.<ref>{{en}} {{aut|Dorothy Perkins}}, ''[https://books.google.nl/books?id=KMQeAgAAQBAJ Encyclopedia of China: History and Culture]'' (2013, Routledge), p. 280</ref> De hofschilder [[Liu Songnian]] (1174–1224) verfijnde de technieken van Li en vervaardigde gedetailleerde ''shan shui''-landschappen, waarin klein afgebeelde personen in duidelijke harmonie met de natuur staan.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-liu-songnian.php Liu Songnian]</ref> Zijn schilderkunst vond navolging bij [[Ma Yuan]] (ca. 1160–1225) en [[Xia Gui]] (ca. 1180–1224), die samen met Li en Liu worden gerekend tot de [[Vier Meesters van de Zuidelijke Song]].<ref>{{en}} {{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, ''[https://books.google.nl/books?id=GwhaDwAAQBAJ&pg=PA117 Essential Terms of Chinese Painting]'' (2018, City University of HK Press), p. 117, 118</ref>
Ma onderscheidde zich met zijn landschappen waarvan het zwaartepunt in één hoek van het [[Beeldvlak (beeldende kunst)|beeldvlak]] bevindt.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/ma-yuan/ Ma Yuan]</ref> Xia werkte één zijde gedetailleerd uit en liet de rest van het doek grotendeels leeg. Om overmatige precisie te vermijden gebruikte hij penselen met een versleten punt.<ref name=xia>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-xia-gui.php Xia Gui - Song Dynasty]</ref> De twee hofschilders waren de grondleggers van de [[Ma-Xia-school]], een van de invloedrijkste stromingen in de Song-periode. Haar landschappen weerspiegelden de [[Neo-confusianisme|neo-confucianistische]] filosofie van het opbouwen van de maatschappij vanaf de basis. Op de voorgrond waren gedetailleerde, intieme taferelen te zien die in scherpe, geprononceerde penseelstreken waren aangebracht. Zij contrasteerden scherp met de in nevels gehulde bergpartijen op de achtergrond. Net als op de werken van [[Guo Xi]] en [[Fan Kuan]] lijken de massieve bergtoppen in een eindeloze ruimte te verdwijnen.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/schools/ma-xia-school/ Ma-Xia School]</ref> Deze onbereikbare grootsheid leert dat mensen slechts kleine vlekjes zijn vergeleken bij de weidse kosmos, een belangrijk element in het [[taoïsme]].
▲=== Yuan-dynastie (1279–1368) ===
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Kao K'o-kung 002.jpg |3=155|4= Ni Zan - Six Gentlemen.jpg |5=145|6= ''Nevel in mistige bergen'' door [[Gao Kegong]]<ref group=kleine-letter name=NPM />|7= ''[[Zes edellieden]]'' door [[Ni Zan]]<ref group=kleine-letter name=SM>Collectie [[Shanghai-museum]]</ref>}}
Nadat de [[Mongoolse Rijk|Mongoolse]] [[Yuan-dynastie]] China had veroverd, werd het [[Chinees examenstelsel]] tot 1315 ontbonden. Veel [[Literati (klasse)|literati]] werden van hun post ontheven of in hun werkzaamheden beknot. Hun schilderkunst was niet langer aan traditionele conventies of de voorkeur van de keizer gebonden. De perfectionistische [[Noordelijke School]] boette in aan populariteit<ref name=xia/> en maakte plaats voor expressieve en innovatieve landschapsschilderingen. Veel literati grepen terug naar het werk van meesters van vóór de Song-dynastie. [[Gao Kegong]] (1248–1310) verwerkte bijvoorbeeld artistieke invloeden van [[Han-Chinezen]] en andere Chinese minderheden in zijn mistige berglandschappen in de stijl van [[Dong Yuan]].<ref>{{en}} China-on-site.com: [http://www.china-on-site.com/pages/painter/1175.php Gao Kegong]</ref> Zijn vriend [[Zhao Mengfu]] (1254–1322) schilderde in de ruwe stijl van de Tang-periode. Hij gebruikte opzettelijk vereenvoudigde kleuren en composities en gaf vorm en schaal op een schematische, haast naïeve wijze weer. Talrijke hoogteverschillen in het middenstuk gaven zijn landschappen extra diepte.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/zhao-mengfu/ Zhao Mengfu]</ref>
Twee andere invloedrijke kunstschilders aan het begin van de Yuan-periode waren [[Huang Gongwang]] (1269–1354) en [[Wu Zhen]] (1280–1354), de oudsten van de [[Vier Meesters van de Yuan-dynastie]]. Beiden borduurden voort op de [[zuidelijke landschapsstijl]] en vervaardigden abstracte, bijna [[Impressionisme|impressionistische]] landschappen. Huangs techniek van zeer droge penseelstreken met lichte [[Gewassen inkt (schildertechniek)|inktwassingen]] had een belangrijke invloed op veel latere landschapsschilders.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/huang-gongwang/ Huang Gongwang]</ref> Kunsthistoricus James Cahill beschreef hem als de kunstenaar die "de grootste invloed had op de toekomst van de landschapsschilderkunst".{{Refn|group=kleine-letter|Origineel citaat: "''most decisively altered the course of landscape painting''"<ref>{{en}} {{aut|Yang Xin, Richard M. Barnhart, Nie Chongzheng, James Cahill, Lang Shaojun, Wu Hung}}, ''[https://books.google.nl/books?id=T5XqGvIbxyYC Three thousand years of Chinese painting]'' (1997, Yale), p. 167</ref>}}
De twee jongere Meesters van de Yuan-dynastie, [[Ni Zan]] (1301–1374) en [[Wang Meng (schilder)|Wang Meng]] (1308–1385) hadden respect voor de traditionele schilderwijze van Huang en Wu, maar onderscheidden zich door hun vernieuwende stijl. Wang Meng onderscheidde zich van zijn tijdgenoten door zijn gebruik van stroperige, grillig gevormde penseelstreken, die samen een dicht en complex patroon vormen.<ref>{{en}} {{aut|Sherman E. Lee}}, ''[https://books.google.nl/books?id=atIIAAAACAAJ A History of Far Eastern Art]'' (1994, Prentice Hall Art), p. 466, 467</ref> Deze stijl week sterk af van die van zijn vriend Ni Zan, die weinig inkt gebruikte voor zijn minimalistische landschappen. Typisch voor zijn werken zijn de grote waterpartijen, waarbij bomen op de voorgrond scherp afsteken. Ni negeerde tal van traditionele conventies en gebruikte zijn kunst vooral als een manier om zichzelf te uiten.<ref>{{en}} {{aut|Wen Fong}}, ''[https://books.google.nl/books?id=RF3lhTGKR3sC Beyond Representation: Chinese Painting and Calligraphy, 8th-14th Century]'' (Metropolitan Museum of Art, 1992), p. 487</ref> De nieuwe inkttechnieken van Wang en Ni werden door veel latere meesters gekopieerd en doorontwikkeld. Traditionele esthetische normen kregen daarbij steeds meer een ondergeschikte rol.<ref>{{en}} {{aut|Jessica Rawson}}, ''[https://books.google.nl/books?id=wZk0AQAAIAAJ The British Museum Book of Chinese Art]'' (2007, British Museum Press), p. 115-116; 339-340</ref>
{{Panorama|富春山居圖(無用師卷).jpg|dir=rtl|x170px|''Woonplaats in de Fuchun-bergen'' (tweede helft) door [[Huang Gongwang]]<ref group=kleine-letter>Collectie [[Nationaal Paleismuseum]]</ref>}}
▲=== Ming-dynastie (1368–1644) ===
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Dai Jin-Dense Green Covering the Spring Mountains.jpg|3=126|4= Lofty Mt.Lu by Shen Zhou.jpg|5=174|6= ''Het dichte groen bedekt de Lentebergen'' door [[Dai Jin]]<ref group=kleine-letter name=SM />|7= ''Verheven [[Lushan|Lushan]]'' door [[Shen Zhou]]<ref group=kleine-letter name=NPM />}}
Nadat de Chinese overheersing werd hersteld onder de [[Ming-dynastie]], kwam er na ruim negentig jaar een heropleving van de [[Zuidelijke School]]. [[Hofschilder]]s schilderden nauwgezet in de stijl van de [[Song-dynastie|Song-periode]]. [[Dai Jin]] (1388-1462) was een voortrekker in de heropleving van de [[Ma-Xia-school]], maar hanteerde vrijere normen dan de strenge richtlijnen van het [[Chinees examenstelsel]]. Zijn sferische berglandschappen in een eenvoudige, maar weelderige penseelvoering legden de basis voor de [[Zhe-school]]. Het was twee eeuwen lang de belangrijkste stroming binnen de [[Noordelijke School]].<ref>{{en}} ChinaCulture.org: [https://web.archive.org/web/20051204214828/http://www.chinaculture.org/gb/en_artqa/2003-09/24/content_39669.htm Founding Father of Zhe School: Dai Jin]</ref>
De [[Wu-school]] in het welvarende [[Suzhou (Jiangsu)|Suzhou]] – door kunsthistorici de tegenpool van de [[Zhe-school]] genoemd – was tot de jaren '20 van de [[17e eeuw]] de dominante schilderstijl in de Ming-periode.<ref>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 127</ref> Tot deze stroming behoorden onafhankelijke [[Literati (klasse)|literati]] die vooral voor zichzelf en bevriende kunstenaars werkten. Zij stelden een [[contemplatie]]ve levenswijze, liefde voor de natuur en zelfexpressie centraal in hun schilderkunst. [[Shen Zhou]] (1427-1509) en zijn leerling [[Wen Zhengming]] (1470-1559) worden gezien als de grondleggers van deze stroming.<ref group=kleine-letter>Tot de Wu-school behoorden ook [[Tang Yin]] (1470–1524) en [[Qiu Ying]] (ca. 1494–1552). Samen met Shen en Wen vormden zij de '[[Vier Meesters van de Ming-dynastie]]'.</ref> Shens landschappen in de [[Yuan-dynastie|Yuan]]-traditie inspireerden tal van kunstenaars, waaronder [[Lan Ying]] (1585–1664), een van de laatste vertegenwoordigers van de [[Zhe-school]].<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-lan-ying.php Lan Ying]</ref> Wen vertoonde een voorliefde voor de [[blauwgroene landschapsstijl]] uit de [[Tang-dynastie|Tang-periode]]. Hij zag kunst en de natuur als onafscheidelijke zaken en veel van zijn werken waren door de natuur geïnspireerd.<ref>{{en}} MildChina.com: [https://web.archive.org/web/20140201194303/http://www.mildchina.com/history-culture/wenzhengming.html Wen Zhengming]</ref>
Een andere voorvechter van de belangeloze literati-schilderkunst was de schilder en kalligraaf [[Dong Qichang]] (1555-1636). Ook hij bestudeerde de voorbeelden van oude meesters en probeerde de beste elementen in zijn eigen werk te gebruiken. Typisch voor Dongs werken zijn de grimmige vormen, abnormale [[Lijnperspectief|perspectieven]] en een luchtige en ogenschijnlijk nonchalante penseelvoering. Dong vermeed alle vormen van basale schoonheid, maar schilderde in de subtiele elegantie die zo kenmerkend is voor de Wu-school.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-dong-qichang.php Dong Qichang - Ming Dynasty]</ref> Zijn theorieën over de [[Chinese schilderkunst]] hadden een grote invloed op de ontwikkeling van ''shan shui''. Dong was degene die het onderscheid maakte tussen de perfectionistische [[Noordelijke School]] en de expressieve [[Zuidelijke School]], waarvan hijzelf naar eigen zeggen de belangrijkste vertegenwoordiger was. Dong noemde de landschappen van de Zuidelijke Schoolde de [[literati-schilderkunst]] (文人画; [[Hanyu pinyin|pinyin]]: ''wénrén huà'').{{Refn|group=kleine-letter|Deze term was niet geheel nieuw. In de 11e eeuw noemde [[Su Shi]] (1037–1101) de term ''shiren hua'' (士人畫), letterlijk 'literati-schilderkunst', om een onderscheid te maken met de vrije literatikunst en de perfectionistische kunst van de hof- en beroepsschilders.<ref>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 10</ref>}} Deze stijl bleef tot het einde van de [[Qing-dynastie]] de orthodoxe schilderstijl in China.<ref>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 10, 11</ref>
{{Panorama|Dong Qichang. Mountain Passes Clearing After Snow. 13х142cm. National Palace Museum, Beijing..jpg|x170px|''Opklaring na de sneeuw boven een bergpas'' (1635), [[handrol]] met [[Gewassen inkt (schildertechniek)|gewassen inkt]] op papier<ref group=kleine-letter name=PMVS />|dir=rtl}}
=== Qing-dynastie (1644–1912) ===
{{Dubbele afbeelding |1=right|2= Wang Hui - Travellers in Autumn Mountain - 1991.116.1 - Yale University Art Gallery.jpg|3=151|4= Wang Yuanqi, after Wang Meng's Mountain Dwelling on a Summer Day.jpg|5=149|6=''Reizigers in de bergen tijdens de herfst'' (1679) door [[Wang Hui]]<ref group=kleine-letter>Collectie [[Yale University Art Gallery]]</ref> |7= ''Bergwoning op een zomerdag'' naar [[Wang Meng (schilder)|Wang Meng]] door [[Wang Yuanqi]]<ref group=kleine-letter name=NPM />}}
Met het aan de macht komen van de [[Qing-dynastie]] werd het Chinese rijk tweemaal zo groot. Aan het hof legden de conservatieve schilders van de [[Noordelijke School]] zich toe op werken die de keizers gunstig stemden. [[Giuseppe Castiglione]] (1688–1768) en andere buitenlandse missionarissen introduceerden nieuwe elementen als [[Clair-obscur (schilderkunst)|clair-obscur]] in de traditionele schilderkunst. Deze nieuwigheden vonden weinig bijval bij kunstschilders buiten het keizerlijk hof. Schilders in de [[Zuidelijke School]] vonden dat ze afbreuk deden aan de vitaliteit van een schilderij.
De [[literati-schilderkunst]] werd onder andere in stand gehouden door de [[Vier Wangs]]. De eerste van hen, [[Wang Shimin]] (1592–1680), leerde de ''shan Shui''-schilderkunst van [[Dong Qichang]]. Hij schilderde in navolging van Dong in de weidse, ontspannen stijl van [[Huang Gongwang]]. Ook [[Wang Jian]] (1598–1677), die slechts kort in de leer was bij Dong, was een landschapsschilder in de Yuan-traditie. Zijn precieze en kleurrijke stijl vertonen de invloeden van onder andere [[Dong Yuan]] en [[Wang Meng (schilder)|Wang Meng]].<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/wang-jian/ Wang Jian]</ref> Wang Shimin en Wang Jian behoorden tot de '[[Negen Vrienden van de Schilderkunst]]'. In een periode waarin de [[Wu-school]] zijn invloed aan het verliezen was, had de benadering van deze negen schilders een grote invloed op de [[Chinese schilderkunst]].<ref>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 123, 124</ref>
De overige twee Wangs, [[Wang Hui]] (1632–1717) en [[Wang Yuanqi]] (1642–1715), worden beschouwd als de kundigste en origineelste landschapsschilders van de vier. Zij bestudeerden en volgden nauwgezet de Song- en Yuan-meesters en stonden bekend om hun originele en kunstige landschappen. Wang Hui onderscheidde zich door zijn ritmische penseelstreken, die gezamenlijk een gedetailleerde en complexe eenheid creëerden.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/wang-hui/ Wang Hui]</ref> Wang Yuanqi, de kleinzoon en leerling van Wang Shimin, schilderde landschappen in droge penseelstreken. Hij volgde de stijlen van een verscheidenheid aan meesters, van [[Wang Meng (schilder)|Wang Meng]] tot [[Ni Zan]].
[[Bestand:Shitao-Qinhuai.jpg|thumb|links|upright|''Herinneringen van Qin-Huai'' door [[Shitao]]<ref group=kleine-letter>Collectie [[The Cleveland Museum of Art]]</ref>]]
Niet alle landschapsschilders uit de Qing-periode waren zo conservatief als de Vier Wangs. Veel [[Zuidelijke Ming|Ming-loyalisten]] werden zwervers, monniken of kluizenaars en ontwikkelden individuele schilderstijlen. Een toonaangevende groep waren de [[Vier Monniken]]: [[Hong Ren]] (1610–1664), [[Kun Can]] (1612–1673), [[Bada Shanren]] (1626–1705) en [[Shitao]] (1642–1707). Zij stonden bekend om hun abstracte, monochrome landschappen in een persoonlijke, expressieve, niet aan conventies gebonden stijl. Ze weerspiegelen de frustratie, verwarring en gevoelens van verlies die zij ervoeren na de val van de Ming-dynastie.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/schools/four-monks/ Four Monks]</ref> Vergelijkbare stromingen waren de minimalistische [[Anhui-school]]<ref>{{en}} Encyclopædia Britannica: [https://www.britannica.com/art/Four-Masters-of-Anhui Four Masters of Anhui]</ref> en de [[Jinling-school]].<ref>{{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, p. 124</ref>
De kunst van de progressieve schilders werd in de tweede helft van de 19e eeuw doorontwikkeld in de [[Shanghai-school]]. Schilders als [[Wu Changshuo]] (1844–1927) en [[Ren Bonian]] (1840–1896) borduurden voort op de expressieve landschappen en gebruikten een nog grotere overdrijving in vormen en kleuren.<ref name=CFP /> Aan het eind van de eeuw maakten kunstenaars studiereizen in Europa en [[Japan]] en mengden westerse technieken met traditionele stijlen. Zo werd de basis gelegd voor de [[Lingnan-school]], een van de invloedrijkste stromingen van die tijd.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/schools/lingnan-school/ Lingnan School]</ref>
[[Bestand:Sbmzlbhaha.jpg|miniatuur|upright|''Zonnige heuvels'' door [[Huang Binhong]]|''Zicht op een waterval vanaf een berghelling'' (1945) door [[Fu Baoshi]]]]
▲=== Moderne tijd (vanaf 1912) ===
Een belangrijke kunstschilder in het begin van de 20e eeuw was [[Qi Baishi]] (1864–1957). Zijn grillige, nonchalante schilderstijl was zichtbaar beïnvloedt door de [[Ming-dynastie|Ming-kunstenaar]] [[Xu Wei]] (1521–1593) en de [[zen|chàn]]-monnik [[Bada Shanren]].<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.comuseum.com/painting/masters/qi-baishi/ Qi Baishi]</ref> Volgens Qi moest een schilderij "het midden houden tussen gelijken en niet-gelijken".<ref>{{en}} Hunan Provincial Museum: [https://web.archive.org/web/20170323054727/http://www.hnmuseum.com/hnmuseum/eng/collection/collectionContent.jsp?infoid=01304558d661402884832ff7e09511a9 Shrimps Playing Around (hanging scroll) by Qi Baishi]</ref> Ook [[Huang Binhong]] (1865–1955) greep terug naar het verleden en schilderde voornamelijk landschappen in de ongedwongen [[literati-schilderkunst|literati-stijl]] van vroege meesters als [[Dong Qichang]] en de [[Vier Meesters van Anhui]]. Hij promootte het idee om "de toekomst te beginnen door het verleden te bestuderen". Ondanks zijn hang naar de oude tradities vertonen veel van Huangs werken westerse stijlen als het [[impressionisme]] en [[modernisme]].<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-huang-binhong.php Huang Binhong]</ref>
In de jaren 20 nam de westerse invloed toe nadat jonge kunstschilders studiereizen hadden gemaakt naar [[Parijs]] en [[Duitsland]]. Een van hen was [[Fu Baoshi]] (1904–1965). Volgens hem was de [[Chinese schilderkunst]] teveel vastgeroest in de monochrome, kalligrafische penseelvoering. Hij creëerde een spontane kleurrijke schildersstijl met unieke composities en nieuwe inkttechnieken, zoals geaccentueerde penseelstreken en inktspatten. Ondanks zijn moderne innovaties behielden Fu's landschappen de elegante, poëtische stijl die ''shan shui'' eigen is. Zijn latere werken zijn echter grauwer en laten hoogspanningslijnen en luchthavens zien.<ref>{{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-fu-baoshi.php Fu Baoshi]</ref>
▲{{Appendix||2=
{{References|group=kleine-letter||2}}
== Bronnen ==
* {{en}} {{aut|Maria Cheng, Tang Wai Hung, Eric Choy}}, ''[https://books.google.nl/books?id=GwhaDwAAQBAJ Essential Terms of Chinese Painting]'' (2018, City University of HK Press)
* {{en}} China Online Museum: [http://www.chinaonlinemuseum.com/painting-landscape.php Chinese Landscape Painting]
{{references||2}}
| |||