Eerste Wereldoorlog: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Stuk uit intro had uitsluitend betrekking op oorzaken, daarom verplaatst naar die subkop |
k Nog een paar dingen verplaatst, en apart kopje "Inleiding" dan maar weggehaald |
||
Regel 84:
De '''Eerste Wereldoorlog''', ook de '''Wereldoorlog''' of de '''Grote Oorlog''' genoemd, was een [[wereldoorlog]] die in Europa begon op [[28 juli]] [[1914]] en tot [[11 november]] [[1918]] duurde. Elf november bleef bekend als [[wapenstilstandsdag]].
[[Bestand:Map Europe alliances 1914-nl.svg|thumb|300px|Kaart van Europa bij uitbraak van de oorlog]]
Alle [[Grote mogendheid|grootmachten]]<ref>[[Nederland]], [[Koninkrijk Spanje (1874-1931)|Spanje]] en [[Zweden]] waren neutraal.</ref> van de wereld waren bij deze [[oorlog]] betrokken en werden samengesteld in twee conflicterende allianties: de [[Geallieerden van de Eerste Wereldoorlog|geallieerden]] (gecentreerd rond de [[Triple Entente]] van het [[Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland|Verenigd Koninkrijk]], [[Derde Franse Republiek|Frankrijk]] en [[Keizerrijk Rusland|Rusland]]) en de [[Centrale mogendheden|centralen]] (oorspronkelijk gecentreerd rond de [[Triple Alliantie (1882)|Triple Alliantie]] van [[Duitse Keizerrijk|Duitsland]], [[Oostenrijk-Hongarije]] en [[Koninkrijk Italië (1861-1946)|Italië]]). Deze bondgenootschappen reorganiseerden zich (Italië liep in 1915 over naar de geallieerden) en breidden zich uit naarmate er meer landen meededen met de oorlog ([[Koninkrijk Roemenië|Roemenië]] sloot zich aan bij de geallieerden en het [[Ottomaanse Rijk]] en [[Koninkrijk Bulgarije|Bulgarije]] kwamen bij de Centralen). Uiteindelijk werden er meer dan 70 miljoen militairen, waaronder 60 miljoen Europeanen, gemobiliseerd in een van de grootste oorlogen in de geschiedenis. Meer dan 9 miljoen soldaten werden gedood, vooral als gevolg van de grote technologische vooruitgang in vuurkracht (het was de eerste oorlog waarin fabrieksmatig en snel geproduceerde middelen en de techniek de overhand kregen, zoals [[Machinegeweer|machinegeweren]], [[Chemische wapens|gifgas]], kanonnen en [[prikkeldraad]], en waarin [[tank (voertuig)|tanks]] en [[vliegtuig]]en algemeen in gebruik genomen werden) zonder overeenkomstige ontwikkelingen in mobiliteit (de gebruikte [[Tactiek (krijgskunde)|tactieken]] dateerden nog uit de 19e eeuw en dat was volgens [[polemologie|polemologen]] een van de oorzaken van de enorme aantallen doden en gewonden). Een andere belangrijke factor die ook bijdroeg aan de massale opoffering van mensenlevens was de mogelijkheid enkele jaren achtereen constant opeenvolgende [[lichting]]en met duizenden jonge mannen als [[dienstplicht]]igen op te roepen, naar de [[Front (oorlog)|fronten]] te voeren en daar in te zetten. Deze inzet werd vooral berucht doordat er door de verouderde tactieken vaak slechts futiele successen konden worden gemeld, ondanks de opoffering van zeer grote aantallen militairen. Dit uitte zich in de verovering van kleine stukjes veelal kapotgeschoten [[Niemandsland (begrip)|niemandsland]], die vervolgens over en weer opnieuw moesten worden verdedigd of heroverd met even massale tegenaanvallen, de zogenoemde [[stellingenoorlog]]. Het was het op vijf na dodelijkste conflict in de [[geschiedenis van de wereld|wereldgeschiedenis,]] dat vervolgens de weg vrijmaakte voor politieke veranderingen zoals revoluties in de betrokken landen.
De langlopende oorzaak van de oorlog was de imperialistische [[buitenlandse politiek]] van de meeste Europese naties, waaronder het [[Britse Rijk]], Frankrijk, het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, het Ottomaanse Rijk, het Russische Rijk, Italië en [[Koninkrijk Servië|Servië]]. De onderlinge spanning en wedijver was al decennialang langzaam aan het oplopen tot aan het kookpunt en het was ten slotte wachten op een directe confrontatie tussen de grootmachten. De [[moord op Frans Ferdinand|moord op 28 juni 1914]] op [[Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este|aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk]], de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een [[Gavrilo Princip|Bosnisch-Servische nationalist]], was uiteindelijk de aanleiding tot de oorlog. De moord resulteerde in een [[Juli-ultimatum|Habsburgs ultimatum]] aan Servië. Verschillende bondgenootschappen die waren gevormd tijdens de voorafgaande decennia werden ingeroepen, zodat binnen een paar weken de grootmachten in oorlog waren. Via hun [[Kolonie (staatkundig)|kolonie]]s verspreidde het conflict zich gauw over de wereld.▼
Op 28 juli begon het conflict met de Oostenrijks-Hongaarse invasie van Servië, gevolgd door de Duitse aanval op Frankrijk via [[België (hoofdbetekenis)|België]] en [[Luxemburg (land)|Luxemburg]] en een Russische aanval op Duitsland. Nadat de Duitse opmars naar Parijs tot stilstand was gebracht, vestigde het [[Westfront (Eerste Wereldoorlog)|westfront]] zich in een statische uitputtingsslag van een [[loopgravenoorlog]] die weinig veranderde tot 1917. In het [[Oostfront (Eerste Wereldoorlog)|oosten]] vocht het Russische leger met succes tegen de Oostenrijks-Hongaarse troepen, maar werd teruggedrongen door het Duitse leger. Bijkomende fronten werden geopend nadat het Ottomaanse Rijk toetrad tot de oorlog in 1914, Italië en Bulgarije in 1915 en Roemenië in 1916. Het Russische Rijk ging ten onder in de [[Russische Revolutie (1917)|Russische Revolutie van 1917]], en Rusland stapte uit de oorlog na de [[Oktoberrevolutie]] later dat jaar. Na een Duits offensief langs het westfront in 1918, betraden [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Amerikaanse]] troepen de loopgraven en de geallieerden drongen de Duitse legers terug in een reeks van succesvolle offensieven. Duitsland, dat zijn eigen problemen had met revolutionairen op dat moment (de [[Novemberrevolutie]]), stemde in met een staakt-het-vuren op 11 november 1918, dat later bekend zou staan als [[Wapenstilstandsdag]]. De oorlog eindigde als een overwinning voor de geallieerden.
Regel 111 ⟶ 108:
== Oorzaken en aanleiding ==
De rechtstreekse aanleiding was de [[Moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk|moord op Frans Ferdinand]], troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, en zijn vrouw [[Sophie Chotek]] in [[Sarajevo]] door de Bosnisch-Servische nationalist [[Gavrilo Princip]]. De werkelijke oorzaken lagen echter dieper. Sommige historici zien de toenemende populariteit van het [[militarisme]] en het radicaal-[[nationalisme]] in Europa als oorzaak. Deze bewegingen verweten hun regeringen passiviteit in het zicht van de externe bedreigingen en stimuleerden zo de [[wapenwedloop]] in 1912 en 1913. Andere analyses leggen de oorzaken bij het [[imperialisme]], de economische problemen en de rusteloze territoriale uitbreiding van de grootmachten. Uitzonderlijk zijn de analyses die de oorlog voor een belangrijk deel mede zien als een initiatief van de heersende klasse om een [[Socialisme|socialistische]] revolutie van het [[proletariaat]] te beteugelen.<ref>Zie hiervoor Jacques R. Pauwels. ''De Groote Klassenoorlog 1914-1918.'' Epo, Berchem, 2014.</ref>
▲De langlopende oorzaak van de oorlog was de imperialistische [[buitenlandse politiek]] van de meeste Europese naties, waaronder het [[Britse Rijk]], Frankrijk, het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, het Ottomaanse Rijk, het Russische Rijk, Italië en [[Koninkrijk Servië|Servië]]. De onderlinge spanning en wedijver was al decennialang langzaam aan het oplopen tot aan het kookpunt en het was ten slotte wachten op een directe confrontatie tussen de grootmachten. De [[moord op Frans Ferdinand|moord op 28 juni 1914]] op [[Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este|aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk]], de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een [[Gavrilo Princip|Bosnisch-Servische nationalist]], was uiteindelijk de aanleiding tot de oorlog. De moord resulteerde in een [[Juli-ultimatum|Habsburgs ultimatum]] aan Servië. Verschillende bondgenootschappen die waren gevormd tijdens de voorafgaande decennia werden ingeroepen, zodat binnen een paar weken de grootmachten in oorlog waren. Via hun [[Kolonie (staatkundig)|kolonie]]s verspreidde het conflict zich gauw over de wereld.
In het begin van de 20e eeuw ontwikkelde zich in [[Europa (werelddeel)|Europa]] een wankel machtsevenwicht. In verschillende landen waren sterk nationalistische stromingen. [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]] had na de [[Frans-Duitse Oorlog|Frans-Pruisische oorlog]] van 1870 [[Elzas-Lotharingen]] aan Duitsland verloren en [[Revanchisme#Frans revanchisme na de Frans-Duitse oorlog van 1870/71|wenste dit gebied terug te krijgen]]. Het zag zich tegenover een verenigd en daardoor ook militair sterk Duitsland geplaatst en sloot een bondgenootschap met Rusland. Begin 20e eeuw kwam een nieuw type oorlogsschip op: de [[Dreadnought (scheepstype)|Dreadnought]]. Het Verenigd Koninkrijk en andere landen dienden hun vloot opnieuw op te bouwen. Duitsland maakte hiervan gebruik door zijn investeringen in de marine op te voeren en wou via deze weg ook op zee meer militaire slagkracht verwerven. Dit verontrustte de Britten in grote mate: ze zagen hiermee hun hegemonie op zee in gevaar komen.
| |||