Aardbei: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Wijzigingen door 2A02:1810:9D1D:A500:C9BA:1D1E:95BF:BEC9 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door ErikvanB |
|||
Regel 21:
'''Aardbei''' (''Fragaria'', Latijn > "fragrans" = geurend{{Bron?|Het Etymological dictionary of Latin van Van de Vaan (2008) maakt geen melding van dat fraga en fragrare verwant zijn en wijst ook op een andere Indogermaanse oorsprong. Daarnaast is de afleiding van Fragaria van juist de vorm van het tegenwoordig deelwoord niet duidelijk.|2017|09|16}}) is een geslacht van bloeiende planten uit de [[rozenfamilie]] (''Rosaceae''), vooral bekend om zijn eetbare vruchten. Botanisch gezien is de aardbei een [[schijnvrucht]]. Er zijn meer dan twintig [[soort]]en en van de geteelde aardbei zijn er vele honderden [[ras (plant)|rassen]].
== Geschiedenis ==
In de [[bronstijd]] werd de aardbei al door mensen gebruikt, maar pas vanaf de [[14e eeuw]] werden aardbeiplanten vanuit het wild in tuinen aangeplant. In die tijd werden ze vooral gebruikt als sierplant en voor medicinaal gebruik. De vrucht was klein en de planten waren niet erg productief. De aardbei zoals wij die kennen is ongeveer 200 jaar oud. In de 17e en 18e eeuw zijn uit de beide Amerika's de [[octoploïde]] soorten ''Fragaria virginiana'' (Noord-Amerika) en ''Fragaria chiloensis'' (Zuid-Amerika) ingevoerd. In 1766 werd de aardbei voor het eerst uitvoerig beschreven door [[Antoine Nicolas Duchesne]] en gaf hij aan zijn beschreven soort de Latijnse naam ''Fragaria ananassa''. Deze soort had echter ook veel kenmerken van de ingevoerde soorten. De in Europa inheems voorkomende soorten zijn of [[diploïd]] (2n=2x=14) of [[hexaploïde|hexaploïd]] (2n=6x=42), terwijl de geteelde soort [[octoploïde|octoploïd]] (2n=8x=56) is. Daarom wordt aangenomen dat de in Europa geteelde aardbei een hybride is van ''Fragaria virginiana'' en ''Fragaria chiloensis'' en is de goede soortnaam ''Fragaria'' ×''ananassa''. Later zijn ook kruisingen gemaakt met de octoploïde soort ''Fragaria ovalis''. In Californië werden vooral aardbeien geteeld met een zeer harde vrucht, vergelijkbaar met een appel. De in Europa geteelde vruchten waren daarentegen zacht. Kruisingen tussen deze twee typen aardbeirassen hebben de tegenwoordige, stevige [[plantenras|rassen]] opgeleverd, die hierdoor goed verhandeld en over grote afstanden getransporteerd kunnen worden.
In Nederland en België komen de [[diploïde]] [[Bosaardbei]] (''Fragaria vesca'') en de zeldzame [[hexaploïde]] [[Grote bosaardbei]] (''Fragaria moschata'') in het wild voor.
== Algemeen ==
De [[botanische naam]] ''Fragaria'' komt van het Latijnse woord 'fraga' dat aardbeitje betekent. In de [[symboliek]] staat de aardbei voor kortstondig genot. Op veel oude schilderijen is daarom de aardbei afgebeeld om kortstondig genot te symboliseren. In Nederland komen zowel de cultuur- als de bosaardbei voor. Een andere benaming in de reclame voor de aardbei is 'zomerkoninkje'.
[[Bestand:Aardbei_bloembodem_vlezig.jpg|left|thumb|Lengtedoorsnede van de vlezige bloembodem van een aardbei]]
[[Bestand:Pineberries.jpg|thumb|Aardbeienras met witte [[schijnvrucht]]en (en rode [[Vrucht (plant)|vruchten]])]]
[[Bestand:MiezeSchindler.JPG|thumb|Aardbeienras 'Mieze Schindler' heeft [[kruisbestuiving]] nodig om vruchten te vormen.]]
[[Bestand:Aardbei_Karina.jpg|thumb|Aardbeienras 'Karina']]
[[Bestand:Aardbeien.ogv|thumb|De weg van de aardbei van het veld naar de consument in 1938]]
[[Bestand:SADEHodHasharon.jpg|thumb|Teelt onder plastic tunnels in Israël]]
[[Bestand:Aardbei uitlopers Korona.jpg|thumb|Aardbei-uitlopers]]
[[Bestand:Aardbei plant (Fragaria × ananassa).jpg|thumb|Aardbeiplant in het vroege voorjaar]]
[[Bestand:Јагоди во пластеник.jpg|thumb|230px|Teelt onder plastic tunnels in [[Macedonië (land)|Macedonië]]]]
De meeste aardbeienrassen zijn [[zelffertiel]], waardoor geen [[kruisbestuiving]] nodig is. Een goede bestuiving door wind en/of insecten ([[honingbij|bijen]] en [[hommels]]) is echter noodzakelijk voor het verkrijgen van goedgevormde, volledig uitgegroeide vruchten. Bij de doordragende rassen heeft gedurende de gehele zomer bloemaanleg, bloei en vruchtzetting plaats. Bij sommige rassen kan de bloemaanleg in een erg warme zomer meer of minder stagneren. Bij deze rijkbloeiende rassen worden van iedere [[bloeiwijze]] meestal slechts de eerste drie tot vijf vruchten geoogst. Daarna wordt de bloemstengel met hieraan nog onrijpe vruchten verwijderd om de vruchtgrootte op peil te houden. Voor een goede vruchtzetting is een goede bestuiving van belang.
Een ras dat [[kruisbestuiving]] met een ander ras nodig heeft is 'Mieze Schindler'.
De rijpe rode, oranje-rode of soms ook witte vrucht is de opgezwollen bloembodem met daarbovenop zaadjes ([[dopvrucht]]jes). Het is dus een zogenaamde [[schijnvrucht]].
== Consumptie ==
| |||