Nederlands: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Versie 52462763 van 94.213.44.20 (overleg) ongedaan gemaakt.
Label: Ongedaan maken
Tekst vervangen door "lelijke taal "
Labels: Vervangen Misbruikfilter: Leeghalen
Regel 1:
{{Infoboxlelijke taal
| Naam in Nederlands = Nederlands
| Naam in taal =
| gesproken = [[Nederland]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] en [[Suriname]], ook op [[Aruba]], [[Curaçao]] en [[Sint Maarten (land)|Sint Maarten]], [[Zuid-Afrika]], [[Namibië]], daarnaast vooral in de [[Verenigde Staten]], [[Canada]], [[Frankrijk]], [[Duitsland]], [[Australië (land)|Australië]], [[Indonesië]].<br />Zie ''[[Nederlands taalgebied]]''
| sprekers = <small>(in de [[Europese Unie|EU]])</small>
* 23 miljoen (moedertaal)
* 28 miljoen (totaal)
| rang = 37-48 (afhankelijk van telwijze)
| taalfamilie =
[[Indo-Europese talen|Indo-Europees]]
* [[Germaanse talen|Germaans]]
** [[West-Germaanse talen|West-Germaans]]
*** [[Nederfrankisch]]
**** '''Nederlands'''
| dialecten = [[Hollands (dialect)|Hollands]], [[Brabants]], [[Limburgs]], [[West-Vlaams]], [[Nedersaksisch]] e.a.<br />Zie ''[[Nederlandse dialecten]]''
| varianten = [[Standaardnederlands]],<br />belangrijkste nationale variëteiten:<br />[[Nederlands-Nederlands]],<br />[[Belgisch-Nederlands]]/Vlaams,<br />[[Surinaams-Nederlands]].
| dochtertaal = [[Afrikaans]]
* 7 miljoen (moedertaal)
* 15–24 miljoen (totaal)
| creolen = vrijwel alle uitgestorven<br />zie ''[[Nederlandse creoolse talen]]''
| alfabet = [[Latijns alfabet|Latijns]]
| officieelin = <span></span>
* {{AW}}
* {{BE}}
* {{NL-vlag|Curaçao}}
* {{NL}}
* {{NL-vlag|Sint Maarten}}
* {{SR}}
* [[Bestand:Benelux vlag.svg|border|20px|Officieuze vlag van de Benelux]] [[Benelux]]
* {{EU}}
* [[Bestand:Flag_of_UNASUR.svg|border|20px]] [[Unie van Zuid-Amerikaanse Naties|UZAN]]
* {{CARICOM}}
| organisatie = [[Nederlandse Taalunie]]
| 639-1 = nl
| 639-2 = dut (B), nld (T)
| 639-3 = nld
| portaal2 = Nederlands
}}
Het '''Nederlands''' is een [[West-Germaanse talen|West-Germaanse taal]] en de [[moedertaal]] van de meeste inwoners van [[Nederland]], [[Vlaanderen|België]] en [[Suriname]]. In de [[Europese Unie]] spreken ongeveer 23 miljoen mensen Nederlands als eerste taal, en een bijkomende vijf miljoen als tweede taal. Verder is het Nederlands ook een officiële taal van de [[Caraïben|Caraïbische]] (ei)landen [[Aruba]], [[Curaçao]] en [[Sint Maarten (land)|Sint-Maarten]], terwijl de [[Franse Westhoek]] en de regio rondom de Duitse stad [[Kleef (stad)|Kleef]] van oudsher Nederlandstalige gebieden zijn, en daar [[Nederlandse dialecten]] mogelijk nog gesproken worden door de oudste generaties. Ook in de voormalige kolonie [[Indonesië]] kunnen in sommige gebieden de oudste generaties nog Nederlands spreken. Het aantal sprekers van het Nederlands in [[Verenigde Staten]], [[Canada]] en [[Australië (land)|Australië]] wordt geschat op ruim een half miljoen. De Kaap-Hollandse dialecten van [[Zuid-Afrika]] en [[Namibië]] werden gestandaardiseerd tot [[Afrikaans]], een [[dochtertaal]] van het Nederlands.
 
== Ontstaan ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van het Nederlands}}
Wanneer het Nederlands als op zichzelf staande taal precies is ontstaan, is onbekend. Het Nederlands in zijn vroegste bekende vorm is het weinig gedocumenteerde [[Oudnederlands]] (voor 1170), dat eerst overloopt in het [[Middelnederlands]], ook wel [[Diets]] genoemd (1170-1500), en daarna in het [[Nieuwnederlands]].
 
De scheiding tussen de continentale en de kustvarianten van het [[West-Germaans]] liep vóór de [[5e eeuw]] dwars door wat nu Nederland en Noordwest-Duitsland heet. De kusttaal (in de wetenschappelijk literatuur [[Ingveoons]] genoemd) verspreidde zich aan de hand van [[Ingveoonse talen#Ingveoonse klankverschuivingen|Ingveoonse klankverschuivingen]] in afnemende mate in zuidoostelijke richting. De Friese en Saksische dialecten hebben op het vasteland het meest onder invloed ervan gestaan. In mindere mate hebben ook het West-Vlaams en het Hollands Ingveoonse kenmerken, dialecten die aan de basis hebben gestaan van het huidige Standaardnederlands.
 
In Engeland werd het [[Oudengels|Angelsaksisch]], ook een van de Ingveoonse talen, na de [[Normandische invasie]] (1066) sterk geromaniseerd. Alleen in het [[Friese talen|Fries]] bleef de kusttaal op het continent bewaard. Door de opeenvolgende [[Hoogduitse klankverschuiving]]en ontwikkelde zich tussen de [[4e eeuw|4e]] en de [[9e eeuw]] in het continentale West-Germaans een verwijdering tussen het zogenaamde [[Nederfrankisch]] en [[Nedersaksisch]] aan de ene zijde en het [[Middelduits]] en [[Opperduits]] aan de andere zijde. Het Nederfrankisch zou uiteindelijk de basis worden van wat nu Nederlands is, terwijl het huidige Duits zijn basis vooral in het Opperduits heeft.<ref>Guy Janssens, Ann Marynissen: ''[http://books.google.nl/books?id=JOo9oNIUcFUC&lpg=PP1&dq=geschiedenis%20van%20het%20nederlands&hl=nl&pg=PA53#v=onepage&q=nederduits&f=false Het Neederlands vroeger en nu], via Google Books''</ref> De taalscheiding verdiepte zich niet alleen maar schoof ook geografisch naar het noorden op.
 
Pas in de [[16e eeuw]] begonnen de vele regionale talen in de gebieden waar nu Nederlands wordt gesproken aan hun ontwikkeling tot één standaardtaal. Tot dan toe kende elke regio haar eigen geschreven vorm(en) en daarin weken die in het zuidoosten (Limburg) en noordoosten (van [[Groningen (provincie)|Groningen]] tot de [[Achterhoek]]) het meest af. Zij waren verwant aan de talen van het [[Hanze]]gebied en [[Munsterland]] resp. het Nederrijngebied en zouden later nauwelijks deelnemen aan de vorming van een algemene Nederlandse standaardtaal. Het economisch en bestuurlijk zwaartepunt in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[Hertogdom Brabant|Brabant]], met bijna de helft van de inwoners van de Nederlanden, weerspiegelde zich ook in de dominantie van de geschreven varianten uit die gewesten. De Hollands-Utrechtse variant was daarnaast een goede tweede. Deze schrijftalen waren academisch omdat ze vooral op de kanselarijen van vorsten, kloosters en steden en nauwelijks door de ongeletterde bevolking werden gebruikt.
 
Rond 1500 kwam er een streven op gang om een algemene schrijftaal te ontwikkelen die in ruimere gebieden bruikbaar kon zijn door verschillende regionale elementen in zich te verenigen. Dat was ook een behoefte vanuit de centralisering van het bestuur onder het [[Hertogdom Bourgondië|Bourgondische hertogschap]] dat zijn gezag vanuit [[Brussel (stad)|Brussel]] over de gehele Nederlanden wilde uitbreiden, een streven waarin keizer [[Keizer Karel V|Karel V]] ten slotte ook zou slagen. In de [[Reformatie]] waren het vooral de [[Bijbelvertaling]]en en religieuze [[traktaat|traktaten]] waarmee een brede verspreiding werd beoogd, en welke daarom doelbewust in een algemene schrijftaal werden gesteld. Voorlopig bleef het bij pogingen waarin elke auteur zijn eigen streektaal het meeste gewicht gaf. De tenaamstelling van de 'algemene' schrijftaal in deze werken is interessant omdat 'Nederlands' daarbij een uitzondering is. Men vindt 'Plat duytsch' (1524), 'Brabants' (1526 en 1546), 'Nederlantsch duytsch' (1558) aangegeven als Bijbeltaal en de voornaamste, de [[Statenvertaling]] van 1637, heet dan voor het eerst 'Nederlandsch'. Maar voor seculiere werken is de benaming 'Nederduytsch' of zelfs kortweg 'Duytsch'. Opvallend genoeg wordt de taal juist in grammatica's en spraak- en spellingboeken voor het onderwijs tot aan de [[19e eeuw]] Nederduits, en niet Nederlands, genoemd.
 
De gesproken taal van de hogere standen ging zich pas langzamerhand naar deze nieuwe standaardtaal richten, althans in de noordelijke Nederlanden en het eerst in [[Holland]]. Hiermee vond de scheiding in ontwikkeling plaats tussen het Nederlands in Nederland waar men de standaardtaal ook ging spreken, en [[Vlaanderen]] waar de hogere standen op het Frans overgingen. De gesproken taal van de lagere standen bleef een gewestelijke of een stedelijke variant totdat de bevolking onder de leerplicht het Nederlands als schrijftaal werd geleerd en zij na enkele generaties die taal ook kon gaan spreken. Hoe langzaam dit proces moest verlopen mag blijken uit de analfabetencijfers, tevens indicaties voor schoolbezoek, die rond 1800 in de noordelijke Nederlanden nog een derde en in Vlaanderen twee derden van de volwassen bevolking omvatten.
 
Om de geschreven Nederlandse standaardtaal tot een dagelijkse omgangstaal te maken moest, met de school als basis, uitbreiding ontstaan van de taalgebruikfuncties. Een doorslaggevende rol speelden daarin de nationaal georganiseerde massamedia en de bovenregionale communicatie ten gevolge van een sterk toenemende bevolkingsmobiliteit.
 
== Classificatie en positie==
{{Zie hoofdartikel|Taalfamilie|Taalverwantschap}}
Nederlands is een van de vier hoofdvormen van het [[West-Germaanse talen|West-Germaans]] en als zodanig [[taalfamilie|nauw verwant]] aan onder meer het [[Engels]] en [[Duits]]. Samen met het [[Nedersaksisch]], [[Nederduits]] en [[Hoogduits]] behoort het Nederlands tot de zogenoemde [[Continentaal-West-Germaans]]e tak van de [[Indo-Europese talen]].
 
=== Schema ===
* [[Indo-Europese talen|Indo-Europees]]
** [[Germaanse talen|Germaans]]
*** [[West-Germaanse talen|West-Germaans]]
**** [[Nederfrankisch]]
***** '''Nederlands'''
****** (Afrikaans, Nederlands-gebaseerde creoolse talen)
 
== Sprekers ==
Binnen de West-Germaanse tak behoort het Nederlands tot de grotere talen, hoewel het aantal sprekers in vergelijking met het Engels en Duits nog steeds klein is. Van alle [[talen van de wereld|talen wereldwijd]] komt het Nederlands qua aantal sprekers volgens schattingen op de 35e à 40e plaats.<ref>{{Citeer web |url= http://www.dbnl.org/tekst/_gid001199001_01/_gid001199001_01_0069.php|titel= Het Nederlands in het Europese talenstelsel|auteur= Abram de Swaan|uitgever= |datum= |bezochtdatum=30 april 2015}}</ref>
 
In Europa zijn de drie grootste [[Germaanse talen]] het Duits (95 miljoen), Engels (63 miljoen) en Nederlands (23 miljoen). Het Nederlands alleen wordt door meer mensen gesproken dan de [[Noord-Germaanse talen|Noord-Germaanse]] (Scandinavische) talen bij elkaar: [[Zweeds]] (10 miljoen), [[Noors]] (5 miljoen), [[Deens]] (5 miljoen) en [[IJslands]] (0,3 miljoen). Verder zijn er nog het [[Afrikaans]] (6,5 miljoen) en de kleine West-Germaanse talen zoals het [[Westerlauwers Fries|Fries]] (0,4 miljoen) en het [[Jiddisch]] (4 miljoen).
 
=== Officiële status en erkenningen ===
In Nederland is naast het Nederlands, lokaal ook het [[Friese talen|Fries]], het [[Engels]] en het [[Papiaments]] erkend; in België zijn er drie officiële talen, namelijk Nederlands, [[Frans]] en [[Duits]]. In [[Vlaanderen]] is Nederlands de enige officiële taal en in het [[Brussels Hoofdstedelijk Gewest]] moet de taal deze status delen met het Frans. Het Nederlands is in België een officiële landstaal sinds 1898, na een langdurige [[taalstrijd in België|taalstrijd]] met de Franstalige machthebbers. In zowel Frankrijk als Duitsland wordt het Nederlands niet erkend als minderheidstaal. Buiten Europa geniet het Nederlands een officiële status in [[Suriname]] (een voormalige Nederlandse kolonie die in 1975 onafhankelijk werd), [[Aruba]], [[Curaçao]] en [[Sint Maarten (land)|Sint-Maarten]] (landen binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]). Afrikaans, de dochtertaal van het Nederlands, is een van de elf officiële talen in [[Zuid-Afrika]] en wordt als regionale taal erkend in [[Namibië]].
 
Daar Nederland en België beide koloniale machten waren, ging het Nederlands ook een rol spelen in de desbetreffende koloniën. Het Nederlands was namelijk ook een officiële taal in:
* {{NL-VLAG}} [[Nederlands-Indië]] (tot 1949), thans [[Indonesië]];
* [[Bestand:Flag of West Papua.svg|20px]] [[Nederlands-Nieuw-Guinea]] (tot 1963), thans deel van Indonesië;
* [[Bestand:Flag of Congo Free State.svg|20px]] [[Belgisch-Congo]] (tot 1960), Frans is echter een officiële taal gebleven in onafhankelijk Congo;
* {{BE-VLAG}} [[Ruanda-Urundi]] (tot 1962), Frans is echter een officiële taal gebleven in [[Boeroendi]] en [[Rwanda]] (waar sinds de hervormingen eind de jaren '90 ook het Engels een officiële taal is);
* {{ANHH}} (1953 - 2010), tot het gebied in 2010 een andere staatkundige indeling kreeg.
 
De van oorsprong Nederlandse kolonisten in Zuidelijk Afrika, eerst [[Afrikaners|Boeren]] en later [[Afrikaners]] genoemd, hebben destijds gepleit voor de erkenning van de Nederlandse taal in verschillende republieken en Britse gebieden.
 
* [[Bestand:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Boerenrepublieken]], (van 1795 tot 1902), zoals;
** [[Bestand:Flag of Transvaal.svg|20px]] [[Zuid-Afrikaansche Republiek]] (1856-1902)
** [[Bestand:Flag of the Orange Free State.svg|20px|border]] [[Oranje Vrijstaat]] (1854-1902)
* [[Bestand:Flag of the Cape Colony 1876-1910.svg|20px]] [[Britse Kaapkolonie]] (1882-1902)
* {{ZA-1928-VLAG}} [[Zuid-Afrika]], (1910-1983)
* {{ZA-1928-VLAG}} [[Zuidwest-Afrika]], tot 1983, Afrikaans tot 1990 (was tot 1990 onder Zuid-Afrikaans bestuur).
 
[[Bestand:Burgersdorp-Language Monument-001.JPG|thumb|250px|Het enige taalmonument gewijd aan de Nederlandse taal, opgericht in 1893 om de erkenning van het Nederlands in de Britse kolonie aan de Kaap te herdenken.]]
{{Zie hoofdartikel|Erkenning van Nederlands in Zuid-Afrika}}
Nadat de Kaapkolonie in Britse handen overging in het begin van 19e eeuw, drongen de Nederlandse kolonisten tot erkenning van het Nederlands. Toen in 1882 erkenning kwam, werd de gebeurtenis herdacht met de oprichting van het [[Nederlandse taalmonument]] in 1893. Toen in 1909 de ''Zuid-Afrikawet'' werd aangenomen door alle vier de provincies betekende dit de erkenning van zowel Engels als Nederlands in de nieuwgevormde Unie. Op 9 mei 1925 werd de spreektaal van de Afrikaners gestandaardiseerd en naast Engels en Nederlands erkend als [[Afrikaans]], maar beschouwd als synoniem met het Nederlands. De nieuwe grondwet van 1961 bepaalde dat onder Afrikaans ook het Nederlands bedoeld werd. In 1983 kwam er een eind aan de officiële status van het Nederlands, toen er geen nieuwe erkenning werd gegeven. Deze status door de jaren heen gold ook voor [[Zuidwest-Afrika]], het huidige [[Namibië]].
 
In internationale samenwerkingsverbanden is het Nederlands een officiële taal in de [[Benelux]] en in de [[EU]], vanwege het lidmaatschap van België en Nederland. Tevens geniet het Nederlands sinds een paar jaren een officiële status in de [[Caribische Gemeenschap]] en de [[Unie van Zuid-Amerikaanse Naties]] dankzij het lidmaatschap van Suriname.
 
== Algemene kenmerken ==
=== Fonetiek/fonologie ===
{{Zie hoofdartikel|Klankinventaris van het Nederlands}}
Het Standaardnederlands kent ongeveer veertig [[foneem|fonemen]]<ref>Dit gedeelte, of een eerdere versie daarvan waarnaar doorverwezen wordt, is afkomstig uit het Spellingbesluit dat is ontleend aan de website van de [http://www.overheid.nl Nederlandse Overheid]</ref>
 
In [[fonologie|fonologisch]] opzicht wordt het specifieke karakter van het Nederlands bepaald door een Nederfrankische grondslag (de begrippen [[Oudnederlands]] en [[Oudnederfrankisch]] worden vaak door elkaar heen gebruikt). In de Nederfrankische talen hebben een aantal [[klankverschuiving]]en die het Hoogduits ([[Middelfrankisch]]) wel heeft gekend niet plaatsgevonden, met name de [[tweede Germaanse klankverschuiving]].
 
Zowel het Nederlands, Nedersaksisch als het Nederduits hebben daarnaast invloeden van de Noordzeegermaanse (Ingveoonse) taalgroep ondergaan.
 
=== Woordvolgorde ===
Nederlands is een [[SOV-volgorde|SOV-taal]] met in de hoofdzin de [[V2 (taalkunde)|V2-regel]], waardoor de persoonsvorm in [[Stellende zin|stellende]] hoofdzinnen altijd op de tweede positie staat (''Hij heeft in de tuin een appel gegeten''). In hoofdzinnen is dus de hoofdvolgorde (zonder inversie):<br />
''[[onderwerp (subject)|onderwerp]] - [[persoonsvorm]] - [[meewerkend voorwerp]] - [[bijwoordelijke bepaling]] van tijd en plaats - [[lijdend voorwerp]] - [[werkwoordelijke rest|werkwoordelijke]] - [[niet-werkwoordelijke rest]].'' <br />
In bijzinnen wordt de [[V2 (taalkunde)|V2-regel]] niet gebruikt en treedt er (net als in het Duits) [[Inversie (taalkunde)|inversie]] op in [[bijzin]]nen; de volgorde wordt dan pure [[SOV-volgorde|SOV]] (''Ik zag dat hij de deur dichtdeed''). De volgorde is dus: <br />
''[[voegwoord]] - [[onderwerp (subject)|onderwerp]] - [[meewerkend voorwerp]] - [[bijwoordelijke bepaling]] van tijd en plaats - [[lijdend voorwerp]] - [[persoonsvorm]] en [[werkwoordelijke rest|werkwoordelijke]] - [[niet-werkwoordelijke rest]].''
 
=== Werkwoorden ===
{{Zie hoofdartikel|Werkwoord (Nederlands)|Lijst van sterke en onregelmatige werkwoorden in het Nederlands}}
Het Nederlandse [[werkwoord]] kent over het algemeen drie [[persoonsvorm]]en in de [[tegenwoordige tijd]] en twee in de [[onvoltooid verleden tijd]]. Voltooide tijden worden gevormd met de [[hulpwerkwoord]]en ''hebben'' en ''zijn''. De [[toekomende tijd]] wordt gevormd met het hulpwerkwoord ''zullen''.
 
=== Woordenschat ===
Het Nederlands kent een hoofdzakelijk [[Germaanse talen|Germaanse]] woordenschat. De totale woordenschat bestaat naar schatting uit meer dan één miljoen woorden<ref>[http://www.inl.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=78&Itemid=201 Instituut voor Nederlandse Lexicologie]</ref> (exclusief de miljoenen in onbruik geraakte woorden). In het Nederlands bestaan net als in het Engels vaak twee woorden met dezelfde betekenis ([[synoniem (taalkunde)|synoniemen]]) waarvan het ene een [[Germaanse talen|Germaans]] [[Kernlexicon|erfwoord]] en het andere een [[Romaanse talen|Romaans]] [[leenwoord]] is, bijvoorbeeld ''uitnodiging'' en ''invitatie''. De keuze voor een van beide wordt meestal bepaald door het [[register (taalkunde)|register]]; zo worden de Germaanse woorden meer gebruikt in het dagelijks leven, en is het gebruik van hun Romaanse synoniemen beperkt tot de formele [[Geschreven taal|schrijftaal]].
 
===Zelfstandige naamwoorden===
{{Zie ook|Zie ook [[Geslacht (Nederlands)]]}}
Het Nederlands kent van oudsher drie [[Geslacht (taalkunde)|grammaticale geslachten]], waarvan er twee in de praktijk grotendeels zijn samengevallen (de ''de''-woorden). Bijgevolg speelt het grammaticale geslacht in het Nederlands een kleinere grammaticale rol dan bijvoorbeeld in het Duits.
 
=== Grammatica en morfologie ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse grammatica|Morfologie (taalkunde)}}
Het Nederlands wordt over het algemeen als een [[analytische taal]] gezien.
 
=== Spelling ===
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van de Nederlandse spelling|Nederlandse spelling}}
 
De in de Statenbijbel gebruikte spelling was een van de eerste pogingen tot standaardisering van de Nederlandse spelling, maar deze spelling heeft uiteindelijk weinig invloed gehad en wordt tegenwoordig als verouderd beschouwd.<ref>[http://www.statenvertaling.net/info.html Informatie over de Statenvertaling], Statenvertaling.net</ref>
 
De eerste officiële spelling van het Nieuwnederlands werd in [[1804]] opgesteld door [[Matthijs Siegenbeek]]. De spelling-Siegenbeek introduceerde onder andere de typische Nederlandse ''[[IJ (digraaf)|ij]]'', die voorheen als ''y'' werd geschreven (blij/bly). [[Matthias de Vries]] en [[Lammert Allard te Winkel]], de eerste redacteuren van het [[Woordenboek der Nederlandsche Taal]], ontwierpen vervolgens in [[1864]] een nieuwe spelling. Deze werd in België ingevoerd als officiële spelling, terwijl Nederland pas volgde in [[1883]].
 
Het zou tot [[1934]] duren, voordat deze spelling vereenvoudigd werd voor het onderwijs. Deze nieuwe versie staat bekend als de spelling-Marchant, vernoemd naar de [[Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap|minister van Onderwijs]] die het invoerde. ''Niet zóó, maar zó'' heette de brochure die probeerde inzicht te geven in de wijzigingen van de dubbele klinkers naar enkele klinkers, veranderingen van ''sch'' naar een enkele ''s'' en het verdwijnen van de Nederlandse naamvallen (''ik zie den man'').
 
In bijna ongewijzigde vorm werd deze spelling in [[1946]] in België bij regeringsbesluit ingevoerd, Nederland voerde haar in [[1947]] in. De eerste druk van het [[Groene Boekje]] verscheen in [[1954]]. Dit boekje bevatte een uitvoering van het Belgische Spellingbesluit van [[1946]] en de Nederlandse Spellingwet van [[1947]], waarbij een regeling werd voorgeschreven met betrekking tot het voornaamwoordelijk gebruik, het gebruik van [[genitief]]vormen zoals ''der, dezer'' en'' zijner'', de schrijfwijze van bastaardwoorden en de tussenklanken in [[samenstelling (taalkunde)|samenstellingen]]. Tevens worden hierin voor de spelling van de spraakklanken, de verdeling van de woorden in [[lettergreep|lettergrepen]], het gebruik van het [[koppelteken in de Nederlandse spelling|koppelteken]], het [[Trema in de Nederlandse spelling|deelteken]] en het [[Apostrof (leesteken)|weglatingsteken]] en het gebruik van [[Kapitaal (typografie)|hoofdletters]] voorschriften en aanwijzingen gegeven.
 
Dit Groene Boekje bevatte in sommige gevallen een [[voorkeurspelling]] (met varianten van spellingswijzen) gegeven, die in de praktijk voor onduidelijkheid zorgde. Daardoor verdween deze voorkeurspelling in het Groene Boekje van [[1995]]. Verder was een der grote veranderingen in 1995 de regels omtrent de tussenklank ''-e(n)-'' in samenstellingen.
 
Deze veranderingen leidden tot veel discussie, met als hoofdbezwaar dat er geen logica in de regels voor de [[tussen-n in de Nederlandse spelling|tussen-n]] te ontdekken was. Daarnaast vonden critici veel fouten in het Groene Boekje, en publiceerden die onder meer in het blad [[Onze Taal]]. Het Groene Boekje wordt om de 10 jaar aangepast, zodat ook neologismen als ''webcam'' (1998), ''sms'en'' (1999) en ''[[googelen]]'' (2003) als nieuw [[lemma (naslagwerk)|lemma]] zijn opgenomen. De laatste [[spellingwijziging]] dateert van 2005 en betreft vooral het wegwerken van uitzonderingen of twijfelgevallen bij het toepassen van de spellingsregels.
 
De bezwaren tegen het Groene Boekje leidden tot de publicatie in augustus [[2006]] van een alternatieve spellingslijst, de zogenaamde '[[witte spelling]]' in het [[Witte Boekje]]. Een aantal media kondigden aan deze spelling, gebaseerd op de spelling van vóór 1995, te zullen blijven gebruiken (dit waren [[de Volkskrant]], [[Trouw (krant)|Trouw]], [[NRC Handelsblad]], [[Elsevier (opinieweekblad)|Elsevier]], [[HP/De Tijd]], [[De Groene Amsterdammer]], [[Vrij Nederland]], [[Planet Internet]], [[Teletekst]] en de [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]). Intussen is de spelling van het Groene Boekje verplicht gesteld in overheidsdocumenten en in het (basis)onderwijs. Daarbuiten is ze niet verplicht.<ref>{{Citeer web|url= http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1711206.ece/Pannekoek_mag_weer,_pannenkoek_ook|titel= Pannekoek mag weer, pannenkoek ook|auteur= |uitgever= |datum= 15 augustus 2006|bezochtdatum= 30 april 2015|dodeurl= ja|archiefurl= https://web.archive.org/web/20160305012223/http://vorige.nrc.nl/binnenland/article1711206.ece/Pannekoek_mag_weer,_pannenkoek_ook|archiefdatum= 5 maart 2016}}</ref>
 
=== Nederlands in vergelijking met andere Germaanse talen ===
{{Zie ook|Zie ook [[Vergelijkende methode (taalkunde)|Vergelijkende methode]]}}
In de volgende tabel zijn een aantal [[cognaat (taalkunde)|cognaten]] in negen Germaanse talen met elkaar vergeleken:
{| class="wikitable"
! [[Engels]]
! [[Westerlauwers Fries|Fries]]
! [[Afrikaans]]
! Nederlands
! [[Nedersaksisch]]
! [[Duits]]
! [[Zweeds]]
! [[Deens]]
! [[Noors]]
|-
| apple
| apel
| appel
| appel
| appel
| Apfel
| äpple
| æble
| eple
|-
| board
| board
| bord
| bord, boord
| bord, börd
| Brett
| bräde
| bræt
| brett
|-
| beech
| boek
| beuk
| beuk
| beuk, bök
| Buche
| bok
| bøg
| bøk
|-
| book
| boek
| boek
| boek
| boek, book
| Buch
| bok
| bog
| bok
|-
| breast
| boarst
| bors
| borst
| börst
| Brust
| bröst
| bryst
| bryst
|-
| brown
| brún
| bruin
| bruin
| bruun, broen
| braun
| brun
| brun
| brun
|-
| day
| dei
| dag
| dag
| dag
| Tag
| dag
| dag
| dag
|-
| dead
| dea
| dood
| dood
| dood
| tot
| död
| død
| død, daud
|-
| enough
| genôch
| genoeg
| genoeg
| genog, genög
| genug
| nog
| nok
| nok
|-
| finger
| finger
| vinger
| vinger
| vinger
| Finger
| finger
| finger
| finger
|-
| give
| jaan
| gee
| geven
| geven
| geben
| ge, giva
| give
| gi, gje
|-
| glass
| glês
| glas
| glas
| glas
| Glas
| glas
| glas
| glass, glas
|-
| gold
| goud
| goud
| goud
| gold, goald
| Gold
| guld
| guld
| gull
|-
| hand
| hân
| hand
| hand
| haand
| Hand
| hand
| hånd
| hånd, hand
|-
| head
| holle
| hoof, kop
| hoofd, kop
| heuf, kop
| Haupt, Kopf
| huvud
| hoved
| hode, hovud
|-
| high
| heech
| hoog
| hoog
| hoge, heuge
| hoch
| hög
| høj
| høy, høg
|-
| home
| hiem
| heim, tuis
| thuis (oud: heem)
| thuus, thoes (oud: heem, heim)
| Heim
| hem
| hjem
| hjem, heim
|-
| hook
| heak
| haak
| haak
| haok(e)
| Haken
| hake, krok
| hage, krog
| hake, krok
|-
| house
| hûs
| huis
| huis
| huus, hoes
| Haus
| hus
| hus
| hus
|-
| many
| mennich
| menige
| menige
| mennige
| manch
| många
| mange
| mange
|-
| moon
| moanne
| maan
| maan
| maone
| Mond
| måne
| måne
| måne
|-
| night
| nacht
| nag
| nacht
| nacht
| Nacht
| natt
| nat
| natt
|-
| no, nay
| nee
| nee
| nee, neen
| nee, neu
| Nein
| nej
| nej
| nei
|-
| old
| âld
| oud
| oud
| old, oald
| alt
| gammal (äldre, äldst)<ref name="trappen">Tussen haakjes staan de [[trappen van vergelijking]].</ref>
| gammel (ældre, ældst)
| gammel (eldre, eldst)
|-
| one
| ien
| een
| een
| iene
| eins
| en
| en
| en, ein
|-
| ounce
| ûns
| ons
| ons
| oons, oans
| Unze
| uns
| unse
| unse
|-
| snow
| snie
| sneeu
| sneeuw
| sni'j, snej
| Schnee
| snö
| sne
| snø
|-
| stone
| stien
| steen
| steen
| stiene
| Stein
| sten
| sten
| stein
|-
| that
| dat
| dit, daardie
| dat, die
| da(t), denne
| das
| det
| det
| det
|-
| two, twain
| twa
| twee
| twee
| tweeë, twieë
| zwei, zwo
| två
| to
| to
|-
| who
| wa
| wie
| wie
| wie, wee
| wer
| vem
| hvem
| hvem
|-
| worm
| wjirm
| wurm
| wurm, worm
| wörm, worm
| Wurm
| orm<ref name="orm">Betekent 'slang'. Het Zweedse woord voor 'worm' is ''mask''.</ref>
| orm
| orm<ref name="orm2">Kan zowel 'slang' als 'worm' betekenen. Het gewone Noorse woord voor 'worm' is ''makk''.</ref>
|-
! width="75" | [[Engels]]
! [[Westerlauwers Fries|Fries]]
! [[Afrikaans]]
! '''Nederlands'''
! [[Nedersaksisch]]
! [[Duits]]
! [[Zweeds]]
! [[Deens]]
! [[Noors]]
|}
 
== Geografische spreiding ==
{{Zie ook|Zie ook [[Nederlands taalgebied]]}}
[[Bestand:Map Dutch World scris.png|thumb|450px|Status van het Nederlands in verschillende gebieden.
{{Legenda|#0035AD|Moedertaal (Lage Landen & Suriname)}}
{{Legenda|#007FFF|Officieel (administratief)}}
{{Legenda|lightblue|Moedertaal en tweede taal (niet officieel, excl. Afrikaans in ZA)}}
{{Legenda|lime|Immigrantentaal (Ook in Canada en Duitsland)}}]]
Het Nederlands wordt voornamelijk gesproken in [[Nederland]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] (in de [[Vlaamse Gemeenschap]]) en [[Suriname]]. Ook op [[Aruba]], [[Curaçao]] en [[Sint Maarten (land)|Sint Maarten]] (onderdeel van het [[Koninkrijk der Nederlanden]]) en voorts in de [[Franse Westhoek]] (het uiterste noorden van [[Frankrijk]], onderdeel van [[Frans-Vlaanderen]]) en in kleine delen van [[Duitsland]] (veelal aan de westgrens) spreekt en leert men Nederlands. In het geval van de drie in de eerste alinea genoemde landen spreekt de [[Nederlandse Taalunie]] (NTU) sinds 1980 ook wel van Noord-Nederlands, Belgisch-Nederlands en Surinaams-Nederlands. In [[Zuid-Afrika]] en [[Indonesië]] (ofwel het voormalige [[Nederlands-Indië]]) wordt het Nederlands nog veel als [[bronnentaal]] gebruikt. Oude documenten en wetteksten zijn vaak opgesteld in het Nederlands. In 2005 werd er buiten het Nederlandstalig grondgebied in veertig landen aan ruim 220 [[universiteit]]en door zo'n vijfhonderd docenten Nederlands gedoceerd aan ruim tienduizend studenten, Duitsland voorop met dertig vakgroepen, gevolgd door de [[Verenigde Staten|Verenigde Staten van Amerika]] en Frankrijk met 20 universiteiten. 0,7% van de Nieuw-Zeelanders zegt dat hun thuistaal Nederlands is. Binnen de [[Europese Unie]] (EU) is het de achtste meest gesproken taal (na het Duits, Frans, Engels, Italiaans, Pools, Spaans en Roemeens).{{Clearright}}
{{Zijbalk Nederlands wereldwijd}}
 
=== {{NL-VLAG}} Nederland incl. de gemeente Bonaire, Sint Eustatius en Saba ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Nederland}}
Het Limburgs en Nedersaksisch zijn in Nederland, naast het Nederlands, officieel erkende [[streektaal|streektalen]]. De allochtone minderheidstalen zijn [[Turks]] (192.000 sprekers), Marokkaans-[[Arabisch]] (100.000), [[Papiaments]] (80.000), [[Indonesisch]] (45.000) en [[Surinaams|Sranan]] (7000). Dit blijkt uit een onderzoek uit [[2005]], uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Taalunie. Het Nederlands wordt (niet in alle gevallen correct) ook wel aangeduid als [[Vlaams]] (in België), [[Hollands (dialect)|Hollands]] (vooral in de Randstad) en [[Nederduits]] (door historisch taalkundigen).
 
=== {{BE-VLAG}} België ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in België}}
Het Nederlands is de [[moedertaal]] van ongeveer zes miljoen [[Belgen]] (Vlamingen), daarnaast zijn er ongeveer vier miljoen Franstaligen en ook 71.000 mensen die het Duits als voertaal gebruiken.
 
De staatshervorming van 1970 heeft voor een onderscheid gezorgd van vier taalgebieden, waar de drie officieel erkende talen worden gesproken van België, namelijk het Nederlandse taalgebied (overeenkomend met het Vlaamse Gewest), het Franse taalgebied (overeenkomend met het Waalse Gewest minus het Duitse taalgebied) en het Duitse taalgebied en het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad (overeenkomend met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Deze indeling in taalgebieden werd opgenomen in art. 4 van de Belgische grondwet. Elke gemeente van het koninkrijk moet deel uitmaken van een van deze vier taalgebieden. Een wijziging kan enkel met een [[bijzondere wet]] (dit wil zeggen een wet met een bijzondere meerderheid) worden aangenomen. Sinds de laatste wijziging, op 8 november 1962, is de [[taalgrens]] ongewijzigd gebleven.
 
In het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad werd oorspronkelijk vooral Nederlands gesproken. Voor de [[verfransing van Brussel]] kunnen een aantal factoren een rol gespeeld hebben. Zo genoot het [[Frans]] lange tijd een hogere sociale status en was de bovenklasse die, tot de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen in [[1919]], de politieke touwtjes in handen had van huis uit Franstalig of volledig verfranst. Daarnaast was het Frans tot 1898 in België de enige officiële taal (La Belgique sera latine ou elle ne sera pas (Nederlands: ''België zal Latijns zijn of zij zal niet zijn''), zei kardinaal Mercier destijds). Ook de vele immigranten, eerst uit [[Zuid-Europa]] en daarna uit [[Marokko]] en [[Turkije]] adopteerden het Frans als voertaal in hun contacten met overheid en derden, en deden het aantal Franssprekenden stijgen. Het precieze aantal Nederlandstaligen (als moedertaal) onder de Brusselse bevolking is niet bekend; schattingen hierover lopen uiteen naargelang de politieke strekking die de bron aanhangt. Bij verkiezingen voor het parlement bedraagt het aantal stemmen uitgebracht op Vlaamse partijen ongeveer 13 à 14 procent van de uitgebrachte stemmen.{{Bron?||2009|11|13}} Terug gerekend naar het aantal inwoners is dit goed voor ongeveer 100.000 inwoners. Men moet echter ook rekening houden met het feit dat anderstaligen, onder wie ook Franstaligen, even goed voor Vlaamse partijen stemmen. Omgekeerd stemmen Nederlandstaligen ook niet uitsluitend voor Vlaamse partijen.
 
In een aantal [[taalgrensgemeente]]n in het Franse taalgebied, de zogenaamde [[faciliteitengemeente]]n, is er een bijzonder taalregime voor Nederlandstaligen (waar in de praktijk weinig van gebruik wordt gemaakt), net zoals dat ook in het Nederlandse taalgebied geldt voor Franstaligen (wat daarentegen een hete politieke kwestie is, cf. de problematiek [[Kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde|Brussel-Halle-Vilvoorde]]).
 
Leerlingen in [[Wallonië]] kunnen hun tweede taal vrij kiezen, bij die keuze wint het Engels aan populariteit ten nadele van het Nederlands.{{Bron?||2009|12|28}} In de Brusselse scholen is er geen vrije keuze en is de andere landstaal verplicht de tweede taal. Voor veel Franstaligen is het Nederlands dan ook de tweede taal, toch blijft het spreken van Nederlands voor veel Franstaligen zelfs na jaren onderwijs, nog steeds een heuse opgave. Volgens een recente studie (La dynamique des langues en Belgique) van de [[Université catholique de Louvain]] en de [[Université Libre de Bruxelles]] zou slechts 19% van de Walen het Nederlands machtig zijn (aan Vlaamse zijde zou 59% Frans kennen). De kwaliteit van het taalonderwijs in Franstalig België is hier zeker ook debet aan. Nu de kennis van het Nederlands ook in Wallonië steeds meer een economische noodzaak wordt (onder andere in het toerisme) lijkt het besef te groeien dat andere wegen moeten bewandeld worden. In Brussel kiezen vele Franstaligen en immigranten nu reeds voor het Nederlandstalig onderwijs om de taal op die manier onder de knie te krijgen. In Wallonië kunnen scholen sedert enkele jaren kiezen voor een systeem waarbij ook andere vakken dan het Nederlands in het Nederlands gedoceerd worden. Een toenemend aantal basisscholen maakt gebruik van deze mogelijkheid, zelfs in kleuterscholen wordt met dit systeem geëxperimenteerd, niet zelden worden hiervoor Vlaamse leraren in dienst genomen.{{Bron?||2009|11|22}}
 
=== {{AW-VLAG}} {{CW-VLAG}} {{SX-VLAG}} Aruba, Curaçao en Sint Maarten ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands op Aruba, Curaçao en Sint Maarten}}
Net als Nederland maken [[Aruba]], [[Curaçao]] en [[Sint Maarten (land)|Sint Maarten]] deel uit van het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Het grote verschil met Nederland is dat het Nederlands wel de [[officiële taal]] en [[voertaal]] is, maar niet de dagelijkse omgangstaal. Op [[Curaçao]] met 130.000, Aruba met 100.000 wordt het [[Papiaments]] gebezigd. Op het eiland [[Sint Maarten (eilandgebied)|Sint Maarten]] is [[Engels]] de voertaal. Dit blijkt uit het onderzoek van de Taalunie. Het [[Basisonderwijs (Nederland)|basisonderwijs]] wordt op sommige scholen in het Papiaments onderwezen, de [[voortgezet onderwijs|middelbare school]] heeft het Nederlands als onderwijstaal.
 
Een veel door jongeren op Sint Maarten gebruikte 'taal' is het ''Denglish'', ook wel ''[[Steenkolenengels]]'' genoemd. Dit is een mengvorm van het Nederlands en het Engels waar ook de naam uit voorkomt (Dutch en English).
 
=== {{SR-VLAG}} Suriname ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Suriname}}
Hoewel het Nederlands na de onafhankelijkheid in [[1975]] de officiële taal van [[Suriname]] is gebleven, worden er zo'n twintig talen gesproken. Het Nederlands is er de taal van bestuur, rechtspraak en onderwijs. Sinds 2005 is Suriname lid van de Nederlandse Taalunie. In het onderzoek dat de Taalunie bij die gelegenheid hield, gaf ruim zestig procent van de bevolking aan het Nederlands als moedertaal te hebben. Dit duidt op een groei ten opzichte van eerdere gegevens. Als contacttaal tussen de verschillende bevolkingsgroepen wordt ook het [[Surinaams|Sranantongo]] veel gebruikt. Deze taal wordt door vrijwel alle [[Surinamers]] beheerst, al is het de moedertaal van een beperkt deel van de bevolking. Verder hebben het [[Sarnami Hindoestani]] en het Surinaams [[Javaans]] enkele tienduizenden sprekers. Bijna alle Surinamers spreken minstens twee talen.
 
=== {{FR-VLAG}} Frankrijk ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Frankrijk|Frans-Vlaams}}
[[Bestand:Frans-Vlaanderen.jpg|thumb|250px|Taalverhoudingen in de Franse Westhoek in 1874 en 1972]]
[[Bestand:Kaartfransvlaanderen.jpg|thumb|250px|Verplaatsing van de taalgrens sinds de late middeleeuwen]]
Het arrondissement Duinkerke van het [[Noorderdepartement]], ook wel de [[Franse Westhoek]] genoemd, is vanouds een Nederlandstalig gebied in [[Frankrijk (hoofdbetekenis)|Frankrijk]]. Er worden Vlaamse dialecten gesproken, die behoren tot de dialectgroep van het [[West-Vlaams]]. Het dialectgebruik is echter met name vanaf eind 19e eeuw zeer sterk teruggelopen. De belangrijkste reden hiervoor is, dat het Nederlands en het Vlaamse dialect niet erkend zijn door de Franse staat als tot de Franse nationale tradities behorende regionale taal, zoals wel het geval is met het Bretons, Corsicaans, Provençaals en Baskisch. Samen met het Duits van Elzas-Lotharingen werd het gezien als een vreemd, 'traditionellement hostile' idioom, behorende bij een buitenlandse taal, en was het daarom ook na de oorlog nog steeds verboden in het ambtelijk verkeer en op school. Deze officiële afwijzing deed ouders besluiten hun taal steeds minder door te geven aan hun kinderen.
 
Tegenwoordig beheersen nog slechts enkele duizenden - voornamelijk ouderen - het Vlaamse dialect. Er zijn daarnaast dialectcursussen, waar zeker belangstelling voor bestaat bij degenen die hun voorouderlijke taal willen begrijpen. Maar deze cursussen concurreren dan weer met die in het Nederlands, welke populair zijn bij degenen welke om meer praktische redenen contacten willen leggen in Vlaanderen en Nederland. Na twee eeuwen verbod mag sinds enkele jaren wel weer 'Nederlands' onderwezen worden op de basisscholen, echter uitdrukkelijk niet als de Vlaamse streektaal van het gebied, maar als 'vreemde taal'. De bijgaande kaarten geven wat betreft de situatie in 1972 mogelijk een te rooskleurig beeld aangezien ze niet gebaseerd zijn op een representatieve enquête onder de bevolking, maar op de opgaven van enkele gezaghebbende personen per gemeente. Het kaartje "taalgrens door de eeuwen heen" geeft aan in welk gebied er mensen met Nederlands als moedertaal te vinden waren, niet hoe hoog hun aandeel op de totale bevolking was.
 
In de Franse Westhoek zijn de meeste plaatsnamen en familienamen herkenbaar Nederlands. Ook worden steeds meer straatnamen 'vervlaamst', dat wil zeggen dat de verfranste vorm of de vervanging door Franse equivalenten wordt teruggedraaid naar de oorspronkelijke versie. Frankrijk ondertekende echter niet het [[Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden]] en zodoende moeten Nederlands en Vlaams nog steeds wachten op officiële erkenning en bescherming als regionale taal.
 
In 2004 werd de ANVT ([[Akademie voor Nuuze Vlaemsche Taele]]) opgericht. De ANVT is een bond van verenigingen van de [[Franse Westhoek]] en pleit voor de officiële erkenning van de [[Frans-Vlaams]]e streektaal als regionale taal in Frankrijk.
 
=== {{DE-VLAG}} Duitsland ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Duitsland|Zuid-Gelders|Nederduits|Maas-Rijnlands}}
In [[Noord-Duitsland]] worden veel dialecten gesproken die verwant zijn aan de Nederlandse Nedersaksische dialecten. Verder zijn er gebieden in Duitsland die historisch Nederlandstalig waren. Deze gebieden lagen vooral tegen de Nederlandse grens. Rondom [[Kleef (stad)|Kleef]] wordt nog een goed als Nederlands ([[Zuid-Gelders]]) herkenbaar Nederfrankisch dialect gesproken, het [[Zuid-Gelders|Kleverlands]] of ''Duits-Nederlands''. Een veel groter gebied aan de [[Nederrijn]] echter sluit aan bij de Zuid-Gelderse dialecten en het Limburgs. De overkoepelende term voor de taalvariëteiten in dit gebied is [[Maas-Rijnlands]].
 
Vandaag de dag wonen veel Nederlandstaligen net over de grens in Duitsland. Het Nederlands wordt op veel scholen in [[Nedersaksen]] en [[Noordrijn-Westfalen]] onderwezen.
 
=== {{ID-VLAG}} Indonesië ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Indonesië}}
In de voormalig Nederlandse kolonie [[Nederlands-Indië]] wordt het Nederlands vooral nog gesproken door ouderen, die het koloniale bewind nog enige tijd hebben meegemaakt. Er was een grote haat jegens Nederland, maar er was respect voor de Nederlandse taal. Nog steeds zijn enkele gebruikte wetten van [[Indonesië]] in het Nederlands. En er zijn verschillende beroepen waar veel Nederlandse termen moeten worden aangeleerd. Het Nederlands wordt samen met het Engels als handelstaal gebruikt. Het Nederlands was tot 1949 de officiële taal van Indië en tot 1963 van Nieuw-Guinea (thans Papoea).
 
=== {{CA-VLAG}} Canada ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Canada}}
In [[Canada (hoofdbetekenis)|Canada]] wonen zo'n 900.000 mensen van Nederlandse afkomst. Dit zijn bijna allemaal immigranten (en hun kinderen) die na de Tweede Wereldoorlog naar Canada zijn vertrokken. Ongeveer 128.670 Canadezen spreken het Nederlands als moedertaal. Zo bestaan er in Canada ook veel Nederlands-Canadese clubs en Nederlandstalige radioprogramma's. Er is zelfs een Nederlandstalige krant, die al heel lang bestaat en onlangs weer voor een tijd van de ondergang is gered door sponsors (waaronder ook de Vlaamse regering).
 
=== {{US-VLAG}} Verenigde Staten ===
[[Bestand:Dutch USC2000 PHS.svg|thumb|300px|Nederlands verspreid over de [[Verenigde Staten]]. Ter indicatie: in het donkerst gekleurde gebied ([[Indiana]]) spreekt 0,13% van de bevolking Nederlands.]]
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in de Verenigde Staten|Pella-Nederlands|Mohawk Dutch|Jersey Dutch}}
In de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Verenigde Staten]] wonen zo'n vijf miljoen mensen van Nederlandse of Vlaamse afkomst. Deze zijn of afkomstig uit de vroegere Nederlandse kolonie [[Nieuw-Nederland]] of zijn (voormalige) immigranten die vooral rond 1850 en later na de Tweede Wereldoorlog naar de V.S. zijn getrokken. Er zijn dorpen waar nog redelijk Nederlands wordt gesproken. Het Nederlands is echter slechts een kleine immigrantentaal in de V.S. Er zijn enkele scholen waar Nederlands een keuzevak is en er bestaan Nederlandse clubs.
 
=== {{NZ-VLAG}} Nieuw-Zeeland ===
Ook in [[Nieuw-Zeeland]] leven mensen van Nederlandse afkomst die na de Tweede Wereldoorlog naar het land zijn vertrokken. Na een onderzoek bleek dat 0,7% van de Nieuw-Zeelandse bevolking het Nederlands als moedertaal sprak. Dat is een aantal van ongeveer 29.000 mensen. Uit onderzoek (Crezee, 2008; 2012) is gebleken dat een groot deel van de Nederlandse migranten die tussen 1950 en 1965 naar Nieuw-Zeeland emigreerden, onder druk van de Engelstalige bevolking ook thuis op het Engels overstapten.
 
=== {{AU-VLAG}} Australië ===
[[Australië (land)|Australië]] had ook te maken met grote Nederlandse immigratie. Vooral in de grote steden vormen Nederlanders een hechte groep en er verschijnt nog steeds een Nederlandse krant. Er leven echter ook veel Afrikaanssprekenden in Australië. Uit onderzoek is gebleken dat van de eerste generatie ongeveer 57% zijn moedertaal inruilde voor Engels.{{Bron?|Welk onderzoek?|2013|06|12}}
 
=== {{CD-VLAG}} Congo-Kinshasa ===
[[Congo-Kinshasa]] was van [[1908]] tot [[1960]] een [[Kolonie (staatkundig)|kolonie]] van België. Officieel had Nederlands er een co-officieel statuut. Doch in de praktijk was het bestuur van de kolonie eentalig Frans. Toch was een belangrijk deel van de [[Pionier|kolonisten]] Nederlandstalig.
 
== Variëteiten van het Nederlands ==
{{Zie ook|Zie ook [[Regionale verschillen in het Nederlands]]}}
 
=== Standaardnederlands ===
{{Zie hoofdartikel|Standaardnederlands}}
De [[officiële taal]], zoals die wordt onderwezen op scholen en gebruikt wordt door de autoriteiten, wordt ook wel Standaardnederlands genoemd. De status hiervan als officiële taal is in 1995 officieel vastgelegd, door middel van een wijziging van de [[Algemene wet bestuursrecht]]. Deze wijziging was eigenlijk bedoeld om ook het [[Westerlauwers Fries|Fries]] een officiële status te geven.
 
=== Nederlandse dialecten ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse dialecten}}
Zie bijgaande kaart voor de locatie van de over het algemeen als vormen van Nederlands beschouwde [[dialect]]en.<ref>De gegevens zijn grotendeels overgenomen van de indeling die dialectologe [[Jo Daan]] maakte. Deze indeling is (nog) steeds een onderwerp van discussie binnen de [[dialectologie]], maar wordt door veel dialectologen en taalkundigen (deels) onderschreven.</ref> Dit is een globale indeling, waarbij de meeste [[overgangsdialect]]en niet zijn opgenomen. Het is dus alleen bedoeld om een algemeen beeld te scheppen van de spreiding van de Nederlandse dialecten. Het Nedersaksisch, Zeeuws en Limburgs zijn hier niet als aparte taal aangemerkt; dit heeft geen politieke achtergrond.
 
De grens tussen ''dialect'' en ''taal'' is voor het [[West-Germaans]]e taalgebied, dus ook voor Nederland en Vlaanderen, zeer problematisch. Voorzichtigheid is dus geboden bij het gebruik van dit kaartje, daar de meeste taalgrenzen die erop staan aangegeven vloeiend en vaag zijn en niet door alle taalkundigen worden onderschreven (in het bijzonder de grenzen van het Limburgs en het Nedersaksisch niet).
 
[[Bestand:Dutch-dialects.svg|300px|thumb|Nederlandse dialecten]]
[[Bestand:Suriname in its region.svg|250px|thumb|Suriname]]
[[Bestand:LocationNetherlandsAntilles.png|250px|thumb|Curaçao, Sint Maarten en de BES-eilanden]]
A. '''Zuidwestelijke dialectgroep (Zeeuws/West-Vlaams)'''
 
:1.&nbsp;[[West-Vlaams]], inclusief [[Frans-Vlaams]] en [[Zeeuws|Zeeuws-Vlaams]]
:2.&nbsp;[[Zeeuws]]
 
B. '''Noordwestelijke dialectgroep ([[Hollands (dialect)|Hollands]])'''
 
:3.&nbsp;[[Zuid-Hollands]]
:4.&nbsp;[[Westhoeks]]
:5.&nbsp;[[Waterlands]]* en [[Volendams]]*
:6.&nbsp;[[Zaans]]*
:7.&nbsp;[[Kennemerlands]]
:8.&nbsp;[[West-Fries (dialectgroep)|West-Fries]]*
:9.&nbsp;[[Bildts]], [[Midslands]], [[Stadsfries]] en [[Amelands]]*
 
C. '''Noordoostelijke dialectgroep ([[Nedersaksisch]])'''
 
:10.&nbsp;[[Westerkwartiers|Kollumerlands]]*
:11.&nbsp;[[Gronings]]* en [[Noordenvelds]]
:12.&nbsp;[[Stellingwerfs]]
:13.&nbsp;[[Midden-Drents]]
:14.&nbsp;[[Zuid-Drents]]
:15.&nbsp;[[Twents (dialect)|Twents]]
:16.&nbsp;[[Twents-Graafschaps]]
:17.&nbsp;[[Gelders-Overijssels]] ([[Achterhoeks]]) en [[Urkers]]*
:18.&nbsp;[[Veluws]]
 
D. '''Noordelijk-centrale dialectgroep'''
 
:19.&nbsp;[[Utrechts-Alblasserwaards]]
 
E. '''Zuidelijk-centrale dialectgroep'''
:20.&nbsp;[[Zuid-Gelders]]
:21.&nbsp;[[Noord-Brabants]] en [[Noord-Limburgs]]
:22.&nbsp;[[Brabants]]
:23.&nbsp;[[Oost-Vlaams]]
 
F. '''Zuidoostelijke dialectgroep'''
 
:24.&nbsp;[[Limburgs]] (waarvan de positie ten opzichte van het Nederlands enigszins omstreden is; het wordt door de Nederlandse overheid als [[streektaal]] erkend, maar niet door de Belgische overheid. Er is bovendien onder die ene noemer Limburgs sprake van een grote variëteit aan dialecten, waarvan de westelijke meer aan het Brabants, de oostelijke aan het Rijnlands, en de Zuidelijke aan het [[Ripuarisch]] verwant zijn.
 
G. '''Suriname'''
 
:25.&nbsp;[[Surinaams-Nederlands]]
 
H. '''Aruba, Curaçao, Sint Maarten en de BES-eilanden'''
 
:26.&nbsp;[[Nederlands op de Nederlandse Antillen en Aruba|Antilliaans-Nederlands]]
 
'''Overige'''
 
:'''[[Flevoland|Provincie Flevoland]]'''. Hier heeft zich nog geen dialect gevormd. Algemeen worden hier Zuid-Hollandse varianten gesproken, namelijk ofwel het [[Standaardnederlands]], ofwel het [[Amsterdams (dialect)|Amsterdams]] (in [[Lelystad]] en [[Almere]]). Zie verder [[Nederlands in de IJsselmeerpolders]]. In het noorden en dan met name in en rond [[Urk]] wordt er van oudsher al een dialect van het Nedersaksisch gesproken.
 
'''Noot'''
 
'''*''' De dialectgroepen aangeduid met een asterisk worden weliswaar onder het Hollands of Nedersaksisch gerekend, maar hebben vanouds een zeer sterk [[Westerlauwers Fries|Fries]] substraat. De Noord-Hollandse varianten zijn na de [[Tweede Wereldoorlog]] sterk naar het Standaardnederlands toegegroeid; soms spreekt men in die gebieden zelfs van twee naast elkaar bestaande dialecten: het traditionele (sterke, ook wel zware dialect genoemd) en het moderne (lichte) dialect. Het Stadsfries dat later ontstond, is Frieser van karakter gebleven en wordt vaak als aparte groep genomen. Soms worden de Noord-Hollandse varianten en het Stadsfries samen genomen.
 
==== Vergelijking dialecten met Standaardnederlands ====
Veel dialecten groeien als gevolg van [[dialectnivellering|nivellering]] en aanpassing aan de Nederlandse standaardtaal steeds meer naar elkaar en het Standaardnederlands, zoals dat in de media gebruikt wordt, toe, zowel in België als in Nederland. Ook doordat de dialecten zich vanouds in het traditionele ambacht en de landbouw profileerden, verliezen zij in de moderne tijd hun kenmerken in [[idioom]] en klank. De basis van het dialect was de lokale gemeenschap. Door de moderne mobiliteit zijn de deelnemers aan deze gemeenschap heterogener geworden en herkennen zij zich steeds minder in een 'eigen taal'. Dialecten ontwikkelen zich zodoende tot [[regiolecten]] op een bredere geografische basis. Van de als Nederlands beschouwde dialecten (dus met uitsluiting van het Fries en het Limburgs) staat het [[Gronings]] het verst af van de standaardtaal. Historisch behoort het Gronings tot de Nedersaksische dialectgroep in noordwestelijk Duitsland.
 
=== Periferie van het Nederlands ===
{{Zie ook|Zie ook [[Dialectcontinuüm]], [[Nederlandse dialecten#Dialecten tegenover het Standaardnederlands|Dialecten tegenover het Standaardnederlands]] en [[Isoglosse]]}}
Onder het verzamelbegrip "Periferie van het Nederlands" volgt hieronder een overzicht van taalvariëteiten of derivaten van het Nederlands die geografisch, sociolinguïstisch en/of typologisch op een grotere afstand van het 'stamgebied' en/of het Standaardnederlands staan dan andere, meer reguliere variëteiten van het Nederlands. Dit typologisch concept is oorspronkelijk gehanteerd voor het Nederlands, maar is ook toepasbaar op andere taalgebieden (zie ook [[Duits]]).
[[Bestand:Taalafstanden.png|180px|thumb|Taalafstand tussen streektalen/dialecten en de Nederlandse [[standaardtaal]] (1).]]
[[Bestand:NederlandsinDuitsland.png|thumb|180px|Vroegere Nederlandstalige gebieden in Duitsland<br />(17e - 19e eeuw),<br />exclusief het Limburgs/Nederrijns in het Noordelijke Rijnland (de regio [[Heinsberg (district)|Heinsberg]]-[[Düsseldorf]]).<br />Zie ook [[Geldern]]]]
[[Bestand:OosterlauwersFries in hedendaagse gebieden.PNG|left|180px|thumbnail|Het vroegere taalgebied van het Oosterlauwers Fries; de rode lijn is de scheiding tussen het Eems- en het Wezerfries, maar ook tussen de tegenwoordige dialecten Gronings-Oost-Fries en Oldenburgs]]
* ''Verspreiding van het Nederlands''
Perifere variëteiten ontstaan uit het contact met en de invloed van een of meer exogene, niet-Nederlandse talen of dialecten. Zij kunnen zowel dialecten, [[regiolect]]en, [[contacttalen]], mengtalen als [[sociolect]]en of groepstalen betreffen. In de meeste gevallen zijn dit variëteiten die in het verdere verleden in de periferie van het Nederlands zijn ontstaan. De kans op het ontstaan van moderne perifere variëteiten is gering, maar nog altijd aanwezig (vergelijk [[Murks]] en [[Straattaal]]). Te onderscheiden zijn:
* ''Grens- en [[overgangsdialect]]en''
Standaardnederlands is de officiële standaardtaal, het Nederlands, zoals die wordt onderwezen op scholen en wordt gebruikt door de autoriteiten en media in Nederland, België, Suriname, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Daarnaast worden er binnen het Nederlandse taalgebied vele dialecten gesproken. Niet alle dialecten zijn even sterk afwijkend, de afstand tot de standaardtaal varieert. [[Limburgs]] en [[Nedersaksisch]] zijn net als Fries officieel erkende streektalen binnen de Nederlandse grenzen, waar het Nederlands de [[dachsprache|daktaal]] is. In de betreffende gebieden is sprake van [[diglossie]].
* ''Andere [[cultuur]]taal''
De landsgrenzen zijn op streektaalniveau geen taalgrenzen. Aan en over de grens, in de periferie, vinden vermengingen plaats of lopen de dialecten gewoon door. Grens- en overgangsdialecten zijn: het [[Brussels (dialect)|Brussels]], [[Frans-Vlaams]], [[Stadsfries]], het oostelijke [[Maas-Rijnlands]] met het Kleverlands, het Limburgs/Nederrijns van de oostelijke delen van het [[Opper-Gelre|Overkwartier van Gelder]] (de oude Ambten Geldern; Straelen; Wachtendonck; Krickenbeck met Viersen; Erkelenz met daarin Elmpt, Brempt, Niederkrüchten en Wegberg, zie ook [[Guliks Overkwartier]]) en dieper in het Noordelijke Rijnland (de regio Heinsberg-Düsseldorf), het [[Selfkant]]s, het [[Platdiets]] met het [[Zuidoost-Limburgs]] en het [[Platdiets]]. Het gaat hier om dialecten van het Nederlands, in het verleden verbonden met en / of nog direct grenzend aan het stam- of kerngebied van het Nederlands, die nu sterk onder invloed staan van een andere cultuurtaal dan het Nederlands.
* ''Nederlands of Duits?''
In verschillende van deze gebieden is het Nederlands vroeger ook de cultuurtaal geweest. Aan de oostgrens speelt daarbij een rol of deze dialecten [[Nederfrankisch]] of [[Nedersaksisch]] zijn. In het eerste geval (Kleverlands, het Limburgs/Nederrijns van het oostelijke [[Opper-Gelre]], het Selfkants, Platdiets en Zuidoost-Limburgs) zullen ze eerder als Nederlands gelden, in de andere gevallen eerder als Duits (Nederduits), namelijk Westfaals-Nedersaksisch (met name in de oude Graafschappen [[Graafschap Lingen|Lingen]] en [[Graafschap Bentheim|Bentheim]]), of [[Oosterlauwers Fries|Oost-Fries]] (in Oost-Friesland), evenals het Gronings een variant van het Nedersaksisch op Friese grondslag.
[[Bestand:Verbreitungsgebiet des Niederländischen.PNG|thumb|300px|Het historisch bereik van het Nederlands in Nederland, België, Frankrijk en Duitsland]]
 
Het Nederlands heeft vanaf de [[Reformatie]] tot in de eerste helft van de 19e eeuw zijn grootste invloed uitgeoefend op de Duitse gebieden langs de Nederlandse grens - in Oost-Friesland, de graafschappen [[Graafschap Bentheim|Bentheim]], [[Graafschap Lingen|Lingen]] en [[Steinfurt (stad)|Steinfurt]], de gebieden [[Gronau (Noord-Rijnland-Westfalen)|Gronau]], [[Rijksheerlijkheid Gemen|Gemen]], Werth en [[Heerlijkheid Anholt|Anholt]], de hertogdommen [[Hertogdom Kleef|Kleef]], [[Hertogdom Gelre|Gelder]] en [[Hertogdom Gulik|Gulik]], het [[graafschap Moers|graafschap Meurs]] en het keurvorstelijke Keulse gebied Rijnberk ([[Rheinberg]]) heeft het Nederlands als inheemse of vreemde schrijf-, onderwijs- en kerktaal gediend. In gevallen waar het plaatselijke Nederduitse dialect nauw verwant was aan het Nederlands, heeft de taal naast het Hoogduits een functie vervuld als standaardtaal, terwijl ook gereformeerde kerkgemeentes en [[Mennonieten]] om godsdienstige redenen de voorkeur gegeven hebben aan het Nederlands.<ref>Kremer, Ludwig: ''Nachbarn. Das Niederländische als Kultursprache deutscher Gebiete''. Bonn: Presse- und Kulturabteilung der Kgl. Niederländischen Botschaft 1983, bl. 9-22</ref>
 
=== Afrikaans ===
{{Zie hoofdartikel|Afrikaans|Verwantschap tussen Afrikaans en Nederlands}}
Uit het Nederlands is als enige [[dochtertaal]] het Afrikaans (meer bepaald een dochtertaal van het [[Nieuwnederlands]]) voortgekomen, dat tot 1925 nog als een [[variëteit (taalkunde)|variëteit]] van het Nederlands werd beschouwd. Het Afrikaans ontwikkelde zich uit het Hollands dat de kolonisten in de 17e eeuw naar de [[Kaapkolonie]] brachten. Het heeft sindsdien invloeden van andere talen ondergaan, zoals het [[Maleis]], Engels, Duits en de [[Bantoetalen]]. Het wordt wel beschouwd als (half-)[[creoolse talen|creoolse taal]]. Nederlanders, Vlamingen, Surinamers en Afrikaners kunnen elkaar zonder veel moeite begrijpen. In 1925 werd het Afrikaans in [[Zuid-Afrika]] gelijkgesteld met het Nederlands als ambtelijke taal. In 1961 werd de status als taal officieel bekrachtigd, waarbij het Nederlands gelijkgesteld werd met het Afrikaans - dit is dus de omgekeerde situatie van 1925 - en bij de grondwetswijziging in 1983 werd de bepaling geschrapt, waarin stond dat de "Hollandsche talen" dezelfde status hadden als het Afrikaans.
 
=== Creooltalen ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse creoolse talen}}
Verspreid over de wereld bestaan of bestonden er ook enkele op het Nederlands gebaseerde [[creoolse talen]]. Sommige hiervan zijn in het bijzonder door het Zeeuws beïnvloed. De meeste van deze talen zijn geheel of grotendeels [[dode taal|uitgestorven]].
 
* [[Petjo]]h en [[Javindo]] in [[Indonesië]] (''uitgestorven'');
* [[Ceylons-Nederlands]] op [[Sri Lanka]] (''uitgestorven'');
* [[Albany Dutch]], [[Jersey Dutch]] (''uitgestorven'') en [[Mohawk Dutch]] in de [[Verenigde Staten]];
* [[Berbice-Nederlands]] (''uitgestorven'') en [[Skepi]] (''uitgestorven'') in [[Guyana]];
* [[Negerhollands]] op de [[Maagdeneilanden]] en [[Puerto Rico]] (uitgestorven);
* [[Papiaments]] op [[Aruba]], [[Bonaire]] en [[Curaçao]];
* [[Surinaams|Sranantongo]] (Surinaams) in [[Suriname]].
 
Hier spreekt men van meng- ([[Pidgin (taal)|pidgin]]- en [[Creoolse talen|creool]]-) talen. In Suriname wordt bovendien nog een afwijkende, verbasterde vorm van het Nederlands gesproken, het [[Surinaams-Nederlands]].
 
=== Interne creool- en [[contacttalen]] en [[sociolect]]en ===
{{Zie ook|Zie ook [[Straattaal]] en [[Tussentaal]]}}
Naast de dialecten die regionaal gebonden zijn, en al dan niet druk staan, bestaan er de zogenaamde [[sociolect]]en die bepaald worden door de sociale laag of groep waartoe men behoort of gerekend wil worden. Deze sociolecten zijn soms juist in opkomst:
* [[Joden|Joods]]-Nederlands, Murks, Straattaal, [[Bargoens]] of dieventaal. Hier spreken we van kring- of groepstalen, contacttalen en sociolinguïstische variëteiten die het niveau van vak- en groepsjargon te boven gaan.
* ''Geëmigreerde dialecten''
[[Kaap-Hollands]] (uitgestorven), [[Pella-Nederlands]] (gebaseerd op het Zuid-Gelders), en [[Plautdietsch]].
* '' Externe [[Mengtaal|mengtalen]]'' (in meer of mindere mate op het Nederlands gebaseerd)
 
Hier spreken we van meng- ([[Pidgin (taal)|pidgin]]- en [[Creoolse talen|creool]]-) talen. In Suriname wordt bovendien nog een afwijkende vorm van het Nederlands gesproken, het [[Surinaams-Nederlands]].
 
== Geschiedenis van het Nederlands ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van het Nederlands}}
 
=== Oorsprong ===
Als belangrijkste Germaanse stam, na de [[Romeinen in Nederland|Romeinse tijd in Nederland]], in de [[rivierdelta|delta]] van [[Rijn]], [[Maas]] en [[Schelde (rivier)|Schelde]] hebben de [[Franken (volk)|Franken]] veel sterker hun stempel gezet op de vorming van wat later de Nederlandse standaardtaal is geworden dan verwante West-Germaanse stammen zoals de [[Friezen]] en de [[Saksen (volk)|Saksen]], die meer in de kuststreken, respectievelijk oostelijk van de [[IJssel]] woonden. Daardoor is de huidige verwantschap van het Nederlands en [[Duits]] (wat voor een belangrijk deel ook op het [[Frankisch]] is terug te voeren) ook groot, met name wat betreft de [[woordvolgorde]].
 
=== Het oudste Nederlands ===
{{Zie hoofdartikel|Oudnederlands|Middelnederlands|Nieuwnederlands}}
[[Bestand:Statenbijbel.jpg|thumb|Heruitgave van de [[Statenvertaling]] uit 1921.]]
Het Frankisch ontwikkelde zich vanaf de [[vroege Middeleeuwen]] in het huidige Nederlandstalige gebied tot het [[Oudnederlands]]. Het Oudnederlands, dat wil zeggen het Nederlands zoals dat van de [[6e eeuw|6de]] tot het midden van de [[12e eeuw]] werd gesproken, was de voorloper van het [[Middelnederlands]]. De spelling van het Middelnederlands volgde de spreektaal, die per streek sterk kon verschillen. Dit was aanvankelijk niet zo belangrijk toen er nog weinig in de volkstaal op schrift werd gesteld en de meeste mensen, buiten de hogere [[Standensamenleving in de middeleeuwen|geestelijke stand]], ook [[analfabeet]] waren en er dus niet veel gelezen werd. Gedurende de hele [[middeleeuwen]] werden alle belangrijke geschriften en officiële documenten in het [[Latijn]] geschreven wat de ''[[lingua franca]]'' van de Europese elite was. In de [[16e eeuw]], toen de geletterdheid onder de 'gewone' bevolking sterk steeg en daardoor ook het Nederlands steeds belangrijker werd als schrijftaal, werden verschillende pogingen ondernomen een eenduidige spelling te realiseren. Uiteindelijk gaf de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] opdracht om de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] vanuit de grondtekst te vertalen. Dit resulteerde in [[1637]] in een vertaling die bekend werd als de [[Statenvertaling]]. Voor deze vertaling werd een gulden middenweg gezocht tussen alle bestaande streektalen van het Nederlandse taalgebied. Basis vormen de Frankische dialecten van de gewesten [[Holland]] en [[Hertogdom Brabant|Brabant]]. [[Nedersaksisch|Saksische]] elementen zijn vooral de werkwoordsvormen op -acht (bracht, gebracht; dacht, gedacht) en het wederkerend voornaamwoord zich. De derde grote taal/dialectgroep in de Lage Landen, het [[Westerlauwers Fries|Fries]], dat immers een eigen taal vormt, heeft bij de ontwikkeling van het Standaardnederlands vrijwel geen rol gespeeld. De vertalers hebben met de Statenbijbel vele woorden en uitdrukkingen ([[neologisme]]n) geschapen die ook vandaag de dag nog worden gebruikt. Er zijn tot op heden enkele kerkgenootschappen die deze vertaling nog altijd in hun kerkdiensten gebruiken.
 
== Nederlandse literatuur ==
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse literatuur| Vlaamse literatuur}}
Het alleroudste in het Nederlands geschreven boek dat momenteel bekend is, is het handschrift van de ''[[Wachtendonckse Psalmen]]'', zo genoemd naar de [[Luik (stad)|Luikse]] [[seculiere kanunnik|kanunnik]] [[Arnold Wachtendonck]]. Toen dit manuscript in [[1591]] door [[Justus Lipsius]] in Luik werd gevonden, dateerde hij het moment van vervaardigen op omstreeks [[900]]. Het bleek geschreven in de streek waar het zich 700 jaar later, toen Lipsius het terugvond, nog steeds bevond: nabij Luik, wellicht in het klooster [[Munsterbilzen]], dat daar in de 10e eeuw een voorname [[abdij]] was van adellijke [[zuster (religie)|non]]nen. De ''Wachtendonkse psalmen'' zijn echter geen autonome Nederlandse tekst, maar vertaalde glossen van een in het Latijn gestelde psalmberijming. Dit boek is overigens de vindplaats van de eerste keer dat het Nederlandse woord '[[boek (document)|boek]]' voorkomt, daar gespeld als 'buok'. Het boek is ons overgeleverd in de vorm van een gedeeltelijke kopie: na Lipsius is het boek nooit meer teruggezien.
 
Het als de [[Egmondse Williram]] bekendstaande literaire werk is afkomstig uit de [[Benedictijnen|Benedictijnse]] abdij te [[Egmond]]. Dit oeuvre is vermoedelijk geschreven rond [[1100]], en wordt sinds circa [[1600]] in de [[Universiteitsbibliotheek Leiden|Leidse universiteitsbibliotheek]] bewaard.
[[Bestand:Vogala.png|thumb|360px|left|Facsimile-weergave van het ''[[Hebban olla vogala]]'' fragment.]]
Een van de oudste [[literatuur|literaire]] zinnen in het Nederlands is het [[Hebban olla vogala]] (het is echter allang niet meer de oudste zin), terwijl de oudste formele oorkonde die ooit in het Nederlands werd opgesteld, de [[schepenbrief]] van [[Boechaute]] (gelegen in [[Oost-Vlaanderen]], een [[meierij]] van [[Gavere]]) is. Deze bezegelde een grondtransactie tussen de herenboer Boudewijn Molenijzer uit Dallem en de [[Gent]]se patriciër Hendrik van den Putte.
 
Men laat de Nederlandse literatuurgeschiedenis in grote lijnen in de [[12e eeuw]] beginnen (met het werk van [[Hendrik van Veldeke]]). Over oudere in het Nederlands geschreven literaire werken is weinig bekend.
 
De bekendste Nederlandse literatuur uit de [[Middeleeuwen]] en de [[Renaissance]] is hoofdzakelijk in [[poëzie]]vorm geschreven. De bekendste romans uit die tijd zijn de [[ridderroman]]s. In de 16e eeuw kwamen nieuwe genres zoals de [[tragedie (toneel)|tragedie]] in zwang.
 
Een Nederlands literair werk uit de [[18e eeuw]] is het gedicht ''Friso'' van [[Willem van Haren (1710-1768)|Willem van Haren]] uit [[1741]]. Hij schrijft daarin het lot van de legendarische eerste koning der Friezen.
 
Na [[1750]] werden veel [[literair genootschap|literaire genootschappen]] opgericht, en daar begon voor de meeste schrijvers ook een carrière in de letteren.
 
Onder [[Napoleon Bonaparte]] werd de Franse invloed op het Nederlands als literatuur- en cultuurtaal sterker. Doordat [[Franse tijd in Nederland|Nederland]] en [[Franse tijd in België|België]] onder het bewind van Napoleon ten slotte onderdeel van het Franse Keizerrijk werden werd het Nederlands verboden. Het onderwijs werd bijna helemaal verfranst.
 
De invloed van de [[romantiek (stroming)|romantiek]] was in de [[Nederlanden]] veel minder uitgesproken dan bijvoorbeeld in [[Engeland]]. Nederlandstalige auteurs werden vooral beïnvloed door Engelse romantici als [[Walter Scott (dichter)|Walter Scott]] en [[Lord Byron (schrijver)|Lord Byron]]. Een nieuw genre dat opgang maakte waren de zogenaamde fysiologieën, waarbij individuen werden beschreven die model stonden voor een bepaalde groep. Dat was rond [[1840]].
 
Door de [[Tweede Wereldoorlog]] in [[Nederland]] kwam er een grote omslag in de Nederlandse literatuur. Het [[idealisme|idealistische]] lijkt wel te zijn verdwenen uit de literatuur. Daarvoor in de plaats komt de beschrijving van de rauwe werkelijkheid, de onmenselijkheid, en veel aandacht voor lichamelijkheid en [[seksualiteit]].
 
In Nederland en België wordt sinds [[1956]] de [[Prijs der Nederlandse Letteren]] uitgereikt. Deze prijs wordt uitgereikt door de [[Nederlandse Taalunie]].
 
== Erkenning ==
=== Taalunie ===
[[Bestand:NedTaalunie.PNG|250px|thumb|'''Nederlandse Taalunie:'''
{{Legenda|#0000FF|Lidstaten}}
{{Legenda|#FF0000|Speciale banden met de Taalunie}}
{{Legenda|#FFFF00|Andere gebieden waar Nederlands (of Afrikaans) wordt gesproken.}}]]
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse Taalunie}}
Nederland, België en Suriname, de landen waar het Nederlands een officiële taal is, zijn tevens de drie lidstaten van de [[Nederlandse Taalunie]], een internationale instelling die onder meer de regels voor het [[Standaardnederlands]] vastlegt.
 
Op [[9 september]] [[1980]] werd het ''Verdrag inzake de Nederlandse Taalunie'' (NTU) door de Belgische en Nederlandse Ministers van Buitenlandse Zaken ondertekend. Vlaanderen en Nederland spraken af de Nederlandse taal en haar sprekers voortaan samen te behartigen. Sinds 2004 is ook Suriname geassocieerd lid van de Unie. De NTU opereert als een soort gemeenschappelijk ministerie van Taal voor de drie gebieden. Beslissingen worden genomen door de leden van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie; de ministers en/of staatssecretarissen van Cultuur en Onderwijs van Nederland en Vlaanderen, in totaal 4. De Surinaamse ambassadeur in Nederland vertegenwoordigt Suriname als geassocieerd lid. De Taalunie is onder andere verantwoordelijk voor de uitgave van het [[Groene Boekje]]. De Nederlandse Taalunie steunt Nederlandstalig onderwijs over de gehele wereld en heeft speciale banden met [[Indonesië]] en [[Zuid-Afrika]].
 
=== Taalmonument ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlandse taalmonument}}
[[Bestand:Ned Taalmonument.gif|thumb|Het enige taalmonument gewijd aan de Nederlandse taal staat in [[Burgersdorp]].|200px]]
Het enige monument dat gewijd is aan de Nederlandse taal werd op 18 januari 1893 in [[Burgersdorp]] onthuld. Het monument staat in [[Zuid-Afrika]] ook bekend als het Eerste Taalmonument, met het Tweede Taalmonument wordt het [[Die Afrikaanse Taalmonument|taalmonument]] in [[Paarl]] bedoeld. Het monument, dat uit een vrouw bestaat die met haar hand wijst naar een boek met daarop ''Overwinning van de Hollandsche Taal'', werd opgericht om de erkenning van het Nederlands in het door de [[Britten (volk)|Britten]] bezette [[Kaapkolonie]] te herdenken. Het taalmonument heeft echter veel te verduren gehad in de [[Tweede Boerenoorlog]] en bestaat vandaag de dag uit twee identieke beelden. De door de Britten verwoeste en een replica, welke een geschenk was van de Britse regering aan het de Nederlandse kolonisten in [[Zuidelijk Afrika]].
 
=== Nederlands in Zuid-Afrika ===
{{Zie hoofdartikel|Nederlands in Zuid-Afrika|Erkenning van Nederlands in Zuid-Afrika}}
 
== Glossaria ==
* De [[lijst van glossaria]] verwijst naar artikelen met terminologie en betekenissen over diverse onderwerpen.
 
== Zie ook ==
* [[Nederlands als tweede taal]]
* [[Diets]]
* [[Opperlans]]
* [[Lijst van getallen in diverse talen]]
 
=== Verwante onderwerpen ===
* [[Nederlanders]]
* [[Vlamingen]]
* [[Afrikaners]]
 
== Externe links ==
{{Zusterproject klein
| commons =
| wiktionary = Nederlands
| wiktionary2 = Nederlands#Vertalingen
| wiktionary titel2= Vertalingen
| wikiversity =
| wikibooks = Nederlands
| wikisource =
| wikiquote =
| wikinews =
| wikidata =
| wikivoyage =
}}
* [http://www.dbnl.org/ DBNL]
* [http://www.dbnl.org/algemeen/taal.php Afdeling Nederlandse taal in DBNL]
* [http://www.taalunie.org Taalunie]
* [http://www.onzetaal.nl/ Genootschap Onze Taal]
* [http://www.meldpunttaal.org/ Meldpunt taal]
* [http://www.woorden.org/ Woorden.org]
* [http://ans.ruhosting.nl/ Algemene Nederlandse Spraakkunst]
* [http://www.etymologiebank.nl/ Etymologiewoordenboek]
* [http://www.taaltelefoon.be/ Taaltelefoon]
* [http://www.vrt.be/taal/ Taaldienst VRT]
 
{{Appendix|2=
{{References}}
'''Literatuur'''
* [[Matthias de Vries|M. de Vries]] e.a., ''[[Woordenboek der Nederlandsche Taal]]'' (1882-1998) (ook op cd-rom).
* [http://www.dbnl.org/tekst/hert003nede01/ C.H. den Hertog, ''Nederlandsche spraakkunst'' (3 dln.) (1903-1904)].
* A.A. Weijnen, Het Algemeen Beschaafd Nederlands historisch beschouwd, Assen 1974.
* G. Geerts, Voorlopers en varianten van het Nederlands, Leuven 1975.
* [https://web.archive.org/web/20070512125701/http://oase.uci.kun.nl/~ans/ W. Haeseryn e.a., ''Algemene Nederlandse Spraakkunst'' (1984), 2e druk 1997].
* H. Niebaum, Naar een taalgeschiedenis van Oostnederland, Groningen 1985.
* [[P.C. Paardekooper]], [http://www.dbnl.org/tekst/paar001bekn01_01/ ''Beknopte ABN-syntaksis'' 7e druk 1986].
* J. Goossens, Zwischen Niederdeutsch und Niederländisch, In: Niederdeutsches Jahrbuch 1991.
* W. de Haas & M. Trommelen, ''Morfologisch handboek van het Nederlands; een overzicht van de woordvorming'', 1993.
* De Bijdragen van R. Willemyns en J.A. van Leuvesteijn in: Geschiedenis van de Nederlandse taal (onder redactie van M.C. van den Toorn en anderen), Amsterdam 1997.
* G. Booij & A. van Santen, ''Morfologie; de woordstructuur van het Nederlands'', 2e druk 1998.
* J. Heemskerk & W. Zonneveld ''Uitspraakwoordenboek'', 2000.
* [http://www.dbnl.org/tekst/weij005nede01/ ''Nederlandse dialectkunde'', 1966], [[Toon Weijnen|A.A. Weijnen]]
* [[Coenrad van Haeringen|C.B. van Haeringen]], [http://www.dbnl.org/tekst/haer001nede01_01/ ''Nederlands tussen Duits en Engels'' 1956].
* [[Moritz Schönfeld|M. Schönfeld]] & A. van Loey, [http://www.dbnl.org/tekst/scho074hist01/ ''Historische grammatica van het Nederlands''].
* [http://www.dbnl.org/tekst/vooy001gesc01/ C.G.N. de Vooys, ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', 1931].
* [[Joop van der Horst|J.M. van der Horst]] & F.J. Marschall, ''Korte geschiedenis van de Nederlandse taal'' (1989) 4e druk 2000.
* [http://www.dbnl.org/tekst/toor004gesc01_01/ M.C. van den Toorn e.a. (eds.), ''Geschiedenis van de Nederlandse taal'', 1997].
* Guy Janssens & [[Ann Marynissen]], ''Het Nederlands vroeger en nu'', 2003.
* Crezee, Ineke H. M. (2008). I understand it well, but I cannot say it proper back. Language use among older Dutch migrants in New Zealand. Unpublished doctoral thesis, Auckland University of Technology, Auckland, New Zealand.
* Crezee, I. (2012). Language shift and host society attitudes: Dutch migrants who arrived in New Zealand between 1950 and 1965. International Journal of Bilingualism, published online March 26, 2012.
}}
{{Navigatie Germaanse talen}}
{{Navigatie talen Zuid-Afrika}}
{{Navigatie Nederlands}}
 
[[Categorie:Nederlands| ]]