Sorben: verschil tussen versies

In de 19de eeuw zou het van overheidswege georganiseerde en verplichte onderwijs daar verandering in te weeg brengen, en bij de toenemende tweetaligheid waren het openbaar bestuur en de rechtspraak ook steeds minder genoodzaakt van het Sorbisch gebruik te maken. In het toenemend Duitse [[nationalisme]] kon geen loyale plaats meer zijn voor een niet-Duits sprekende bevolking en dat gold zowel de Sorben als de Polen in de oostelijke provincies van het [[Duitse Rijk]]. Kerk en staatsonderwijs boden de eigen taal steeds minder ruimte. Het aantal Sorbischtaligen nam dientengevolge af van ca. 200.000 in 1800 tot 100.000 rond 1900 en relatiefdat was in relatieve zin van 80% tot 20% van het aantal inwoners van het oorspronkelijke Sorbische taalgebied. Alleen in de Opper-Lausitz even benoorden de stad [[Bautzen (stad)|Bautzen]] (Budyšin) bleef een kleiner wordend compact Sorbisch taalgebied bestaan. De [[taalassimilatie]] vond in de Nederlausitz, dat tot Pruisen behoorde en waar Nedersorbisch werd gesproken, sneller plaats dan in de Opperlausitz, welke tot het tolerantere Saksen behoorde en waar Oppersorbisch werd gesproken. De volkstellingscijfers zijn overigens onbetrouwbare indicaties omdat veel Sorbischtaligen het, onder druk van de heersende nationale gezindheid, gepast vonden om zich als Duitstalig op te geven. Dat zou des te meer het geval worden na 1919, toen de nieuwe Tsjechoslowaakse republiek aanspraak deed op het Sorbische ‘stamverwante’ gebied en het Sorbisch daarmee een odium van staatsgevaarlijk kreeg. In de tijd van het [[nationaalsocialisme]] werd het spreken van Sorbisch in het openbaar verboden en werden de ca. 50-tal culturele verenigingen ontbonden. Na 1945 werden die verenigingen onder de paraplu van de communistische eenheidspartij [[Sozialistische Einheitspartei Deutschlands|SED]] en een Sorbische uitgeverij heropgericht. Het Sorbisch werd als leervak in ca. 140 scholen verplicht gesteld. Overigens waren dat er 20 jaar later nog maar 50, toen de verplichting verviel en de ouders zelf mochten bepalen of hun kinderen eraan deel zouden nemen. Hoe dan ook, door radicaal afstand te nemen van het Duitse nationale verleden toonde de nieuwe [[Duitse Democratische Republiek|DDR]] haar welwillendheid tegenover haar oostblok-buren [[Polen]] en [[Tsjechoslowakije]].

In 1990 werden de Sorbische organisaties als publieke, dat wil zeggen [[Sozialistische Einheitspartei Deutschlands|SED]]-gerelateerde, organen opgeheven maar privaatrechtelijk heropgericht en ook gesubsidieerd. Naar schatting waren er toen nog 20.000 Sorbischtaligen, die daarna vermoedelijk opnieuw gehalveerd zijn. Op hooguit een tiental scholen wensen de ouders Sorbisch taalonderricht voor hun kinderen. In het Sorbische culturele leven is het accent verschoven van taal naar folkloristische uitingen. De harde kern van de taalgroep vormen nu een handvol rooms-katholieke dorpen, die hun eigen identiteit eeuwenlang tegenover de lutherse omgeving cultiveerden en dat na 1990 opnieuw konden en wilden vormgeven. Enkele duizenden Sorbischtaligen nemen deel aan onderwijs en zijn geabonneerd of lezen in hun taal tijdschriften en boeken. Veel meer noemen zich in regionaal-culturele zin Sorb zonder aan een eigen taalleventaalgemeenschap deel te nemen. Dit getalsmatig geringe draagvlak heeft ertoe geleid dat de subsidiëring van Sorbische instellingen na 1990 navenant weer is beperkt. De tweetalige plaatsnaamborden worden onverkort gehandhaafd, ongeacht of de bevolking ter plaatse nog Sorbisch spreekt. Vitaal is de taalgemeenschap in een cluster van [[rooms-katholieke]] dorpen rondom [[Radibor]] die zich vanouds afgescheiden hielden van de [[luthers]]e omgeving en waarvoor de dorpsgeestelijkheid sinds de 18de eeuw zijn opleiding ontving in het Wendisch seminarium in Praag.

De Sorben werden vroeger ook, net als alle andere Slavische volkeren, '''Wenden''' genoemd. Hun taal (Sorbisch) Wendisch. In tekstboeken over de [[Middeleeuwen]] komt deze naam terug als '[[Wendische steden]]'. Dit zijn dan echter die steden van de [[Hanze]] die aan de [[Oostzee]] liggen. De [[Lijst van heersers van Mecklenburg|vorsten van Mecklenburg-Strelitz en Mecklenburg-Schwerin]] beroemden zich op hun oeradelijke afstamming van de stamhoofden der slavische Wenden, uit de tijd dat hun geslachten de Duitse keizer nog niet als hun leenheer hoefden te erkennen. Daarom was er ook een [[Wendenkroon]] en een [[Huisorde van de Wendische Kroon]]. De naam Wenden werd in de tijd van het Duitse nationalisme in toenemende als een diskwalificatie, namelijk achterlijkheid, gebruikt. Zij komt nog steeds als etnografische bepaling voor in tientallen plaatsnamen en streekbenamingen: bv. Wendischbaselitz, in de [[Lausitz]] en Wendland in [[Nedersaksen]].

Het betreft hier nationaal bewuste Sorben die hun officiële Duitse naam een Sorbische vertaling gaven. Omdat zij niet steeds die Sorbische naam gebruikten, soms alleen maar en soms in het geheel niet, staan tussen haken de officiële Duitse namen.

*[[Jakub Bart-Ćišinski]] (Jacob Barth)

*[[Jurij Brězan]] (Georg Bresan)

*[[Jurij Koch]] (Georg Koch)

*[[Kito Lorenc]] (Christoph Lorenz)

*[[Jakub Lorenc-Zalěski]] (Jacob Lorenz)

*[[Mina Witkojc]] (Wilhelmine Wittkau)

*[[Handrij Zejler]] (Andreas Seiler)