Borstbeen: verschil tussen versies

| Latijn1 = sternon<ref name="Castelli1713">Castelli, B. & Bruno, J.P (1713). ''Lexicon medicum Graeco-Latinum.'' Leipzig: F. Thomas</ref><ref name="Dunglison1856">Dunglison, R. (1856). ''Medical lexicon. A dictionary of medical science.'' (13th edition).Philadelphia: Blanchard and Lea. </ref><br />

scutum cordis<ref name="Schreger1805Dunglison1856"/><ref name="Dunglison1856Schreger1805"/><ref name="Fonahn1922"/><br />

| Oudgrieks1 = στέρνον<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/>

στῆθος<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/>

Het '''borstbeen'''<ref name="Palfijn1703">Palfijn, J. (1703) ''Anatomie, of ontleedkundige beschryving.'' Gent: Erfgenamen van Maximiliaen Graet..</ref><ref name=”Raven1959”"Raven1959">Raven, C.P. (1959). ''Anatomische atlas. Ten gebruike bij het onderwijs aan verplegenden en bij de opleiding voor eerste hulp bij ongelukken.'' Amsterdam: Scheltema & Holkema N.V.</ref> of '''sternum'''<ref name="His" /><ref name="Coëlho1965">Kloosterhuis, G. (1965). ''Praktisch verklarend zakwoordenboek der geneeskunde'' (9de druk). Den Haag: Van Goor Zonen.</ref> is het been in het midden van de [[borstkas]] waaraan de [[sleutelbeen]]deren en de ware [[rib (anatomie)|ribben]] vastzitten. Het borstbeen maakt samen met de [[rib (anatomie)|ribben]] ventilatie van de luchtwegen mogelijk.

*bovendeel: handvat (''[[manubrium|manubrium sterni]]'' <ref name="FCAT">Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) (1998). ''Terminologia Anatomica''. Stuttgart: Thieme</ref> of ''praesternum'' <ref name="Koch1970a">Koch, T., Berg, R., & Heinze, W. (1970). ''Lehrbuch der Veterinär-Anatomie.Band I. Bewegungsapparat.'' (2. Auflage). Jena: VEB Gustav Fischer Verlag.</ref>)

*middendeel (''[[corpus sterni]]'' <ref name=”Sobotta”"Sobotta">F. Paulsen, J. Waschke et al. (2011). ''Sobotta Atlas of Human Anatomy: General Anatomy and Musculoskeletal System.'' (15th edition). Munich: Elsevier GmbH.</ref>)

*onderste (kraakbenig) deel: zwaardvormig uitsteeksel (''[[processus xiphoides]]'' <ref name=”Triepel1910b”"Triepel1910b">Triepel, H. (1910). ''Die anatomischen Namen. Ihre Ableitung und Aussprache. Mit einem Anhang: Biographische Notizen.''(Dritte Auflage). Wiesbaden: Verlag J.F. Bergmann.</ref> of ''xiphosternum'' <ref name="Koch1970a"/>).

Het woord ''sternum'' is een overzetting van het [[Oudgrieks]] στέρνον ''stérnon''.<ref name="Triepel1910b">Triepel, H. (1910). ''Die anatomischen Namen. Ihre Ableitung und Aussprache. Mit einem Anhang: Biographische Notizen.''(Dritte Auflage). Wiesbaden: Verlag J.F. Bergmann.</ref> Bij de Griekse schrijver [[Homerus]] wordt het begrip στέρνον gebruikt in de betekenis van ''borst van de man''.<ref name="Hyrtl1880">Hyrtl, J. (1880). ''Onomatologia Anatomica. Geschichte und Kritik der anatomischen Sprache der Gegenwart.'' Wien: Wilhelm Braumüller. K.K. Hof- und Unversitätsbuchhändler.</ref><ref name="Liddell & Scott">Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). ''A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie.'' Oxford: Clarendon Press.</ref><ref name="Hyrtl1880">Hyrtl, J. (1880). ''Onomatologia Anatomica. Geschichte und Kritik der anatomischen Sprache der Gegenwart.'' Wien: Wilhelm Braumüller. K.K. Hof- und Unversitätsbuchhändler.</ref> Homerus gebruikt het begrip στῆθος ''stethos'' voor de ''borst'' van zowel de man als de vrouw.<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/> De Griekse arts [[Hippocrates van Kos|Hippocrates]] gebruikt στέρνον in de betekenis van ''borst'',<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/> en στῆθος als ''borstbeen''.<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/> Bij de Griekse arts [[Galenus]] zien we (pas) het στέρνον in de huidige betekenis van borstbeen.<ref name="Hyrtl1880Liddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottHyrtl1880"/>

Het στέρνον moet eigenlijk gezien worden als het (voorste) vaste benige deel van de borst.<ref name="Kraus">Kraus, L.A. (1844). ''Kritisch-etymologisches medicinisches Lexikon'' (Dritte Auflage). Göttingen: Verlag der Deuerlich- und Dieterichschen Buchhandlung.</ref> Vanuit die optiek sluit het [[Oudgrieks|Oudgriekse]]e begrip στερεός/στερρός,<ref name="Kraus"/> vast/hard<ref name="Liddell & Scott"/> erbij aan. Het Nederlandse ''borstbeen'' sluit overigens meer aan bij de Latijnse variant ''os pectoris'',<ref name="Schreger1805">Schreger, C.H.Th.(1805). ''Synonymia anatomica. Synonymik der anatomischen Nomenclatur.'' Fürth: im Bureau für Literatur.</ref><ref name="Siebenhaar1850">Siebenhaar, F.J. (1850). ''Terminologisches Wörterbuch der medicinischen Wissenschaften.'' (Zweite Auflage). Leipzig: Arnoldische Buchhandlung.</ref> afgeleid van ''os'', "been/bot"<ref name="Lewis & Short">Lewis, C.T. & Short, C. (1879). ''A Latin dictionary founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary.'' Oxford: Clarendon Press.</ref> en ''pectus'', "borst".<ref name="Lewis & Short"/> In het klassieke Latijn komt het begrip ''pectus'' ook in de tweede betekenis van ''borstbeen'' voor.<ref name="Lewis & Short"/>

Naast de naam ''processus xiphoides'' <ref name="Siebenhaar1850">Siebenhaar, F.J. (1850). ''Terminologisches Wörterbuch der medicinischen Wissenschaften.'' (Zweite Auflage). Leipzig: Arnoldische Buchhandlung.</ref><ref name=”Triepel1910b”>Triepel, H. (1910). ''Die anatomischen Namen. Ihre Ableitung und Aussprache. Mit einem Anhang: Biographische Notizen.''(Dritte Auflage). Wiesbaden: Verlag J.F. Bergmann.<"Triepel1910b"/ref> komen ook de namen ''os xyphoides'' <ref name="Schreger1805"/> en ''cartilago xiphoides'' <ref name="Siebenhaar1850">Siebenhaar, F.J. (1850). ''Terminologisches Wörterbuch der medicinischen Wissenschaften.'' (Zweite Auflage). Leipzig: Arnoldische Buchhandlung.</ref>/''xiphodes'' <ref name="Kraus"/> voor. Deze Latijnse namen gaan terug op twee [[Oudgrieks|Oudgriekse]]e begrippen voor de ''processus xiphoides'' die bij de Griekse arts [[Galenus]] voorkomen.<ref name="Liddell & Scott"/>

De vorm ''os xyphoides'' komt overeen met ξιφοειδές ὀστοῦν ''xiphoeidés ostoun''.<ref name="Liddell & Scott"/> Zowel het Latijnse ''os'' als het Oudgriekse ὀστοῦν betekenen bot/been.<ref name="Lewis & Short"/><ref name="Liddell & Scott"/> Het Oudgriekse ξιφοειδές betekent ''zwaardvormig'',<ref name="KrausLiddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottKraus"/> afgeleid van ξίφος.<ref name="Liddell & Scott"/> Naast ξίφος komt de vorm ξύφος<ref name="KrausLiddell & Scott"/><ref name="Liddell & ScottKraus"/> voor, waar de vorm ''xyphoides'' (met ''y'' in plaats van ''i'') meer mee overeenkomt. In het (anatomisch) Engels komt een soortgelijke vorm ''xyphoid'' <ref name=”Dorland”"Dorland">Anderson, D.M. (2000). ''Dorland’s illustrated medical dictionary'' (29ste uitgave). Philadelphia/London/Toronto/Montreal/Sydney/Tokyo: W.B. Saunders Company.</ref> voor. In het Latijn komen ook de meer 'zuivere' vormen ''os ensiforme'',<ref name="Schreger1805"/> met ''ensiformis'' afgeleid van ''ensis'' ("zwaard"<ref name="Lewis & Short"/>) en ''os gladioli'', met ''gladioli'' ("van het zwaardje"<ref name="Lewis & Short"/>), voor. Het Nederlandse ''zwaardvormig aanhangsel'' <ref name="Reys1978">Reys, J.H.O. & Reys, A.M. (1978). ''Beginselen der anatomie van het bewegingsapparaat.'' (8ste druk). Zutphen: B.V. W.J. Thieme & Cie.</ref> sluit hier bij aan.

De vorm ''cartilago xiphoides/xiphodes'' gaat terug op ξιφοειδής χόνδρος ''xiphoeidés chóndros''.<ref name="Liddell & Scott"/> Zowel ''cartilago'' als χόνδρος betekenen kraakbeen.<ref name="Lewis & Short"/><ref name="Liddell & Scott"/> De vorm ''xiphodes'' komt overigens overeen met de Griekse nevenvorm ξιφώδης ''xiphōs''.<ref name="Kraus"/> In het Latijn komen voor dit Oudgriekse begrip ook meer 'zuivere' vormen voor zoals ''cartilago ensiformis'',<ref name="Schreger1805"/><ref name="Kraus"/>, ''cartilago gladialis'', met ''gladialis'' afgeleid van ''gladius'' ("zwaard"<ref name="Lewis & Short"/>), ''cartilago mucronatus'', met ''mucronatus'' ("puntig"<ref name="Lewis & Short"/>) afgeleid van ''mucro'' ("zwaartpunt/zwaard"<ref name="Lewis & Short"/>) en ''cartilago cultralis'', met ''cultralis'' afgeleid van ''culter'' ("mes"<ref name="Lewis & Short"/>) voor. Deze eerste drie bijvoeglijke naamwoorden komen overigens ook voor in de begrippen ''processus ensiformis'',<ref name="Schreger1805"/><ref name="Kopsch">Kopsch, F. (1941). ''Die Nomina anatomica des Jahres 1895 (B.N.A.) nach der Buchstabenreihe geordnet und gegenübergestellt den Nomina anatomica des Jahres 1935 (I.N.A.)'' (3. Auflage). Leipzig: Georg Thieme Verlag.</ref><ref name="Donáth1969">Donáth, T. & Crawford, G.C.N. (1969). ''Anatomical dictionary with nomenclature and explanatory notes.'' Oxford/London/Edinburgh/New York/Toronto/Syney/Paris/Braunschweig: Pergamon Press.</ref> ''processus gladialis'' <ref name="Schreger1805"/> en ''processus mucronatus''.<ref name="Schreger1805"/> Het Nederlands kent het equivalente ''zwaardachtig kraakbeen''.<ref name="Schreger1805"/>

Naast ''processus xiphoides'' en ''cartilago xiphoides'' komt men ook nog de vormen ''processus xiphoideus'' <ref name="His">His, W. (1895). ''Die anatomische Nomenclatur. Nomina Anatomica. Der von der Anatomischen Gesellschaft auf ihrer IX. Versammlung in Basel angenommenen Namen''. Leipzig: Verlag Veit & Comp.</ref><ref name="FCAT">Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) (1998). ''Terminologia Anatomica''. Stuttgart: Thieme</ref> en ''cartilago xiphoidea'' <ref name="Foster1891">Foster, F.D. (1891-1893). ''An illustrated medical dictionary. Being a dictionary of the technical terms used by writers on medicine and the collateral sciences, in the Latin, English, French, and German languages.'' New York: D. Appleton and Company.</ref> tegen. De vorm xiphoideus/xiphoidea wordt door sommigen<ref name="Triepel1908">Triepel, H. (1908). Memorial on the anatomical nomenclature of the anatomical society. In A. Rose (Ed.), ''Medical Greek. Collection of papers on medical onomatology and a grammatical guide to learn modern Greek'' (pp. 176-193). New York: Peri Hellados publication office.</ref> gezien als onjuiste omzetting van ξιφοειδής naar het Latijn.