Haarlemmerpoort (Amsterdam): verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kleine aanpassing afmeting afbeelding, past nu beter
Geen bewerkingssamenvatting
Regel 1:
[[Bestand:HaarlprtOverzicht - Amsterdam - 20320083 - RCE.jpg|{{largethumb}}|De Haarlemmerpoort in(Willemspoort) degezien 17evanaf eeuw. Deze poort werd in de 19e eeuw door de Willemspoortstadszijde; vervangen2002.]]
[[Bestand:Haarlprt.jpg|{{largethumb}}|De (vierde) Haarlemmerpoort in de 17e eeuw. Deze poort werd in de 19e eeuw door de Willemspoort vervangen.]]
[[Bestand:Jacob Olie Haarlemmerplein Amsterdam 8 mei 1896.jpeg|{{largethumb}}|De Willemspoort in 1896. <br />Foto: [[Jacob Olie]].]]
[[Bestand:Andreas Theodorus Rooswinkel 001.jpg|{{largethumb}}|Tegenover de Willemspoort lag van 1842 tot 1878 het [[Station Amsterdam Willemspoort|Station Willemspoort]], in een verwante bouwstijl, waar de treinen naar Haarlem vertrokken. Hier ligt nu het [[Westerpark (Amsterdam)|Westerpark]].]]
[[Bestand:Oude Haarlemmerpoort stadszijde (detail van schilderij Musscher 1668).jpg|thumb|left|200px|De oude Haarlemmerpoort gezien vanaf de stadszijde (detail van een schilderij van [[Michiel van Musscher]] uit 1668).]]
[[Bestand:Haarlemmerpoort, augustus2005Haarlemmerplein 5-001.jpg|{{largethumb}}|De Haarlemmerpoort ingezien vanaf de Singelgracht; circa 20051900.]]
[[Bestand:NIMH - 2011 - 0053 - Aerial photograph of Amsterdam, The Netherlands - 1920 - 1940.jpg|{{largethumb}}|Luchtfoto van de Singelgracht bij het Haarlemmerplein en omgeving, met in het midden de Haarlemmerpoort; circa 1920.]]
[[Bestand:WLM - Minke Wagenaar - 124 2424.jpg|{{largethumb}}|De Haarlemmerpoort gezien van de Singelgrachtzijde.]]
[[Bestand:Amsterdam Haarlemmerpoort zuilen001.jpgJPG|{{largethumb}}|ZuilenDoorzicht onderdoor de boogHaarlemmerpoort metvanaf houtende plafondSingelgracht naar de Haarlemmerdijk; 2011.]]
De '''Haarlemmerpoort''' aan het [[Haarlemmerplein]] in [[Amsterdam]] heet officieel ''Willemspoort'' maar wordt in de stad nooit zo genoemd. Het is in feite de vijfde poort richtingaan de kant van Haarlem die voorkomt in de [[geschiedenis van [[Amsterdam]]. De eerdere poorten maakten deel uit van de [[vestingwerken van Amsterdam]]. Bij elke [[Uitleg van Amsterdam in de 17e eeuw|stadsuitbreiding]] schoof de stadspoort een stukje op naar het westen, richting [[Haarlem]].
[[Bestand:Haarlemmerpoort kapitelen.jpg|{{largethumb}}|Kapitelen]]
[[Bestand:Haarlemmerpoort beneden.jpg|{{largethumb}}|Interieur beneden]]
[[Bestand:Haarlemmerpoort binnen.jpg|{{largethumb}}|Interieur boven]]
 
De '''Haarlemmerpoort''' aan het [[Haarlemmerplein]] heet officieel ''Willemspoort'' maar wordt in de stad nooit zo genoemd. Het is in feite de vijfde poort richting Haarlem die voorkomt in de geschiedenis van [[Amsterdam]]. De eerdere poorten maakten deel uit van de [[vestingwerken van Amsterdam]]. Bij elke [[Uitleg van Amsterdam in de 17e eeuw|stadsuitbreiding]] schoof de stadspoort een stukje op naar het westen, richting [[Haarlem]].
 
== Geschiedenis ==
De eerste 'Haarlemmerpoort' stond in de 14e eeuw ter hoogte van de Haringpakkerssteeg. Omstreeks 1397 verrees de tweede Haarlemmerpoort, deze stond op de (Oude) [[Haarlemmersluis (Amsterdam)|Haarlemmersluis]] in de [[Nieuwendijk (Amsterdam)|Nieuwendijk]] (hier is nu de [[Martelaarsgracht]]). De derde Haarlemmerpoort werd gebouwd in 1482, toen langs het [[Singel (Amsterdam)|Singel]] de [[Vestingwerken van Amsterdam|stadsmuur rond Amsterdam]] werd gebouwd. Hier ligt nu de (Nieuwe) [[Haarlemmersluis (Amsterdam)|Haarlemmersluis]], die daar werd gebouwd in 1602. Met de [[Uitleg van Amsterdam in de 17e eeuw|Derde Uitleg, de uitbreiding tot de Singelgracht]] vanaf 1610, verrees er in 1615 een nieuwe, vierde, Haarlemmerpoort op het nieuw aangelegde [[Haarlemmerplein]]. Deze poort was ontworpen door [[Hendrick de Keyser]]. In 1837 was deze poort zo bouwvallig geworden dat besloten werd tot afbraak. Drie jaar later verrees, vlak bij de plek van de vorige, de huidige (vijfde) Haarlemmerpoort.<ref>[http://www.theobakker.net/pdf/eerste300jr.pdf Amsterdam de eerste driehonderd jaar 1200-1500], www.theobakker.net</ref><ref>[http://www.theobakker.net/pdf/poorten.pdf Stadspoorten aan de Nieuwendijk], www.theobakker.net</ref>
In [[1837]] was de voorganger van de huidige poort, de in [[1618]] naar ontwerp van [[Hendrick de Keyser]] voltooide Haarlemmerpoort, zo bouwvallig geworden dat besloten werd tot afbraak. Drie jaar later verrees, vlak bij de plek van de vorige, de huidige poort.
 
=== Willemspoort ===
Deze 19e eeuwse poort staat officieel op naam van architect Cornelis Alewijn (1788-1839), maar is hoogstwaarschijnlijk ''de facto'' van de hand van [[Bastiaan de Greef|B. de Greef]], zijn assistent-architect en zoon van de in 1834 overleden stadsarchitect, Jan de Greef. De poort werd geopend op 27 november [[1840]], toen koning [[Willem II der Nederlanden|Willem II]], een dag vóór zijn inhuldiging, door deze poort de hoofdstad binnenreed. Vandaar de naam ''Willemspoort''. Hiervan getuigt nog een inscriptie aan de binnenzijde.
 
In die tijd hadden de stadspoorten hun oorspronkelijk verdedigende functie verloren en dienden nu overwegend als 'barrière' om heffing van stedelijke [[belasting (fiscaal)|belastingen]] mogelijk te maken. Zo ook de poort in de weg richting Haarlem, waarvan het interieur diende ter huisvesting van de met de [[accijns|accijnzen]]inning belaste commiezen en enkele wachthoudende militairen. Al in 1851 echter bepaalde de nieuwe [[Gemeentewet]] van [[Johan Rudolph Thorbecke|Thorbecke]], dat plaatselijke belastingen de doorvoer en uitvoer van goederen niet mochten hinderen.<ref>Art. 274 Gemeentewet van 1851</ref> Na een overgangsperiode werden de gemeentelijke accijnzen in 1866 afgeschaft, waarmee de poort haar voornaamste functie verloor.
 
==Bouwstijl==
Regel 28 ⟶ 26:
 
==Politiepost==
Na de afschaffing van de stedelijke accijns in [[1866]] bleef de poort (gedeeltelijk) als [[politie]]post in gebruik, hoewel er stemmen voor sloop opgingen. Stemmen die luider werden toen in [[1877]] de aansluitende en aan de veldzijde gelegen brug in zuidelijke richting werd verplaatst (de [[Willemsbrug (Singelgracht)|Willemsbrug]]). Sinds dat jaar stond in de middendoorgang een [[brandspuit]] opgesteld, terwijl het rechter gedeelte dienstdeed als verblijf voor de brandwacht.
 
In 1889 besloot de gemeenteraad van de [[gemeente Amsterdam]] tot sloop van de poort, ten behoeve van een nieuw gebouw voor politie en brandweer. Na jarenlang geharrewar werd dit besluit op 18 april 1900 weer ongedaan gemaakt en besloten tot [[restauratie (kunst)|restauratie]].
 
Tot 1961 deed het linkerdeel van de poort dienst als politiepost; in 1967 kwam in het gedeelte rechts een afdeling van de [[Dienst der Publieke Werken (Amsterdam)|Dienst der Publieke Werken]]. Kort daarna werd het voortbestaan van de poort opnieuw bedreigd door het plan om vanaf de [[Haarlemmer Houttuinen]] een brede verkeersweg met een aansluiting dwars door de poort aan te leggen. Slopen of verplaatsen was de vraag en het inmiddels vergevorderde verval ging door, totdat het gebouw in 1978 werd gekraakt. Door de krakers werd met instemming van de buurt vooral gelobbyd voor behoud door middel van een woonbestemming en restauratie en renovatie. Verval werd gekeerd door het dak te bedekken en nieuwe afwatering aan te brengen.<ref>[https://www.onsamsterdam.nl/tijdschrift/jaargang-2012/32-tijdschrift/tijdschrift-jaargang-2012/1260-nummer-2-februari-2012?showall=&start=4 Krakers redden Haarlemmerpoort], www.onsamsterdam.nl</ref>
 
==Restauratie==
Regel 39 ⟶ 37:
De [[Dienst der Publieke Werken (Amsterdam)|Dienst der Publieke Werken]] van de gemeente Amsterdam en het [[Gemeentelijk Woningbedrijf Amsterdam]] maakten na de restauratie afspraken over het toekomstige beheer, waarbij Dienst der Publieke Werken zich zou ontfermen over de fundering en het casco, en het Woningbedrijf West het onderhoud van de woningen voor diens rekening zou nemen.
 
AnnoIn 2017 staankwamen de 17 wooneenheden in het gebouw leeg te staan in afwachting van een nieuwe restauratie. Eigenaar [[woningcorporatie]] [[Ymere]] wilwilde het poortgebouw van de hand doen omdat ze de gelden die benodigd zijn voor verbouwing liever anders besteedbesteedt.<ref>[https://www.nu.nl/amsterdam/5026217/ymere-zet-haarlemmerpoort-koop.html Nu.nl, 28 november 2017, Ymere zet de Willemspoort als Haarlemmerpoort te koop]</ref> In februari 2018 werd bekend dat [[Stadsherstel Amsterdam]] de nieuwe eigenaar wordt.<ref>[https://www.stadsherstel.nl/94/diversen/nieuws/details/stadsherstel-neemt-monumentale-haarlemmerpoort-over-van-woningcorporatie-ymere/?id=8341 Stadsherstel Amsterdam NV nieuwe eigenaar van Haarlemmerpoort, nieuwsber.nieuwsbericht op hun site,www.stadsherstel.nl; 19 febfebruari 2018]</ref>. InNa hetde pandrestauratie zal naer dein opknapbeurt2019 in het pand ruimte zijn voor 700 m2 horeca; boven komen er (weer) woningen.
 
== Details en interieur ==
<gallery widths="160" heights="160">
[[Bestand:Oude Haarlemmerpoort stadszijde (detail van schilderij Musscher 1668).jpg|thumb|left|200px|De oude Haarlemmerpoort gezien vanaf de stadszijde (detail van een schilderij van [[Michiel van Musscher]] uit 1668).]]
Bestand:Fries boven de zuilen, klok - Amsterdam - 20320089 - RCE.jpg|Fries boven de zuilen en klok (2002).
File:Haarlemmerpoort nr50-66.JPG|Toegang tot de woningen onder de poort (2017).
Bestand:Haarlemmerpoort zuilen.jpg|Zuilen onder de boog met houten plafond.
[[Bestand:Haarlemmerpoort kapitelen.jpg|{{largethumb}}|Kapitelen]].
Bestand:Haarlemmerpoort beneden.jpg|Kelderetage tijdens de restauratie (2018).
Bestand:Haarlemmerpoort binnen.jpg|Zolderetage tijdens de restauratie (2018).
</gallery>
 
==Zie ook==