Religie in Nederland: verschil tussen versies

In de 19e eeuw was in Europa het [[antisemitisme]] sterk toegenomen, hetgeen in Rusland tot verschillende [[pogrom]]s leidde en in West-Europa zich uitte in publieke discriminatie, zoals de beruchte [[Dreyfusaffaire]] in Frankrijk.<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "antisemitisme". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref> Hoewel er in Nederland ook een traditie van vooroordelen over en discriminatie van Joden bestond, kwam er in de 19e eeuw nog geen virulent politiek antisemitisme op zoals in Duitsland;<ref>{{Citeer web |url=http://www.historischhuis.nl/Scripties/data/Scr180702Hendriks.pdf |titel=Antisemitisme in Nederland 1860 - 1940 |auteur=Paul Hendriks |uitgever=Historisch Huis |datum=1997 |bezochtdatum=17 maart 2014}}</ref> hoewel Nederlandse Joden vasthielden aan joodse tradities en rituelen, namen ze de religieuze betekenis ervan steeds minder serieus en raakten steeds verder geseculariseerd en geïntegreerd in de Nederlandse samenleving.<ref>Van Eijnatten & Van Lieburg, p. 320.</ref> Toen de [[Grote Depressie]] in de [[1930-1939|jaren 1930]] tot hoge werkloosheid onder arbeiders leidde, gaven vooral de opkomende [[nationaalsocialisme|nationaalsocialisten]] de joden hiervan de schuld {{Bron?||2013|07|08}}. Toen in [[nazi-Duitsland]] joden steeds openlijker werden vervolgd, weken velen uit naar Nederland (zo'n 20.000 vanaf 1933<ref name="Eijnatten321">Van Eijnatten & Van Lieburg, p. 321.</ref>). De regering vreesde dat dit het Nederlandse antisemitisme zou versterken en nationaalsocialistische partijen als de [[Nationaal-Socialistische Beweging|NSB]] en het [[Zwart Front]] doen groeien {{Bron?||2013|07|08}}, en besloot de immigratie te beperken {{Bron?||2013|07|08}}. Nadat [[Duitse aanval op Nederland in 1940|Duitsland Nederland mei 1940 bezette]], werden joden eerst sociaal uitgesloten, daarna opgepakt en gedeporteerd naar [[concentratiekamp]]en en ten slotte grotendeels (zo'n 73% oftewel 100.000 mensen) door de bezetter uitgemoord.<ref name="Eijnatten321" /> Slechts een kleine groep hielp de Duitsers uit antisemitische overtuiging; een derde groep pleegde verzet door bijvoorbeeld joden te helpen onderduiken met gevaar voor eigen leven. Er bestaat grote variatie in localelokale slachtoffer percentages, bijvoorbeeld in Amsterdam is dit percentage 75 terwijl in de steden Utrecht en Tilburg dit respectievelijk 55 en 37 is.<ref>Croes M. & Tammes P. (2004). 'Gif laten wij niet voortbestaan.' Een onderzoek naar de overlevingskansen van joden in de Nederlandse gemeenten, 1940-1945. Amsterdam: Aksant</ref><ref>Tammes, P. Eur J Population (2017) 33: 293. https://doi.org/10.1007/s10680-016-9403-3</ref> De overlevingskans was lager in gemeenten waar een sterkere verzuilingsmentaliteit heerste, maar hoger waar kerkelijke netwerken elkaar minder overlapten.<ref>Tammes P. & Ultee W. (2007). De Duitse bezetting, de verzuildheid van Nederlandse gemeenten, de overlevingskansen van hun joodse inwoners. Boonstra, OWA; Doorn, PK; Horik, MPM; Maarseveen, JGSJ van; Oudhof, J.(ed.) Twee eeuwen Nederland geteld: Onderzoek met de digitale Volks-, Beroeps-en Woningtellingen 1795-2001, 395-419.</ref> Deze laatste bevinding kan verklaard worden doordat leden in een netwerk eerder geneigd zijn om elkaar te helpen. Zo schreef Milo Anstadt in zijn herinneringen over de Tweede Wereldoorlog: ‘je weet hoe het gaat, de ene katholiek stuurt je naar een andere katholiek en de ene hervormde stuurt je naar een andere hervormde’.<ref>Anstadt, M., Kruis of munt (Amsterdam 2000).</ref> Welk effect antisemitisme had op lokale overlevingskansen is nog niet geheel duidelijk. Collaborerende politieagenten verlaagden in ieder geval de overlevingskansen van joden.<ref>Croes M. & Tammes P. (2004). Gif laten wij niet voortbestaan. Een onderzoek naar de overlevingskansen van joden in de Nederlandse gemeenten, 1940-1945. Amsterdam: Aksant</ref> Lokale registraties van joden in 1941 waren in alle gemeenten even goed en snel gedaan en lijken daarmee geen oorzaak te kunnen zijn voor de lokale variatie in overlevingskansen en ook niet voor het slechtere Nederlandse overlevingspercentage in vergelijking met andere door Nazi-Duitsland bezette landen.<ref>Tammes, P., (2009). Het belang van Jodenregistratie voor de vernietiging van joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. TSEG/ Low Countries Journal of Social and Economic History. 6(2), pp.34–62. http://doi.org/10.18352/tseg.434</ref>