Sebastian Castellio: verschil tussen versies

De Spaanse [[arts]] en theoloog [[Michael Servet]] was een eminent geleerde die vanwege zijn [[Unitarisme (theologie)|anti-trinitarische]] denkbeelden vervolgd werd door zowel de rooms-katholieke kerk als door de reformatoren. In 1553 publiceerde Servet anoniem het boek ''[[Restitutio Christianismi]]'' (''Herstel van het christendom''). Daarin bekritiseerde hij Calvijn en diens Institutie. Servet wilde niets weten van drie personen binnen de Godheid, maar sprak van drie krachten. Al op 3 februari [[1546]] schreef [[Calvijn]] aan [[Guillaume Farel]] dat hij het voornemen had Servet te laten ombrengen, zodra hij daar de gelegenheid voor zou hebben. (''"Si venerit, modo valeat mea autoritas, vivum exire nunquam patiar<!--partiar?-->": Wanneer hij hier komt, als mijn gezag ook maar iets waard is, zal ik niet toestaan dat hij levend vertrekt.'')

Castellio's vroegtijdige dood op 23 december 1563, 48 jaar oud, verhinderde een mogelijke veroordeling en ballingschap wegens ketterij. Hij werd in de [[Munster van Bazel]] begraven., Castellioin lietde achttombe kinderenvan na,een uitnotabele tweelocale huwelijkenfamilie. ZijnLang jongsteheeft zoonzijn gebeente daar niet gelegen, Friedrichwant fanatici haalden het weg, dieverbrandden bijhet delijk dooden vanverspreidden zijnde vaderasresten. slechtsDrie eenPoolse jaaredelen, oud-studenten wasvan Castellio, schopte hetrichtten later toteen hoogleraarmonument invoor dehem [[retorica]]op, aanmaar dedat [[Universiteitis vanlater Bazel]].<ref>Guggisberg,per abuis vernietigd; alleen de inscriptie paginabestaat 233nog.</ref>

[[File:Castellio De haereticis.jpg|thumb|Sebastian Castellio, ''De haereticis, an sint persequendi'', voorblad]]

De executie van [[Michael Servet]] op last van [[Calvijn]] dreef de zaak op de spits. Na de executie verdedigde Calvijn zijn daad in het geschrift [http://reader.digitale-sammlungen.de/resolve/display/bsb10193279.html ´´''Defensio orthodoxae fidei de sacra Trinitate´´'']. Hij betoogde daarin waarom de opvattingen van Servet aangaande de [[Drie-eenheid]] onjuist waren, en daarom ketters. En hij zette uiteen, onder verwijzing naar diverse Bijbelse bronnen, waarom ketterij fel bestreden moet worden. In de polemiek die volgde tussen Calvijn en Castellio, waarin ook Beza zich mengde, gaat het er verhit aan toe. Castellio was van opvatting dat een gelovig man als Servet de ruimte had moeten krijgen voor zijn afwijkende mening. Toch ging Castellio niet zo ver om ruimte te geven aan alle opvattingen. In zijn ´´Contra libellum´´ is hij daar het duidelijkst over, in de paragraaf getiteld ´´''wie is een ketter en hoe zij behandeld moeten worden´´''. Net zoals Calvijn maakte hij een onderscheid tussen de vromen, de onvromen en het midden. Over de onvromen had Castellio geen wezenlijk andere opvatting als Calvijn: "De onvromen minachten God, de godslasteraars, vijanden en bespotters van alle religie, die de Heilige Schrift gelijkstellen aan wereldlijke geschriften; dat zijn de hebzuchtigen, de losbandigen, sektariërs van de wellust. De meesten zijn afvalligen, die eerst in het Evangelie geloofden en toen atheist zijn geworden. (...) Als zij God loochenen, belasteren, als zij openlijk kwaad spreken over de heilige leer van de Christenen, als zij het heilige leven van de vromen verachten, dan moeten de magistraten hun bestraffen. Niet vanwege hun religie, die zij niet hebben, maar vanwege hun ongodsdienstigheid."<ref>Geciteerd door Hillar, pagina 11</ref>

Wat betreft de passende bestraffing van ketters liet Castellio zich pas aan het einde van zijn leven duidelijk uit. In zijn ''Conseil à la France désolée'' uit 1562 achtte hij [[excommunicatie]] de enige gepaste straf, en dan pas na herhaalde bekentenissen. Aangezien excommunicatie wordt uitgesproken door kerkelijke autoriteiten, en niet door de wereldlijke [[magistraat|magistratuur]], kwam hij daarmee terug op zijn eerdere opvatting dat bestraffing van ketterij een zaak is voor de rechter.

Het duidelijkst over (godsdienstige) [[tolerantie (maatschappij)|tolerantie]] werd Castellio pas aan het einde van zijn leven, in zijn boek ''Conseil à la France désolée'' uit 1562. Hij stelde daarin de ene geloofsrichting niet boven de andere en meende dat geen enkel geloof als het enige ware geloof kon worden beschouwd. Castellio was daarom niet gericht op de leer maar op de [[moraal]] waarvan hij meende dat deze in de grondvorm in elke [[kerkgenootschap|kerkelijke]] richting hetzelfde zou zijn, namelijk dat men de ander moet behandelen zoals men zelf behandeld wenst te worden.

Of godsdienstige tolerantie zich ook uitstrekte tot gelovigen buiten het Christendom, daarover liet Castellio zich niet duidelijk uit. Allereerst constateerde hij dat Joden en Turken ([[islam|Islamieten]] dus) in het algemeen op tolerantie konden rekenen. Het leek hem raadzaam om als Christenen het goede voorbeeld te geven met onderlinge tolerantie. En het zou beter zijn als Joden en Moslims zich tot het ware Christelijke geloof zouden bekeren. Maar gedwongen bekeringen, daar zag hij niets in. Een gedwongen Christen is geen goede Christen; bekering zou een vrijwillige daad moeten zijn, zo schreef hij in zijn ''Conseil à la France désolée''.