Sebastian Castellio: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k →‎Externe links: fix appendix, replaced: {{Appendix|1= V → {{Appendix|1=V, {{Appendix|1=Voetnoten: { → {{Appendix|1=Voetnoten:|2= { met AWB
Geheel herzien (deel 1)
Regel 1:
[[Afbeelding:SebastianCastellio.jpg|thumb|right|200px|Sebastian Castellio (1515-1563)]]
'''Sebastia(a)n Castellio''', eigenlijk ''Sébastien Châtillon'', ([[Saint-Martin-du-Frêne]] (bij [[Nantua]]), [[1515]] - [[Bazel (Zwitserland)|Bazel]], [[23 december]] [[1563]]) was een [[Frankrijk|Frans]] [[Renaissance-humanisme|humanist]], [[theoloog]] en [[pedagoog]]. Als verdediger van de [[Godsdienstvrijheid|geloofs]]- en [[Vrijheid van geweten|gewetensvrijheid]] tegenover [[Johannes Calvijn]] ontwikkelde hij in zijn geschriften een theorie over [[tolerantie]].
 
==Levensbeschrijving==
Castellio werd in 1515 als boerenzoon geboren in het [[Hertogdom Savoye]]. Hij werd opgeleid te Lyon en ergerde zich daarbij aan de kwaliteit van de [[Vulgaat]]. Zodra zich de gelegenheid voordeed, zou hij zelf de bijbel in het Latijn vertalen. Enkele terechtstellingen van ketters in Lyon deden hem de studie en de stad verlaten, om zich aan te sluiten bij [[Johannes Calvijn|Calvijn]] in [[Straatsburg]].
 
===Jeugd in de Jura===
In 1540 werd hij op aanbeveling van Calvijn tot [[rector (school)|rector]] van de school in [[Genève (stad)|Genève]] benoemd. Theologische en persoonlijke verschillen van opvattingen met Calvijn (bijvoorbeeld dat het [[Hooglied]] als [[erotiek|erotisch]] gedicht uit de [[canon van de Bijbel]] geschrapt diende te worden; ook verschilde hij van mening over de leer van de [[predestinatie]]) leidden in 1544 tot een conflict met de school en het neerleggen van Castellio's ambt. Hij trok daarop naar Bazel waar hij in 1551 zijn [[Latijn]]se vertaling van de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] publiceerde en in 1553 professor in de [[Grieks#Koinè-Grieks|Griekse]] taal werd.
Castellio werd in 1515 geboren in [[Saint-Martin-du-Frêne]] (bij [[Nantua]]) in het [[Hertogdom Savoye]].
In de streek hadden zich sinds de Middeleeuwen veel [[Waldenzen]] teruggetrokken. Zijn biograaf Hans Rudolf Guggisberg vermoedde dat Castellio in een Waldenzische traditie opgroeide.<ref>Guggisberg, pag. 11–16.</ref>
Castellio groeide op in een arm boerengezin. Hij noemde zijn vader religieus onontwikkeld. Over hoe hij met de protestantse leer in aanraking kwam, heeft hij zich volgens Guggisberg niet uitgelaten.
 
===Aan de Universiteit van Lyon===
In 1535 ging Castellio studeren in [[Lyon]], destijds een centrum van humanisme, waar ook [[Martin Luther]] veel aanhang had, relatief ongehinderd door de Franse regering en de Rooms-Katholieke kerk. Castellio leerde er aan het Collège de la Trinité Latijn, Grieks en Hebreeuws. Naast zijn moedertaal Frans sprak hij ook Italiaans en een beetje Duits.<ref>Hillar</ref> Als student in Lyon ergerde zich daarbij aan de kwaliteit van de [[Vulgaat]]. Zodra zich de gelegenheid voordeed, zou hij zelf de bijbel in het Latijn vertalen.
 
In januari 1540 vonden in Lyon op last van de [[Inquisitie]] de eerste ketterverbrandingen van [[Hugenoten]] plaats. Deze deden hem besluiten om zich definitief tot de [[Reformatie]] te bekennen, zijn studie te beëindigen, de stad verlaten, en zich aan te sluiten bij [[Johannes Calvijn]], die zich na zijn verbanning uit Genève had gevestigd in [[Straatsburg]].
 
===Met Calvijn in Genève===
Al voor diens terugkeer naar Genève in 1541 regelde Calvijn voor Castellio een betrekking als [[rector (school)|rector]] aan de door Calvijn opgerichte Collège de Genève (een [[Latijnse school]], thans Collège Calvin) en als predikant in de Geneefse voorstad [[Vandoeuvres]]. Diens nauwe band met Calvijn leverde Castellio veel gezag op in protestantse kringen in die tijd. In 1542 publiceerde Castellio tot enthousiasme van Calvijn zijn eerste boek: ''Dialogi sacri'', een voor scholieren gedramatiseerde vertaling in het Frans en Latijn van bijbelverhalen.
 
Al snel kreeg Castellio echter theologische en persoonlijke conflicten met Calvijn. [[Voltaire]] schreef over deze conflicten met Calvijn: "Men kan de kwaadaardigheid van deze tirannie afmeten aan de onderdrukking waaraan Castellio werd onderworpen onder verantwoordelijkheid van Calvijn - hoewel Castellio een veel groter geleerde was dan Calvijn, wiens jaloezie hem uit Genève deed verdrijven.<ref>Zweig</ref>
 
Castellio werkte aan een Franse en Latijns vertaling van de hele bijbel, maar dat lag bij Calvijn erg gevoelig. Zo was er een conflict over de vraag of het in het Frans en Latijn vertaalde [[Hooglied]] wel aan de scholieren mocht worden voorgelegd, omdat het als (te) [[erotiek|erotisch]] getint werd beschouwd. Op de achtergrond speelde ook dat Calvijn al een bijbelvertaling had omarmd van zijn neef, Pierre Olivetan. Calvijn schreef daarover aan een vriend: "Neem nou dat belachelijke opzetje van Sebastien. Ik moet er om glimlachen, maar tegelijkertijd maakt het mij boos. Drie dagen geleden vroeg hij mij toestemming om zijn vertaling van het Nieuwe Testament te mogen uitgeven." <ref>Zweig, pagina 242</ref>
 
De conflicten tussen Castellio and Calvijn verergerden nog toen Castellio in een publieke bijeenkomst stelde dat de geestelijkheid moest ophouden met vervolging van degenen die er andere interpretaties van de Bijbel op na hielden. Hij vond dat de geestelijkheid niet moest pretenderen de waarheid in pacht te hebben. Ook over de leer van de [[predestinatie]] verschilden Calvijn en Castellio van opvatting. <ref> Hillar </ref> Calvijn wees vervolgens ook nog eens een verzoek van Castellio af om een beter betaalde betrekking als predikant.
 
In 1543 sloeg de [[Pest]] toe in Genève. Castellio was de enige geestelijke die de zieken bezocht. Calvijn en diens bestuurders hielden zich er verre van. Calvijn rechtvaardigde zich hier later voor: hij was onmisbaar; hulp aan een deel van de kerkelijke gemeenschap zou leiden tot verzwakking van de gemeenschap als geheel."<ref>Zweig </ref> Castellio uitte geen kritiek op de verschoning van Calvijn, maar wel op de lafheid van diens predikanten. Dit leverde hem in 1544 een aanklacht op bij de gemeenteraad, omdat Castellio de eenheid van de predikanten in diskrediet zou hebben gebracht. Castellio legde zijn ambt neer, voordat de gemeenteraad zich over de klacht kon buigen. Op 30 mei 1544 werd hij officieel van zijn taken ontheven.
 
Calvijn gaf Castellio een lovend getuigschrift mee, waarin hij de nadruk legde op de voorbeeldige levensstijl van Castellio. Hij kon het echter niet laten om er ook in te verwijzen naar diens onjuiste theologische opvattingen, zoals over het Hooglied, en over de [[Evangelie van Nikodemus|Hellevaart van Christus]]. En in een brief aan [[Guillaume Farel]], een dag later, noemde hij Castellio een schismaticus. <ref>Stückelberger, pag. 97.</ref>
 
===Hoogleraar in Bazel===
Vervolgens vertrok Castellio in 1544 met zijn echtgenote en zijn schare kinderen naar [[Bazel (Zwitserland)|Bazel]]. Het lukte hem niet om een aanstelling als predikant te verwerven. De jaren die volgden sleet hij met zijn gezin in diepe armoede. De voormalige rector van Genève en een van de grootste geleerden van zijn tijd moest van deur tot deur gaan, bedelend om een stuk brood. Zweig speculeerde dat zijn onmin met de machtige Calvijn Castellio in de weg zat bij het vinden van een betrekking. De toorn uit Genève werd gevreesd.<ref>Zweig, pagina 337</ref> Bij gebrek aan een vast inkomen nam hij zijn toevlucht tot losse opdrachten, variërend van het graven van sloten tot het geven van privélessen. Ook hij mocht de geleerde drukker Johannes Oporinus af en toe assisteren als corrector.
 
Op 13 oktober 1546 schreef hij zich in aan de [[Universiteit van Basel]]. Op 1 augustus 1553 behaalde hij er de graad van Magister Artium <ref>Hans Georg Wackernagel, ''Die Matrikel der Universität Basel'', Verlag der Universitätbibliothek, Basel 1956, Pagina 44</ref> waarna hij in nog hetzelfde jaar werd aangesteld als hoogleraar Oud-Grieks. Hij gaf er werken uit van [[Xenophon]], [[Homerus]] en andere Griekse schrijvers, alsmede middeleeuwse [[devotie|devotiewerken]] van [[Thomas a Kempis]], waaronder [[De imitatione Christi]].
 
In zijn geschriften keerde Castellio zich verscheidene keren tegen de rechtvaardiging door Calvijn en diens naaste medewerker [[Theodorus Beza]] van de verbranding van [[Michael Servet]]. Deze geleerde was door het [[calvinisten|calvinistische]] stadsbestuur van Genève wegens [[ketterij]] op [[27 oktober]] [[1553]] voor de stadspoorten op de [[brandstapel]] ter dood gebracht.
Regel 17 ⟶ 42:
 
== Werken ==
*''Dialogi sacri'', Genève 1542
*''Biblia sacra latina'', Bazel 1551
*''Contra libellum Calvini'', 1554
Regel 25 ⟶ 51:
 
== Literatuur ==
* Christian Buiron, ''Sébastien Castellion (1515-1563), défenseur de la tolérance et de la liberté de conscience. Histoire du monument de Saint-Martin-du-Fresne'', M & G Editions, 2010 {{ISBN |978-2-354110253}}.
*[[Stefan Zweig]], ''Castellio gegen Calvin oder Ein Gewissen gegen die Gewalt'' (1936)
* Christian Buiron, ''Sébastien Castellion (1515-1563) Penseur de la tolérance et de la liberté de conscience'', Théolib, 2015 {{ISBN|978-2-365001090}}
* Christian Buiron, ''Sébastien Castellion à Saint-Martin-du-Fresne (1515-2015)'', Théolib, 2016 {{ISBN|978-2-365001304}}
* Ferdinand Buisson, ''Sébastien Castellion, sa Vie et son œuvre (1515-1563) : étude sur les origines du protestantisme libéral français'', Paris, Librairie Hachette et Cie, 2 vol. {{XIX}}-440 + 512 p., 1892, [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k209976b online].
* Max Engammare, Pasteur Philippe Fromont, Marie-Christine Gomez-Géraud, Michel Granjean, ''Castellion à Vandœuvres (1515-2015)'', Genève, Librairie Droz, coll. « Varia », n° 25, 2017, ISBN 978-2-600-04764-7
* Laurent Gagnebin, ''Sébastien Castellion'', [http://www.evangile-et-liberte.net/elements/numeros/204/article12.html Évangile et liberté].
* Marie-Christine Gomez-Géraud (éd.), ''Sébastien Castellion : des Écritures à l'écriture'', Classiques Garnier, 2013 ISBN 978-2812409240.
* André Gounelle, ''Un manifeste libéral au siecle XVI, [http://www.evangile-et-liberte.net/elements/numeros/215/article6.html Évangile et liberté].
* Nicole Gueunier, ''Sébastien Castellion ou la liberté de la conscience'', [http://litterature01.chez-alice.fr/Castellion2/Castellion.html online].
* Ueli Greminger: ''Sebastian Castellio. Eine Biografie aus den Wirren der Reformationszeit.'' Orell Füssli, Zürich 2015. ISBN 978-3-280-05597-7.
* Hans Rudolf Guggisberg: ''Sebastian Castellio, 1515–1563. Humanist und Verteidiger der religiösen Toleranz im konfessionellen Zeitalter.'' Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 1997. ISBN 3-525-55303-X (in het Engels vertaald in 2003).
* Hans Rudolf Guggisberg: ''Sebastian Castellios «De haereticis» und die Toleranzdebatte 1553–1555.'' In: Wolfgang Friedrich Stammler (Red.): ''Das Manifest der Toleranz. Von Ketzern und ob man sie verfolgen soll.'' Alcorde, Essen 2013. ISBN 978-3-939973-61-4. S.&nbsp;221–309.
* Hartmut Laufhütte en Michael Titzmann: ''Heterodoxie in der Frühen Neuzeit'' (= ''Frühe Neuzeit.'' Band 117). Walter de Gruyter, Berlin 2006, ISBN 978-3-1109-2869-3, S.&nbsp;119–160: Barbara Mahlmann-Bauer: ''Protestantische Glaubensflüchtlinge in der Schweiz (1540–1580)''.
* Marian Hillar: [http://www.socinian.org/castellio.html ''Sebastian Castellio and the Struggle for Freedom of Conscience''].
* Joseph Lecler, ''Histoire de la tolérance au siècle de la Réforme'', Albin Michel, 1994, p. 322-342 en 458-462.
* Uwe Plath: ''Calvin und Basel in den Jahren 1552–1556''. In: ''Basler Studien zur Historischen und Systematischen Theologie'' 22, Basel/Zürich 1974.
* Stefania Salvadori: ''Sebastian Castellio and the Holy Supper. Re-reading Zwingli in the pursuit of tolerance.'' In: ''Zwingliana'' 35, 2008, S.&nbsp;23–43.
* Mirjam van Veen: ''De kunst van het twijfelen. Sebastian Castellio (1515-1563): humanist, calvinist, vrijdenker.'' Meinema, Zoetermeer 2012. ISBN 9789021143163;
* Manfred Edwin Welti: ''Kleine Geschichte der italienischen Reformation'' (= ''Schriften des Vereins für Reformationsgeschichte.'' Band 193). Gütersloher Verlagshaus Gerd Mohn, Gütersloh 1985, ISBN 978-3-5790-1663-4, S.&nbsp;101–134 (gedigitaliseerd 2006, University of Michigan).<ref>[https://books.google.ch/books?id=oYNmAAAAMAAJ&pg=PA3&lpg=PA3&dq=manfred+e.+welti+eine+kleine+Geschichte+der+italienischen+Reformation&source=bl&ots=ew9F3HyuuU&sig=_3viDki1kax_ylUkY66xaHi8ktc&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwi4-JSsqrHXAhVIXhQKHYNTC0MQ6AEIMzAC#v=onepage&q=manfred%20e.%20welti%20eine%20kleine%20Geschichte%20der%20italienischen%20Reformation&f=false] digitaal bij Google Books</ref>
* [[Stefan Zweig]],: ''Castellio gegen Calvin oder Ein Gewissen gegen die Gewalt'' (1936)
 
== Externe links ==
Regel 31 ⟶ 76:
*{{de}}[http://www.tierradenadie.de/archivo8/zweig/sz_texte_2.htm Stefan Zweig over Castellio]
*{{fr}}[http://www.museeprotestant.org/notice/sebastien-castellion-1515-1563/ Musée virtuel du protestantisme français]
 
== Voetnoten ==
<references />
 
{{Commonscat|Sebastian Castellio}}