Waarneming (perceptie): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Wijzigingen door 84.192.106.41 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Paul-MD |
|||
Regel 2:
'''Waarneming''', ook wel ''perceptie'' genoemd, is het proces van het verwerven, registreren, interpreteren, selecteren en ordenen van [[zintuiglijke indrukken|zintuiglijke informatie]].<ref name="Reber">Reber, A.S. (1993). ''Woordenboek van de psychologie'' (3de druk). Amsterdam:Uitgeverij Bert Bakker. </ref><ref name="Pinkhof12">Everdingen, J.J.E. van, & Eerenbeemt, A.M.M. van den (2012). ''Pinkhof Geneeskundig woordenboek'' (12de uitgave). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum/Springer Media.</ref><ref name="Essen2">Essen, J. van (1953). ''Beschrijvend en verklarend woordenboek der psychologie'' (2de druk). Haarlem: De Erven F. Bohn. N.V.</ref><ref name="PrismaPsychologie">Petersen, K. van, & Bergsma, A. (1992). ''Prisma van de psychologie. Ruim 2000 begrippen van A tot Z''. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum B.V.</ref><ref name="PrismaBrein">Bergsma, A.D. (1994). ''Prisma van het brein. 2002 begrippen die te maken hebben met de hersenen en hersenaandoeningen''. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum B.V.</ref><ref name="Bouma">Bouma, H. (1976). Perceptieve functies. In J.A. Michon, E.G.J. Eijkman, & L.F.W. de Klerk (Red.),''Handboek der Psychonomie'' (pp. 229-286), Deventer: Van Loghum Slaterus</ref> Enkele belangrijke vormen worden hieronder kort besproken.
== Vormen van waarneming ==
=== Zintuiglijke waarneming ===
Gewaarwording van [[stimulus|prikkel]]s geschiedt via verschillende [[zintuig]]en. Het resultaat is [[zien]], [[gehoor|horen]], [[tastzin|voelen]], [[smaak (zintuig)|proeven]] of [[reukzin|ruiken]]. Het eerste contact maken de betreffende prikkels daarbij met de [[zenuwreceptor|receptor]]en in oog, oor, smaak- reukorgaan en dergelijke. Deze zetten [[natuurkunde|fysische]] energie zoals licht, geluid, druk, kou of warmte om in stromen van [[fysiologie|fysiologische]] activiteit. De verschillende zintuigstromen worden daarna door aparte gebieden in de [[hersenen]] verwerkt: de [[sensorisch]]e gebieden of [[projectiegebied]]en. In deze hersengebieden worden vooral de elementaire kenmerken, of détails, van prikkels uit de buitenwereld, zoals kleur, vorm, beweging, contouren maar ook klanken, toonhoogte en dergelijke geanalyseerd. Vooral de [[visuele waarneming]] (het zien) is wetenschappelijk goed in kaart gebracht.
Waarneming is het actieve proces waarbij we interpreteren wat we gewaarworden. Om het verschil tussen waarneming en gewaarwording beter te begrijpen maken we het onderscheid tussen een proximale stimulus (de informatie die via onze zintuigen in onze hersenen binnenkomt) en de distale stimulus (het effectieve object). Bij gewaarwording focussen we ons enkel op de proximale stimulus. Waarneming is het proces waarbij we op basis van de proximale stimulus de meest waarschijnlijke distale stimulus schatten.
=== Hogere waarneming ===
Waarneming is niet alleen een passief kopiëren van indrukken van de zintuigen, maar ook het actief interpreteren van de buitenwereld. Een voorbeeld hiervan zijn [[ambigue figuren]]. Dit zijn figuren die op twee manieren kunnen worden gezien. Een bekend voorbeeld is de [[vaas van Rubin]] waarin men afwisselend twee gezichten of een vaas kan herkennen. Uit dit voorbeeld blijkt dat de waarneming ook wordt gestuurd door [[kennis]] van de buitenwereld. Deze hogere, of hogere-ordewaarneming speelt vooral een rol bij het herkennen van complexe objecten of voorwerpen. Het gaat hierbij grofweg om vast te stellen ''wat'' een voorwerp is, of ''waar'' het zich in de ruimte bevindt. Het beeld van een hond zal altijd door onze hersenen als hond worden herkend, ook al bevindt deze zich op verschillende locaties in de ruimte. Vooral bij het [[Herkenning|herkennen]] of [[Begrip|begrijpen]] van de [[betekenis]] van objecten of gezichten speelt deze hogere (en dus meer ingewikkelde) vorm van waarneming een belangrijke rol. Daarbij werken gebieden in de hersenen die betrokken zijn bij het opslaan en bewaren van indrukken (het [[geheugen (psychologie)|geheugen]]) nauw samen met de sensorische gebieden. Vooral de [[Temporale kwab|slaapkwab]] blijkt hierbij betrokken te zijn. Een ander voorbeeld van een meer complexe vorm van waarneming is het begrijpen van gesproken of geschreven [[taal]]. Bij bepaald [[hersenletsel]] zijn mensen niet meer in staat objecten of gezichten goed te herkennen, of taal te begrijpen. In de [[neuropsychologie]] spreekt men dan respectievelijk van een [[agnosie]] en [[afasie]].
=== Bewuste en onbewuste waarneming ===
Waarneming hoeft niet altijd gepaard te gaan met een bewuste beleving. Soms worden objecten waargenomen of geluiden gehoord (dat wil zeggen dringen zij tot de hersenen door) zonder dat men zich daarvan bewust is. Dit wordt [[impliciete waarneming]] genoemd. Men heeft bijvoorbeeld ontdekt dat een woord dat heel kort wordt aangeboden (zodat men het niet doorheeft, bijvoorbeeld HOND) de herkenning van een woord dat kort daarop volgt, kan beïnvloeden. Het tweede woord wordt namelijk sneller herkend als het eerste woord qua betekenis verwant is aan het tweede woord (zoals bij POES, in beide gevallen gaat het om huisdieren). Het eerste woord heeft dan als het ware de hersenen al 'klaargezet'. Dit verschijnsel wordt ook wel [[Priming (geheugen)|priming]] genoemd. Een ander voorbeeld van onbewuste waarneming is ontleend aan neurologie en heet [[blindzien]]. Blindzien wil zeggen dat sommige patiënten met een beschadiging in hun [[visuele schors]], het visuele projectiegebied in de hersenen) reageren op visuele prikkels die in het blinde deel van hun [[gezichtsveld]] worden aangeboden. Deze patiënten hebben geen besef van de aangeboden prikkels, maar reageren er toch op.
=== Sociale perceptie ===
Soms wordt de term perceptie ook gebruikt bij het waarnemen en interpreteren van vormen van gedrag, processen of relatievormen die men in de samenleving kan tegenkomen. Men spreekt dan van [[sociale perceptie]] of [[interpersoonlijke perceptie]]. Onder sociale perceptie valt een proces als het vormen van een mening over een ander persoon. Deze vorm van perceptie kan worden gekleurd door onze eigen ervaringen, culturele achtergrond, levensgeschiedenis en persoonlijkheidskenmerken. De mening die wij over anderen hebben kan negatief of positief gekleurd of [[Vooroordeel|bevooroordeeld]] zijn. Soms kan een persoon als te positief worden beoordeeld op grond van zijn uiterlijk. Dit wordt ook wel het [[halo-effect]] genoemd.
== Waarnemingsvraagstukken ==
| |||