Wikipedia

Sint Servaasbrug: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
paragraafindeling gerationaliseerd, diverse tekstaanvullingen + bronnen; o.a. deel trivia in hoofdtekst verwerkt; algehele redactie; afbeeldingen toegevoegd; fantasietekening 17e eeuw + 360 graden foto verwijderd
Regel 1:
{{Infobox brug
| naam = Sint Servaasbrug
| ook_bekend_als = oude brug
| afbeelding = Sint Servaasbrug 2007.JPG
| afbeelding = Maastricht, Sint Servaasbrug - montage.jpg
| onderschrift =
| plaats = [[Maastricht]]
| overspant = [[Maas]]
| lengte =
| breedte =
| hoogte =
| doorvaarthoogte =
| doorvaartbreedte =
| type = [[boogbrug]]
| bouwstartjaar = [[1280]]
| bouwjaar = [[1298]]
| weg =
| intensiteit =
| bijzonderhedenarchitect =
| materiaal = [[Naamse steen]], [[baksteen]], [[beton]]
| bijzonderheden = oudste brug van Nederland
| monumentstatus = [[rijksmonument]]
| monumentnummer = 28026
| mapname = Maastricht-Centrum
| lat_deg = 50
Regel 20 ⟶ 29:
| lon_sec = 47
}}
De '''Sint Servaasbrug''', ook wel ''oude brug'' ([[Maastrichts]]: ''aw brögk''), is een van oorsprong [[13e eeuw|13e-eeuwse]] stenen [[boogbrug]] over de rivier de [[Maas]] in de [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederlandse]] stad [[Maastricht]]. De brug is genoemd naar de 4e-eeuwse bisschop van Maastricht, [[Servaas van Maastricht|Sint-Servaas]], maar kreeg zijn huidige naam pas in 1932; daarvoor was het gewoon 'de brug'. De Sint Servaasbrug wordt beschouwd als de oudste brug van Nederland en een [[Icoon (symbool)|icoon]] van de stad Maastricht. Het bouwwerk is een [[rijksmonument]].
 
== BouwGeschiedenis ==
=== Middeleeuwen ===
[[Bestand:Maastricht-Wyck, omgeving Maasbrug, 1652.jpg|{{largethumb}}|Fantasierijke weergave Maasbrug met [[Schuttenpoort]] (links) en [[Körverpoort]] (''[[Atlas van Loon]]'', 1652)]]
De brug werd gebouwd tussen 1280 en 1298 in opdracht van het [[kapittel van Sint-Servaas]] ter vervanging van de in 1275 ingestorte vorige brug. Mogelijk was dit de uit de 1e eeuw na Chr. bekende [[Romeinse brug van Maastricht]], die iets zuidelijker lag.<ref>Rijksmonumenten, [http://rijksmonumenten.nl/monument/28026/sint+servaasbrug/maastricht/ Sint Servaasbrug]</ref> Het geld was voor een deel afkomstig van een [[aflaat]]. Oorspronkelijk telde zede brug negen stenen bogen en een houten overspanning aan de [[Wyck]]seer zijde, die in geval van een belegering snel ontmanteldafgebroken kon worden. OmstreeksAan 1640beide werdzijden de eerste boog aanvan de westzijde,brug diebevond geheelzich droogeen was komen te staan doorstadspoort: de veranderde[[Schuttenpoort]] stroming vanaan de Maas,Maastrichter dichtgemetseldzijde en opgenomen in de nieuwe kademuur. Hierdoor bleven er nog maar acht stenen bogen over. Tijdens de aanleg van het [[kanaal Maastricht-LuikKörverpoort]] inaan 1850de kwamWycker deze oude boog weer tevoorschijn om vervolgens gedeeltelijk afgebroken te wordenzijde.
 
De eigenaar van de brug, het Sint-Servaaskapittel, hield met betrekking tot het onderhoud van de brug vast aan een bepaling van [[keizer Rudolf I]] uit 1274, waarin stond dat er aan onderhoud niet meer besteed hoefde te worden dan er aan [[Tol (recht)|tolgeld]] binnenkwam. Het gevolg was dat er eeuwenlang alleen de meest noodzakelijke reparaties werden uitgevoerd. Dit beperkte zich vooral tot het vervangen van slechte stenen en het incidenteel vernieuwen van beschadigd voegwerk. De starre opstelling van de [[Seculiere kanunnik|kanunniken]] in deze gaf meerdere malen aanleiding tot onenigheid tussen stadsbestuur en kapittel. In 1349 nam het stadsbestuur driekwart van de onderhoudskosten van de brug op zich, in ruil voor financiële bijdragen van het kapittel. Tevens werd overeengekomen dat de brug jaarlijks geïnspecteerd zou worden door twee kanunniken en twee [[schepen]]en.<ref name=ue475>Ubachs/Evers (2005), pp. 475-476: 'Servaasbrug, Sint-'.</ref>
== Eerste restauratie ==
 
Eind 17e eeuw bleek de conditie van de brug zeer slecht te zijn. Het Kapittel van Sint-Servaas hield betreffende het onderhoud van de brug nog steeds vast aan een bepaling van [[keizer Rudolf I]] uit 1274 waarin werd bepaald dat er aan onderhoud niet meer besteed hoefde te worden dan er aan tolgeld binnenkwam. Het gevolg hiervan was dat er eeuwenlang alleen de meest noodzakelijke reparaties werden uitgevoerd. Dit beperkte zich vooral tot het vervangen van slechte stenen en het incidenteel vernieuwen van beschadigd voegwerk. Deze opstelling van het Kapittel gaf meerdere malen aanleiding tot heftige onenigheid tussen stadsbestuur en geestelijkheid. Uiteindelijk kwam het eigendom van de brug in 1647 toe aan de stad Maastricht. Tussen 1683 en 1716 werd de brug in fasen verregaand gerestaureerd. De bogen en soms zelfs gedeelten van de pijlers werden afgebroken en opnieuw opgebouwd daarbij zo veel mogelijk gebruikmakende van de oude stenen. De eerste boog (eigenlijk de tweede dus) werd in 1683 door de dominicanerbroeder Franciscus Romanus gerestaureerd. De tweede en de derde in 1698 en 1699 door de Augustijn Jan van der Poel. De vierde en de vijfde in 1714 door Jan Collard. De overige bogen in 1716 door Gilles Doyen.
=== 16e, 17e en 18e eeuw ===
<gallery widths="160" heights="160">
De oudste betrouwbare afbeelding van de brug is te zien op de stadsplattegrond van Simon de Bellomonte uit omstreeks 1570, waarop zowel de Körverpoort als de Schuttenpoort zijn te zien. Zowel bij de [[Spaanse Furie (Maastricht)|Spaanse Furie]] van 1576 als bij de [[Beleg van Maastricht (1579)|inname door Parma]] in 1579 moeten zich op de brug afgrijselijke taferelen hebben afgespeeld. De moordpartijen werden tot ver in de 17e eeuw afgebeeld en verspreid.
Bestand:De stadt Maastricht, door den prins van Parma (Alexander Farnese) met storm verovert, den 29 july des jaars 1579 (Jan Luyken, 1679).jpg|Moordende Spanjaarden op de brug in 1579 ([[Jan Luyken|J. Luyken]], 1679)
 
Bestand:Naar schilderij van Joris van d.Haagen, 1649 - Maastricht - 20145505 - RCE.jpg|Maasbrug en poorttoren uit het noorden ([[Joris van der Haagen|J. v.d. Haagen]], 1649)
[[Bestand:De stadt Maastricht, door den prins van Parma (Alexander Farnese) met storm verovert, den 29 july des jaars 1579 (Jan Luyken, 1679).jpg|thumb|left|195px|Moordende Spanjaarden op de brug in 1579 ([[Jan Luyken]], 1679)]]
Bestand:Maastricht, gezicht op de Maasbrug en Wyck (J de Grave, 1671).jpg|Houten brugdeel bij Wyck uit het zuiden (J. de Grave, 1671)
In de 17e eeuw bleek de conditie van de brug slecht te zijn. Uiteindelijk kwam het gehele eigendom in 1647 toe aan de stad Maastricht. Omstreeks 1640 werd de eerste boog aan de westzijde, die geheel droog was komen te staan door de veranderde stroming van de Maas, dichtgemetseld en opgenomen in de nieuwe kademuur. Hierdoor bleven er nog maar acht stenen bogen over. Tijdens de aanleg van het [[kanaal Maastricht-Luik]] in 1850 kwam deze oude boog even tevoorschijn om vervolgens weer begraven te worden.
Bestand:Zicht op Het Bat en de Maasbrug in Maastricht (toeschrijving J de Beijer, ca 1740).jpg|Maasbrug vanuit het zuidwesten ([[Jan de Beijer|J. de Beijer]]?, ca 1740)
 
Tussen 1683 en 1716 werd de brug in fasen verregaand gerestaureerd. De bogen en soms zelfs gedeelten van de pijlers werden afgebroken en opnieuw opgebouwd daarbij zo veel mogelijk gebruikmakende van de oude stenen. De eerste boog (eigenlijk de tweede dus) werd in 1683 door de beroemde [[Dominicanen|dominicaan]] Franciscus Romanus gerestaureerd (die later in [[Parijs]] diverse opdrachten van [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Lodewijk XIV]] kreeg). De tweede en derde boog werden in 1698 en 1699 hersteld door de [[Augustijnen|augustijn]] Jan van der Poel. De vierde en de vijfde in 1714 door Jan Collard. De overige bogen in 1716 door stadsbouwmeester Gilles Doyen.
 
Na deze restauratie werd de brug redelijk goed onderhouden. Hoogwater en zware ijsgang brachten echter geregeld schade toe. In 1714 bedroeg het toltarief voor een persoon, een varken, een koe of een schaap: 1 [[Oortje (munt)|oort]]. Voor een paard moest 1 [[stuiver]] worden betaald; voor een paard met kar 3 stuiver, oplopend tot 10 stuivers voor een [[Karos (rijtuig)|karos]] met vier of zes paarden. Aangezien dit niet genoeg opbracht voor het onderhoud, was iedere burger, geestelijke en militair verplicht per testament 1 [[rijksdaalder]] aan de stad na te laten. Nieuwe burgers moesten 2 [[gulden]] betalen voor dit doel, boven op het geld voor een brandemmer. Ook bij veroordelingen werd brugbelasting geïnd.<ref name=ue475/>
 
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Maastricht, Schuttenpoort, Maasbrug en Körverpoort, detail stadsgezicht Simon de Bellomonte, 1570.jpg|Vogelvluchtperspectief vanuit Wyck (Simon de Bellomonte, ca. 1570)
Bestand:Naar schilderij van Joris van d.Haagen, 1649 - Maastricht - 20145505 - RCE.jpg|Maasbrug en poorttoren vanaf het Sint-Antoniuseiland ([[Joris van der Haagen|J. v.d. Haagen]], 1649)
Bestand:Maastricht, gezicht op de Maasbrug en Wyck (J de Grave, 1671).jpg|Drie stenen bogen en houten brugdeel bij Wyck uit het zuiden (J. de Grave, 1671)
Bestand:Poort en houten overspanning Maasbrug, Maastricht, situatie voor 1806 (tekening Ph v Gulpen, ca 1850).jpg|Voor- en zijaanzicht houten brugdeel en poortgebouw (reconstructie [[Philippe van Gulpen|Ph. v. Gulpen]])
</gallery>
 
=== 19e en 20e eeuw ===
[[Bestand:Overzicht brug - Maastricht - 20145525 - RCE.jpg|{{largethumb}}|De negen stenen bogen, 1827-1933]]
Bij de [[Beleg van Maastricht (1794)|komst van de Fransen in 1794]] werd de brug eigendom van de Franse staat.<ref name=ue475/> In 1799 werd de houten boog opgeknapt en in 1801 werd de toegangspoort op de brugpijler tussen de houten boog en de eerstvolgende stenen boog wegens bouwvalligheid gesloopt (zie tekening [[Philippe van Gulpen|Van Gulpen]] hierboven). In 1803 werd het dak boven de houten overspanning afgebroken en in 1827 werd het houten brugdeel vervangen door een stenen boog. Deze was voorzien van 'mijnovens', waardoor de boog met het oog op de verdediging - Maastricht was tot 1867 vestingstad - eenvoudig kon worden opgeblazen.<ref>De la Haye (2010), p. 156.</ref>
 
In 1836 en 1837 werden de stenen [[Borstwering (bouwkunde)|borstweringen]] vervangen door [[gietijzer]]en [[balustrade]]s. Zodoende konden de trottoirs iets verbreed worden. Restanten van deze balustrades, die in 1932 weer werd verwijderd, bevinden zich op diverse plaatsen in de binnenstad, onder andere aan de Begijnenstraat en op de hoek Abtstraat-Calvariestraat.
 
Eind 19e eeuw werd een tramlijn over de brug aangelegd, waarop achtereenvolgens een [[paardentram]], een [[stoomtram]] en vervolgens opnieuw een paardentram reed.
 
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Sint-Servaasbrug naar het noorden - Maastricht - 20145511 - RCE (cropped).jpg|De brug in 1925
Bestand:Balustrade of Saint Servatius bridge.JPG|Balustrade (Begijnenstraat)
Bestand:20150312 Maastricht; Abtstraat 12.jpg|Detail balustrade (Abtstraat)
Bestand:Maasbrug, overzicht, reproductie van oude foto - Maastricht - 20145529 - RCE.jpg|Tram op de brug, ca. 1900
</gallery>
 
=== NegentiendeRestauratie eeuw1932-34 ===
[[Bestand:Maasbrug,Meuse overzicht,river reproductiein vanMaastricht oudewith fotoSt. -Servatius MaastrichtBridge -during 20145529restoration, -1933 RCE(cropped).jpg|{{largethumb}}|TramBevroren opMaas deen Sintrestauratie Servaasbrugbrug, over de Maas te [[Maastricht]] (ca.1900)1933]]
[[Bestand:NIMH - 2011 - 0322 - Aerial photograph of Maastricht, The Netherlands - 1933-34 (cropped).jpg|{{largethumb}}|De vernieuwde Sint Servaasbrug en de nieuwe [[Wilhelminabrug (Maastricht)|Wilhelminabrug]], 1934]]
Na deze restauratie werd de brug redelijk goed onderhouden. Hoogwater en zware ijsgang brachten echter geregeld schade toe. In 1799 werd de houten boog opgeknapt en in 1801 werd de poort op de brug ter plaatse van de pijler tussen de houten boog en boog acht wegens bouwvalligheid gesloopt (zie [[Körverpoort]]). In 1803 werd het dak boven de houten overspanning afgebroken en in 1827 werd het houten brugdeel vervangen door een stenen boog. Deze was voorzien van 'mijnovens', waardoor de boog, met het oog op de verdediging - Maastricht was tot 1867 vestingstad -, eenvoudig kon worden opgeblazen.<ref>De la Haye, p. 156.</ref> In 1836 en 1837 werden de stenen borstweringen vervangen door [[gietijzer]]en hekken. Zodoende konden de trottoirs iets verbreed worden. Eind 19e eeuw werd een tramlijn over de brug aangelegd, waarop achtereenvolgens een [[paardentram]], een [[stoomtram]] en vervolgens opnieuw een paardentram reed.
Begin 20e eeuw begon het steeds duidelijker te worden dat de brug niet meer kon voldoen aan de eisen die het toenemende verkeer aan de brug stelde. In de jaren twintig was het gemeentebestuur van plan om de brug geheel af te breken en te vervangen door een nieuwe (naar plannen van o.a. G. de Hoog). Aanleiding hiervoor waren diverse instortingen van gedeelten van de brug in 1926, 1928 en 1931. Het Rijk blokkeerde deze plannen echter.<ref name=ue475/> Uiteindelijk werd na veel protest van de Maastrichtse bevolking besloten om de oude brug te behouden en ongeveer 300 meter noordelijker, ter hoogte van de [[Markt (Maastricht)|Markt]], een tweede brug te bouwen; de latere [[Wilhelminabrug (Maastricht)|Wilhelminabrug]].
 
Na de oplevering van de Wilhelminabrug vond tussen 1932 en 1934 een zeer ingrijpende restauratie van de Sint Servaasbrug plaats. De brug werd toen in feite compleet afgebroken en opnieuw opgebouwd, 2,5 m breder dan de oude brug. De bogen werden geconstrueerd in beton en daarna weer bekleed, deels met de oorspronkelijke, deels met nieuwe stenen.<ref name=ue475/> Om de ondergraving van de brugpijlers door hoog water en zware ijsgang eindelijk te verhinderen werden de funderingen extra verstevigd en onder de waterspiegel werden tussen de pijlers zogenaamde contrabogen aangebracht. Om het scheepvaartverkeer meer ruimte tegeven werden aan de Wycker zijde twee bogen (de boog uit 1827 en een middeleeuwse) opgeblazen en vervangen door een stalen hefgedeelte. Aan weerszijden van dit hefgedeelte werden twee torentjes opgericht, verwijzend naar het poortgebouw dat zich hier tot 1801 bevond. De Maastrichtse beeldhouwer [[Charles Vos (Maastricht)|Charles Vos]] maakte bij deze gelegenheid het beeld van Sint-Servaas, dat tegen een van de torentjes op de hoofdpijler werd geplaatst. De bijbehorende, eveneens door Vos gebeeldhouwde koppen van drie Maastrichtse bisschoppen, [[Monulfus van Maastricht|Monulphus]], [[Gondulfus van Maastricht|Gondulphus]] en [[Lambertus van Maastricht|Lambertus]], zijn verloren gegaan. De 19e-eeuwse balustrade werd weer ingeruild voor een stenen borstwering.
== Tweede restauratie ==
[[Bestand:Overzicht brug - Maastricht - 20145525 - RCE.jpg|{{largethumb}}|De negen bogen van de brug vóór de restauratie van 1932-'34]]
Begin 20e eeuw begon het steeds duidelijker te worden dat de brug niet meer kon voldoen aan de eisen die het toenemende verkeer aan de brug stelde. In de jaren twintig waren er zelfs plannen om de brug geheel af te breken en te vervangen door een nieuwe (onder andere naar een ontwerp van G. de Hoog). Aanleiding hiervoor waren diverse instortingen van gedeelten van de brug in 1926, 1928 en 1931. Uiteindelijk werd na veel protest van de Maastrichtse bevolking besloten om de oude brug te behouden en ongeveer 300 meter noordelijker, ter hoogte van de Markt, een tweede brug te bouwen; de latere [[Wilhelminabrug (Maastricht)|Wilhelminabrug]]. Na de oplevering van de Wilhelminabrug vond tussen 1932 en 1934 een zeer ingrijpende restauratie van de Sint Servaasbrug plaats. De brug werd toen in feite compleet afgebroken en opnieuw opgebouwd. De bogen werden geconstrueerd in beton en daarna weer bekleed met de oorspronkelijke stenen.
 
<gallery widths="150" heights="150">
Om de ondergraving van de brugpijlers door hoog water en zware ijsgang eindelijk te verhinderen werden de funderingen extra verstevigd en onder de waterspiegel werden tussen de pijlers zogenaamde contrabogen aangebracht. Aan de oostzijde werden twee bogen opgeblazen en vervangen door een stalen hefgedeelte om zwaardere scheepvaart meer ruimte te geven. Aan weerszijden van dit hefgedeelte werden twee kleine torentjes opgericht, verwijzende naar de [[donjon]] die zich hier tot 1801 bevond. De Maastrichtse beeldhouwer [[Charles Vos (Maastricht)|Charles Vos]] maakte bij deze gelegenheid het beeld van Sint-Servaas, dat op één van de pijlers werd geplaatst. Het 19e-eeuwse hek werd ingeruild voor een stenen borstwering. Gedeelten van het oude, gietijzeren hekwerk zijn op diverse plaatsen in de binnenstad terug te vinden.
Bestand:Ontwerp van verbouwing naar een potloodtekening van G.de Hoog Hzn. - Maastricht - 20145502 - RCE (cropped).jpg|Niet uitgevoerd ontwerp, 1925
<gallery widths="160" heights="160">
Bestand:Ontwerp van verbouwing naar een potloodtekening van G.de Hoog Hzn. - Maastricht - 20145502 - RCE.jpg|Niet uitgevoerd ontwerp, 1925
Bestand:Sint-Servaasbrug tijdens de "restauratie" - Maastricht - 20325854 - RCE.jpg|Opblazen van de oude brug
Bestand:Maastricht Sint Servaasbrug Restauratie 1932.jpg|Bouw van de contra-bogen
Regel 51 ⟶ 83:
</gallery>
 
=== Tweede Wereldoorlog ===
[[Bestand:Sint Servaasbrug en Wilhelminabrug (achtergrond) in 1945.jpg|{{largethumb}}|Het vernielde beweegbare deel in 1940]]
De brug heeft in de Tweede Wereldoorlog ernstig te lijden gehad. Op 10 mei 1940 werd het stalen gedeelte aan de kant van Wyck op bevel van de Nederlandse legerleiding opgeblazen. De rest van de brug liep daarbij nauwelijks schade op. De opmars van het Duitse leger werd hier echter nauwelijks door vertraagd en de [[slag om Maastricht]] was dan ook in een paar uur voorbij. De ontstane opening kon door de Duitsers gemakkelijk worden gedicht en reeds op 11 mei lag er een provisorische noodbrug die op 28 augustus werd vervangen door een definitieve noodbrug.
 
Bij het terugtrekken van het Duitse leger in 1944 liep de brug veel meer schade op. Pogingen van een [[Verzet (Tweede Wereldoorlog)|verzetsgroep]] om de aangebrachte springladingen te saboteren hadden weinig effect. Op 13 september, de dag van de bevrijding van Wyck en slechts één dag voor de [[Bevrijding van Maastricht (1944)|bevrijding van Maastricht]] zelf, blies een ''Sprengkommando'' van de Duitsers de brug gedeeltelijk op.<ref>{{aut|Bronzwaer, P.M.M.A.}} (1989): ''Maastricht bevrijd! En toen...?'', deel 1. Stichting Historische Reeks Maastricht. Van Gorcum, Assen/Maastricht, pp. 40-41</ref> Dankzij de betonnen constructie uit de jaren dertig werd echter geen van de bogen geheel onderbroken en kon ze gemakkelijk provisorisch hersteld worden. Op 27 september werd de brug weer in gebruik genomen voor verkeer. De [[Wilhelminabrugtorentjes (Maastricht)|Wilhelminabrug]]aan was echter over de gehele lengte verwoest; alleen de pijlers staken nog boven het water uit. In 1946 en 1947 werd de brug gerepareerd. Bij die gelegenheid werd, door verlengingweerszijden van de pijlershoofdpijler in noordelijke richting, de brug twee meter breder gemaakt. De torentjes aan weerszijden vanbij het hefgedeelte werden niet herbouwd.
 
<gallery widths="150" heights="150">
== Tegenwoordig ==
Bestand:Bundesarchiv Bild 146-1984-068-27A, Westfeldzug, Übersetzen über die Maas.jpg|Het opgeblazen beweegbare deel, 10 mei 1940
Bij de herinrichting van de Maasboulevard (2005) kwam de boog die in 1640 werd dichtgemetseld en in 1850 al eens ontdekt werd wederom vrij te liggen. De resten van deze boog waren nog geheel origineel 13e-eeuws en derhalve het meest authentieke gedeelte van de brug. De bedoeling was om deze boog te restaureren en als onderdoorgang te gaan gebruiken voor voetgangers die het pad langs de Maas willen volgen. De opdracht voor restauratie werd verleend aan het architectenbureau van [[Jo Coenen]]. Volgens bureau Coenen bleek echter dat de stenen in de loop der tijd te slecht waren geworden en voor het grootste deel onbruikbaar om de boog te reconstrueren. Begin 2007 zijn derhalve deze laatste originele resten van de brug gesloopt en vervangen door een betonnen constructie. Binnen deze constructie zijn wel fragmenten van de laatste boog teruggeplaatst.
Bestand:Sint Servaasbrug en Wilhelminabrug (achtergrond) in 1945.jpg|Idem
<gallery widths="160" heights="160">
Bestand:Bundesarchiv Bild 146-1969-125-75, Maastricht, Pioniere beim Bau einer Brücke.jpg|Duitse Wehrmachtsoldaten leggen een noodbrug aan, 14 mei 1940
Bestand:Servaasbrug 01-02-2007.jpg|Reconstructie "tiende" boog
Bestand:Sint-Servaasbrug na vernieling - Maastricht - 20145524 - RCE.jpg|De vernielde brug, sept. 1944
Bestand:Maastricht, Meuse seen from from Hoge Brug.JPG|Beweegbaar brugdeel
Bestand:St Servaasbrug Maastricht - St Servaas 20100327.jpg|Standbeeld St-Servaas
Bestand:Balustrade of Saint Servatius bridge.JPG|Balustrade Begijnenstraat
</gallery>
 
=== Na de Tweede Wereldoorlog ===
Na de Tweede Wereldoorlog raakte de brug opnieuw overbelast door het alsmaar toenemende verkeer. De ingebruikname van de [[John F. Kennedybrug]] in 1967 en de [[Noorderbrug (Maastricht)|Noorderbrug]] in 1984 bracht enige verlichting, waardoor het mogelijk was in de jaren 1990(?) de brug af te sluiten voor het gemotoriseerde verkeer. Begin jaren tachtig werd door de architect Harry Gulikers een plan gepresenteerd om een deel van de brug naar het voorbeeld van de [[Ponte Vecchio]] te overdekken en in te richten met winkeltjes. Het idee bleef onuitgevoerd. In 2000 werd de brug heringericht voor voetgangers en fietsers. Er werden nieuwe straatlantaarns geplaatst, ontworpen door de Luikse architect [[Charles Vandenhove]]. Het bestratingsplan van deze architect in samenwerking met de Franse kunstenaar [[Jean-Pierre Pincemin]] werd niet gerealiseerd.
 
Bij de ondertunneling en de herinrichting van de Maasboulevard in 2005 kwam de boog tevoorschijn, die in 1640 was dichtgemetseld en al eerder bij de aanleg van het [[Kanaal Luik-Maastricht]] in 1850 ontdekt was. De resten van deze boog waren nog geheel origineel en derhalve het meest authentieke, middeleeuwse deel van de brug. De bedoeling was om deze boog te restaureren en als onderdoorgang te gaan gebruiken voor voetgangers die het pad langs de Maas willen volgen. De opdracht voor restauratie werd verleend aan het architectenbureau van [[Jo Coenen]]. Volgens bureau Coenen bleek echter dat de stenen in de loop der tijd te slecht waren geworden en voor het grootste deel onbruikbaar om de boog te reconstrueren. Begin 2007 zijn derhalve deze laatste originele resten van de brug gesloopt en vervangen door een betonnen constructie. Binnen deze constructie zijn wel fragmenten van de laatste boog teruggeplaatst.
 
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:1976 Maastricht Heiligdomsvaartprocessie, Polygoonjournaalclip 08.jpg|De [[Sterre der Zee (Maastricht)|Sterre der Zee]] op de brug, Heiligdomsvaart 1976
Bestand:2018 Maastricht, Sphinx toonzaal, Bureau Europa, Unvollendete 17 (cropped).jpg|Plan voor winkeltjes op de brug, ca. 1982
Bestand:Servaasbrug 01-02-2007.jpg|Reconstructie "tiende" boog, 2007
Bestand:2018-Maastricht, St Servaasbrug, verlicht brugwachtershuisje.jpg|Lichtinstallatie brugwachtershuisje, 2018
</gallery>
 
== Beschrijving ==
=== Brug ===
De huidige Sint Servaasbrug is in feite een verbrede en grotendeels in beton gereconstrueerde versie van de middeleeuwse [[boogbrug]]. Een deel van de bekleding van [[Naamse steen]] is oud, evenals delen van de enigszins verscholen 'tiende boog'. De brug zelf telt nog zeven [[Rondboog|rondbogen]], die gedragen worden door zware [[brugpijler]]s. Aan de Wycker zijde wordt de rivieroverspanning gevormd door een stalen [[hefbrug]], die zo geconstrueerd is, dat voetgangers bij het passeren van een schip gebruik kunnen blijven maken van het omhooggekomen brugdeel. Sinds begin jaren dertig is de brug middels een [[strekdam]] verbonden met de iets noordelijker gelegen Wilhelminabrug. De strekdam scheidt de diepere vaargeul voor de [[binnenvaart]]schepen van de rest van de rivier, die voor de [[pleziervaart]] is bestemd. Op de hoofdpijler, waar van 1934-44 de twee torentjes stonden, staat nu aan de zuidzijde een brugwachtershuisje. Op de noordzijde bevindt zich een uitkijkplatform. Bij de brugtoegang aan de westzijde bevindt zich een [[kiosk]].
 
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Sint Servaasbrug - panoramio.jpg|Detail boog
Bestand:20150312 Maastricht; Sint-Servaasbrug seen from jetty between Wilhelminabrug and Sint-Servaasbrug 04.jpg|Beweegbaar brugdeel
Bestand:20150312 Maastricht; at Sint-Servaasbrug 03.jpg|Verbrede pijler en strekdam
Bestand:20150312 Maastricht; at Sint-Servaasbrug 02.jpg|Trap naar strekdam
</gallery>
 
=== Kunstwerken en plaquettes ===
Het standbeeld van de naamgever van de brug, de Maastrichtse bisschop en patroonheilige Servatius, is het meest in het oog springende kunstwerk. Sint-Servaas staat aan de zuidzijde van de meest oostelijke brugpijler, uitkijkend over de Maas in de richting van Luik, waar zijn opvolgers de bisschopszetel naartoe verplaatsten. Het beeld van [[Charles Vos (Maastricht)|Charles Vos]] uit 1934 is circa 3 m hoog en gehouwen uit Belgisch [[graniet]]. Links naast hem staat een kleinere figuur die een wapenschild met de vijfpuntige stadsster van Maastricht vasthoudt. Aan de andere zijde staat een [[Levieten|Leviet]] met de hemelsleutel. De pijler waar het beeld op rust is zowel aan de noord- als zuidzijde versierd met kleine gebeeldhouwde reliëfs, waarvan niet duidelijk is of deze ook door Vos zijn vervaardigd.<ref>[https://www.charlesvos.nl/religieuze-werken/overig-religieus-werk/maastricht/servaas-servaasbrug Servaas (Sint Servaasbrug)] op website ''charlesvos.nl''.</ref>
 
De oudste plaquettes aan de brug dateren uit 1827, toen de houten boog aan de Wycker zijde werd vervangen door een grote stenen boog. Aangezien deze boog niet meer bestaat, bevinden de reliëfs zich niet op de oorspronkelijke plaats. Het ene toont de stadsengel met het wapen van de stad (de vijfpuntige ster) en de datum: OCTOB. 1827. Het andere reliëf heeft dezelfde vorm en afmetingen en toont een gekroonde en gelauwerde W (van [[Willem I der Nederlanden|koning Willem I]] met daaronder wederom de stadsster.
 
Na de Tweede Wereldoorlog werden herinneringsplaquettes aangebracht voor de 17 Nederlandse militairen die op 10 mei 1940 vielen bij de verdediging van de brug, en voor de Amerikaanse [[Old Hickorydivisie]], de bevrijders van Maastricht op 13 en 14 september 1944. Laatstgenoemde plaquette werd op 14 september 1969 onthuld ter herdenking van 25 jaar [[Bevrijding van Maastricht (1944)|bevrijding van Maastricht]] (zie ook [[Lijst van oorlogsmonumenten in Maastricht]]).
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:St Servaasbrug Maastricht - St Servaas 20100327.jpg|Standbeeld van Sint-Servaas, 1934
Bestand:Maastricht, Sint Servaasbrug plaques 1827 - montage.jpg|Stadsengel, stadsster en gekroonde W, 1827
Bestand:2016 Maastricht, Sint-Servaasbrug, oorlogsplaquette.JPG|Plaquette gevallen militairen, 1940
Bestand:20150312 Maastricht; at Sint-Servaasbrug 01; Memorial plaque in honor of Old Hickory Division.jpg|Plaquette Old Hickorydivisie, 1944-1969
</gallery>
 
== Andere bruggen over de Maas in Maastricht ==
* [[Spoorbrug Maastricht|Spoorbrug]] (1855-56)
* [[Wilhelminabrug (Maastricht)|Wilhelminabrug]] (1930-32)
* [[John F. Kennedybrug]] (1965-68)
* [[Noorderbrug (Maastricht)|Noorderbrug]] (1982-84)
* [[Hoge Brug (Maastricht)|Hoge Brug]] (2003) - voetganger- en fietsbrug
 
== Trivia ==
* Over de lengterichting van de brug liep tot 1794 de denkbeeldige scheidslijn tussen het Luikse deel van de Maas (ten zuiden van de lijn) en het Brabantse (ten noorden van de lijn). In het [[Tweeherigheid van Maastricht|tweeherige Maastricht]] was dit juridisch van groot belang.<ref name=ue475/>
* De Sint Servaasbrug wordt algemeen beschouwd als de oudste brug van [[Nederland]].
* Aangezien er eeuwenlang maar één brug was in Maastricht, had deze geen speciale naam en werd gewoon "de brug" genoemd. Pas na de bouw van de Wilhelminabrug in 1932 werd het nodig een naam toe te kennen en dit werd die van de heilige [[Servatius van Maastricht|Servatius]], [[patroonheilige]] van Maastricht. Veel Maastrichtenaren spreken nog steeds over de 'aw brögk' (oude brug).
* Vanaf oktober 2017 staat (een deel van) de Sint Servaasbrug afgebeeld op de [[Nederlandse euromunten]]. De in Maastricht geboren [[muntmeester]] Stephan Satijn van de [[Koninklijke Nederlandse Munt]] koos de brug als zijn [[muntmeesterteken]].<ref>[http://www.limburger.nl/cnt/dmf20171010_00048726/maastrichtse-servaasbrug-op-elke-nederlandse-euromunt 'Maastrichtse Servaasbrug op elke Nederlandse euromunt'] op website ''[[Dagblad De Limburger]]'', 10 oktober 2017.</ref>
 
== Andere bruggen in Maastricht ==
* [[Spoorbrug Maastricht|Spoorbrug]] (1855-1856)
* [[Wilhelminabrug (Maastricht)|Wilhelminabrug]] (1930-1932)
* [[John F. Kennedybrug]] (1965-1968)
* [[Noorderbrug (Maastricht)|Noorderbrug]] (1982-1984)
* [[Hoge Brug (Maastricht)|Hoge Brug]] (2003) - alleen voetgangers en fietsers
 
== Externe links ==
*[https://web.archive.org/web/20050523232944/http://www.vvvmaastricht.nl/3d/sintservaasbrug.html 360 graden filmpje van de St. Servaasbrug - vvvmaastricht.nl]
[[Bestand:MaastrichtPanorama.JPG|thumb|left|800px|upright=5.0|360 graden panorama van de brug]]
 
{{Appendix||2=
'''Bronnen'''
* {{aut|Haye, R. de la}}, 'Over de brug'. In: R. Hackeng (red.), (2010): ''Groot Verhalenboek van Maastricht. Sprokkels uit het archief''. RHCL, Maastricht/Zutphen & Walburg Pers, 2010Zutphen. {{ISBN|9789057306532}}
* {{aut|Martin, M. }}, (2000): ''Opkomst van de moderne stad. Ruimtelijke veranderingen in Maastricht 1660-1905''. Waanders Uitgevers, Zwolle/Zeist. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 2000Zeist. {{ISBN|90-400-9323-7}}
* {{aut|Ubachs, P.J.H., en I.M.H. Evers}}, (2005): ''Historische Encyclopedie Maastricht''. ZutphenWalburg Pers, 2005Zutphen. {{ISBN|90-5730-399-X}}
* ''Inventaris vestingwerken'' - gemeente Maastricht ([http://www.maastricht.nl/web/file?uuid=259a38a7-9723-4168-8cb7-30db01bdfea8&owner=498e333c-92a2-4cba-97f5-f237e1560ded PDF])
'''Referenties, voetnoten'''
{{references}}
Regel 101 ⟶ 163:
{{Coor title dms|50|50|58|N|5|41|47|E|type:landmark_scale:6250_region:NL}}
 
[[Categorie:Brug in Limburg (Nederland)]]
[[Categorie:Bouwwerk in Maastricht]]
[[Categorie:Rijksmonument in Maastricht|Sint-Servaasbrug]]
[[Categorie:Boogbrug]]
[[Categorie:Brug in Limburg (Nederland)]]
[[Categorie:Oeververbinding over de Maas in Nederland]]
[[Categorie:Architectuur in Nederland uit de 13e eeuw]]
[[Categorie:Rijksmonument in Maastricht|Sint-Servaasbrug]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint_Servaasbrug"