|
[[Bestand:Gyroscope precession.gif|thumb|Precessie van een gyroscoop]]
'''Precessie''' is de beweging die de [[asAs (mechanica)|draaias]] van een roterend voorwerp maakt onder invloed van een uitwendige kracht. Zonder zo'n uitwendige kracht wijst de as steeds in dezelfde richting, (ziehet ook:principe van een [[Gyroscopisch kompasgyrokompas]]). Het eenvoudigste voorbeeld van precessie kan men zien aan een draaiende [[draaitol]]. Als de tol niet precies rechtop staat, zal de [[zwaartekracht]] proberen om de rotatieas 'om te laten vallen'. Dat gebeurt echter niet: in plaats daarvan draait de rotatieas rond om de verticaal.
== Formule ==
:<math>\frac{\mathrm{d}\vec{L}}{\mathrm{d}t} = \vec{r} \times \vec{F} = \vec{\tau}</math>,
met <math>\vec{\tau}</math> het uitgeoefende [[momentMoment (mechanica)|moment]].
Deze formule zegt dat de verandering van de richting van L[[impulsmoment]] en<math>L</math>, dus van de rotatieas zal afhangen, van het moment afhangt dat men erop uitoefent. Een moment staat altijd loodrecht op de kracht. De zwaartekracht <math>F_z</math> levert hier een moment dat in een horizontaal vlak ligt. De richtingsverandering van de rotatieas is dus voortdurend horizontaal: de top van de rotatieas beschrijft een cirkel in een horizontaal vlak. De verandering is dus niet, zoals men spontaan verwacht, verticaal volgens de kracht.
== Precessie van de aardas ==
[[Bestand:Precession N.gif|thumb|precessiecirkel van de noordelijke hemelpool]]
[[Bestand:Precession S.gif|thumb|precessiecirkel van de zuidelijke hemelpool]]
De aarde is te vergelijken met een tol die niet precies rechtop staat. De aard[[Evenaar|equator]] maakt een hoek met de [[ecliptica (astronomie)|ecliptica]]. Gedurende de geologische geschiedenis schommelt deze [[inclinatie]] tussen 21,5 en 24,5 graden; tegenwoordig is de hoek ongeveer 23,5 graden. De [[zon]] oefent daardoor een [[kracht]] uit op het massaoverschot dat zich door de afplatting van de [[aarde (planeet)|aarde]] rondom de [[evenaar]] bevindt. Deze kracht zal proberen de [[aardas]] loodrecht op de ecliptica te stellen. Doordat de aarde om haar as draait, is het resultaat dat de aardas zelf een kegel rondom de pool van de ecliptica beschrijft. Dit uit zich in een verplaatsing van de noordpool aan de hemel, zij beschrijft een [[cirkel]] van 23,5 graden rondom de pool van de ecliptica. De [[periode (natuurkunde)|periode]] van de precessie is 26.000 jaar. De precessieperiode zou volgens [[Milankovitch]] ook een rol spelen in de periodieke klimaatwisselingen van de aarde; hij vond echter een periodiciteit van 23.000 jaar, wat te maken heeft met de ''precessie van het [[perihelium]]'', het verschijnsel dat de excentrische baan die de aarde om de zon beschrijft geleidelijk verdraait. ▼
▲De aarde is te vergelijken met een tol die niet precies rechtop staat. De aard[[ Evenaar|equatorevenaar]] maakt een hoek met de [[ eclipticaEcliptica (astronomie)|ecliptica]]. Gedurende de geologische geschiedenis schommelt deze [[ inclinatieglooiingshoek]] , of inclinatie, tussen 21,5 en 24,5 graden ;. tegenwoordigDe hoek is de hoeknu ongeveer 23,5 graden. De [[zon]] oefent daardoor een [[kracht]] uit op het massaoverschot dat zich door de [[afplatting van de [[aarde (planeet)|aarde]] rondom de [[evenaar]] bevindt. Deze kracht zal proberen de [[aardas]] loodrecht op de ecliptica te stellen. Doordat de aarde om haar as draait, is het resultaat dat de aardas zelf een kegel rondom de pool van de ecliptica beschrijft. Dit uit zich in een verplaatsing van de noordpool aan de hemel, zij beschrijft een [[cirkel]] van 23,5 graden rondom de pool van de ecliptica. De [[ periodePeriode (natuurkunde)|periode]] van de precessie is 26.000 jaar. De precessieperiode zou volgens [[ MilankovitchMilutin Milanković|Milanković]] ook een rol spelen in de periodieke klimaatwisselingen van de aarde ;. hijHij vond echter een periodiciteit van 23.000 jaar, wat te maken heeft met de ''precessie van het [[perihelium]] '', het verschijnsel dat de excentrische baan die de aarde om de zon beschrijft geleidelijk verdraait.
Op het ogenblik is de noordelijke hemelpool minder dan één graad van de ster [[Polaris]] (''alpha Ursae Minoris'') verwijderd; deze ster noemen we daarom de [[poolster]]. Omstreeks 2800 v.Chr. was [[Thuban]] (''alpha Draconis'') de poolster, toekomstige noordelijke poolsterren zijn ''[[gamma Cephei]]'' (4145) en [[Adleramin]] (''alpha Cephei'', 7530), over 25 770 jaar zal de hemelpool weer ongeveer met Polaris samenvallen. ▼
▲OpDe hetnoordelijke ogenblikhemelpool is deop noordelijkehet hemelpoologenblik minder dan één graad van de ster [[Polaris]] , (''alpha Ursae Minoris'' ), verwijderd ;. dezeDeze ster noemen weheet daarom de [[poolster]]. Omstreeks 2800 v.Chr. was [[Thuban]] , (''alpha Draconis'' ), de poolster, toekomstige noordelijke poolsterren zijn ''[[gamma Cephei]] '' (4145 ) en [[Adleramin]] , (''alpha Cephei'', 7530 ), over 25 770 jaar zal de hemelpool weer ongeveer met Polaris samenvallen.
De toekomstige zuidelijke poolsterren zullen zijn: ''[[Kiel (sterrenbeeld)|omega Carinae]]'' (in 5770), ''upsilon Carinae'' (6850), [[Turais]] (''iota Carinae'', 8075) en ''[[Zeilen (sterrenbeeld)|delta Velorum]]'' (9240). ▼
▲De toekomstige zuidelijke poolsterren zullen zijn: ''[[Kiel (sterrenbeeld)| omegasterrenbeeld CarinaeKiel]] '', (in 5770 ), ''upsilon Carinae '' (6850 ), [[Turais]] , (''iota Carinae'' , 8075 ), en ''[[Zeilen (sterrenbeeld)| deltasterrenbeeld VelorumZeilen]] '' (9240 ).
De verandering van de plaats van de hemelpolen brengt ook een verschuiving van het [[lentepunt]] en het [[herfstpunt]] met zich mee: elk jaar gaat het lentepunt de [[zon]] 50 boogseconden tegemoet. Daardoor veranderen ook de [[declinatie (astronomie)|declinatie]] en [[rechte klimming]] van de [[ster (hemellichaam)|sterren]], omdat die ten opzichte van het lentepunt worden bepaald. Om de juiste plaats van een ster aan te kunnen geven, moet men weten voor welk tijdstip ([[Epoche (astronomie)|epoche]]) de opgegeven declinatie en rechte klimming ([[Hemelcoördinaat|hemelcoördinaten]]) gelden en deze zo nodig met behulp van precessie-tabellen corrigeren. ▼
▲De verandering van de plaats van de hemelpolen brengt ook een verschuiving van het [[lentepunt]] en het [[herfstpunt]] met zich mee: elk jaar gaat het lentepunt de [[zon]] 50 boogseconden tegemoet. Daardoor veranderen ook de [[ declinatieDeclinatie (astronomie)|declinatie]] en [[rechte klimming]] van de [[ster (hemellichaam)|sterren]], omdat die ten opzichte van het lentepunt worden bepaald. Om de juiste plaats van een ster aan te kunnen geven, moet men weten voor welk tijdstip , ([[Epoche (astronomie)|epoche]] ), de opgegeven declinatie en rechte klimming , in ([[ HemelcoördinaatAstronomisch coördinatenstelsel| hemelcoördinatenastronomische coördinaten]] ), gelden en deze zo nodig met behulp van precessie-tabellen corrigeren.
== Precessie van de equinoxen ==
De datadagen waaropdat de winter overgaat in de zomer overgaat en omgekeerd, de [[equinox]]en, vallen samen met de momenten waarop de aardas noch naar de zon toe, noch van de zon af wijst. De dagen en nachten zijn dan overal even lang. De verschuiving van deze punten door de precessie van de [[aardas]] heet de ''precessie van de equinoxen''. Het verschijnsel is algemeen bekend als [[axiale precessie]].
Doordat de baan van de aarde om de zon enigszins [[Excentriciteit (astronomie)|excentrisch]] is, (tussen 1 en 6%), betekent die precessie ook dat de lengte van de zomers ten opzichte van die van de winters varieert. Tegenwoordig is op het Noordelijk [[Hemisfeernoordelijk (aarde)|halfrond]] de [[zomer]] daardoor 7 dagen langer dan de [[winter]], maar over 10.000 jaar is dat als gevolg van de precessie net andersom, dan zijn de zomers op het Zuidelijkzuidelijk halfrond juist langer.
De periode van de precessie van de equinoxen bedraagt ongeveer 26.000 jaar. In de [[Angelsaksisch model|AngelsaksischeEngels]] sprekende landen spreekt men wel van The Great Year, niet te verwarren met het [[Galactisch jaar|galactisch (kosmisch) jaar]].
==Zie ookNutatie ==
* [[Nutatie]] is de beweging van de [[omwentelingsas]] van een voorwerp, die optreedt wanneer het [[massamiddelpunt]] van het voorwerp niet op de omwentelingsas ligt. De oorzaak van de nutatie is dus niet zoals bij precessie een externe kracht.
* [[Milanković-parameters]]
* [[Glaciaal (tijdperk)|Glaciaal]]
* [[IJstijdvak]] en de [[kwartaire ijstijd]]
* [[draaitol]]
* [[nutatie]]
* [[Obliquiteit]]
* [[Excentriciteit (astronomie)|Excentriciteit]]
{{Commonscat|Precession}}
[[Categorie:Navigatie]]
[[Categorie:Hemelmechanica]]
[[Categorie:Mechanica]]
[[Categorie:GeologieNavigatie]]
| 