Wikipedia

Paus Pius XII: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
de hele oorlog was een feit, niet het begin - namen van auteurs erbij
Regel 20:
Eugenio was de tweede zoon en het derde kind van [[Filippo Pacelli]] en Virginia Graziosi. De familie Pacelli was een van oorsprong eenvoudige familie afkomstig uit [[Onano]]. Aan hun betrokkenheid met het [[Vaticaanstad|Vaticaan]] dankte zij echter de adellijke titel van [[markgraaf|markies]], verleend door [[paus Pius IX]] aan Eugenio’s grootvader [[Marcantonio Pacelli]]. Deze was evenals Eugenio’s vader (en later ook zijn broer [[Francesco Pacelli|Francesco]]) als advocaat verbonden aan het Vaticaan. [[Ernesto Pacelli]], een oom, was financieel adviseur van de opeenvolgende pausen [[paus Leo XIII|Leo XIII]], [[paus Pius X|Pius X]] en [[paus Benedictus XV|Benedictus XV]].
 
Na de lagere school vervolgde Eugenio zijn middelbare school aan het ''Liceo Ennio Quirini Visconti'', een vroegere jezuïetenuniversiteit met de naam ''Collegio Romano''.<ref>{{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 134</ref> Deze antiklerikale, publieke school was door zijn vader uitgekozen, omdat het onderwijs een goede opstap vormde voor een vervolgstudie rechten. Door zijn beide zoons hiernaartoe te sturen, hoopte Filippo dat beiden in zijn voetsporen zouden treden.<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 7</ref> Nadat hij in 1894 was afgestudeerd trok Eugenio zich in augustus 1894 enkele dagen terug in retraite bij de [[seculiere kanunnik|kanunnik]]en van de [[Sint-Jan van Lateranen]], waarna hij zijn ouders te kennen gaf naar het [[seminarie]] ''Collegio Capranica'' te willen,<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 9</ref><ref name= "peace">''Man of Peace: Pope Pius XII'', p. 6</ref>, het oudste seminarie van Rome. Via het seminarie volgde hij studies [[filosofie]] aan de [[Pauselijke Universiteit Gregoriana]], [[theologie]] aan het [[Pauselijke Lateraanse Universiteit|Ateneo Pontifico di Sant’Apollinare]] en talen en geschiedenis aan de [[Universiteit Sapienza Rome|Università degli studi di Roma "La Sapienza"]]. Vanwege zijn slechte gezondheid werd hem door paus Leo XIII [[dispensatie (kerkelijk recht)|dispensatie]] verleend om de priesterstudies niet vanuit het seminarie maar vanuit het ouderlijk huis te vervolgen.<ref name= "peace"/><ref>{{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 137</ref>[[Bestand:Pacelliordenado.jpg|thumb|left|175px|Priester Eugenio Pacelli]]
Op 2 april 1899 ([[Pasen|eerste paasdag]]) werd Eugenio Pacelli tot [[priester]] gewijd door hulp[[bisschop]] Cassetta van Rome<ref>{{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 137: Priesterwijdingen vonden normaal gesproken plaats op paaszaterdag in de Sint-Jan van Lateranen</ref> en op 3 april droeg hij zijn eerste mis op in de Borghesekapel van de [[Basiliek van Maria de Meerdere|Santa Maria Maggiore]].<ref>''Man of Peace: Pope Pius XII'', p. 7</ref> Na zijn wijding studeerde hij [[canoniek recht]] aan het ''Ateneo Pontifico di Sant’Apollinare''.
 
In 1901 kwam Pacelli in dienst als minutant (=redacteur) van de ''Sacra Congregatio pro Negotiis Ecclesiasticis Extraordinariis'', een [[Congregatie (Curie)|congregatie]] opgezet door [[paus Pius VII]], op dat moment onder leiding van bisschop [[Pietro Gasparri]]. In dat jaar had hij ook zijn eerste buitenlandse reis gemaakt namens het Vaticaan: Pacelli was gevraagd een persoonlijke brief van de paus te overhandigen aan de nieuwe koning [[Eduard VII van het Verenigd Koninkrijk]], na de dood van koningin [[Victoria van het Verenigd Koninkrijk|Victoria]].<ref>{{aut|Eugenio Pacelli}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 141</ref> Pietro Gasparri had groot vertrouwen in Eugenio Pacelli en wees hem aan als assistent bij de [[codificatie]] van het kerkelijk recht, een opdracht die in 1917 werd voltooid.<ref>{{aut|Eugenio Pacelli}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 142</ref> Ook werd Pacelli gevraagd een zogenaamd ''libro bianco'' ('wit boek') te schrijven, een boekwerk waarin de bezwaren van het Vaticaan tegen de [[Frankrijk|Franse]] regering werden verzameld. Het schrijven van het [[Witboek (document)|witboek]] was een reactie op de scheiding van kerk en staat in 1905 in Frankrijk.<ref name= "Heavy143">{{aut|Eugenio Pacelli}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 143</ref>
[[Bestand:MarrydelValpacelli.jpg|thumb|150px|Ondertekening [[concordaat]] met [[Servië]], 1914. Links Eugenio Pacelli]]
 
Regel 30:
In 1908 begeleidde Pacelli kardinaal Rafael Merry del Val op een reis naar [[Londen]] waar van 8 tot 13 september het [[Internationaal Eucharistisch Congres]] werd gehouden. Drie jaar later zou hij opnieuw naar Londen afreizen om daar op 22 juni 1911 de [[kroning]] van koning [[George V van het Verenigd Koninkrijk|George V]] bij te wonen.<ref name= "Heavy143"/>
 
Op 7 maart 1911 werd Pacelli benoemd tot pro[[prefect (Romeinse Curie)|prefect]] van de ''Sacra Congregatio pro Negotiis Ecclesiasticis Extraordinariis'', gevolgd door zijn benoeming tot prefect van dezelfde Congregatie op 1 februari 1914.<ref name= "Catholic">[http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpacelli.html ''Catholic Hierarchy'']</ref> In die hoedanigheid werd hem gevraagd een opzet te maken voor een af te sluiten concordaat met Servië, dat op 24 juni 1914 – vier dagen voor de moordaanslag op [[aartshertog]] [[Frans Ferdinand van Oostenrijk]] – werd gesloten.<ref>{{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 146-147: John Cornwell, schrijver van diverse werken over de rol van Pius XII tijdens de Tweede Wereldoorlog, zou betogen, dat dit concordaat een van de aanleidingen tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zou zijn.</ref>
 
Tijdens de jaren van de [[Eerste Wereldoorlog]] werd Pacelli betrokken bij de hulpcampagne die de paus had opgezet om families te informeren over het lot van hun ten strijde getrokken familieleden. In samenwerking met het [[Rode Kruis]] werden personen opgespoord en indien mogelijk ook gerepatrieerd.<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 31</ref>
 
Op 12 april 1917 overleed de [[nuntius]] van [[Duitsland]], [[aartsbisschop]] Giuseppe Aversa, die de nuntiatuur slechts vier maanden vervuld had. Op voordracht van Pietro Gasparri werd Pacelli voorgedragen als diens opvolger. De benoeming volgde op 20 april 1917, waarbij hij tevens aangesteld werd tot [[titulair bisschop|titulair aartsbisschop]] van [[Sardis (Lydië)|Sardes]].<ref name= "Catholic"/> Op 13 mei [[1917]] werd Pacelli in aanwezigheid van zijn familie – met uitzondering van zijn vader Filippo, die enkele maanden daarvoor overleden was aan de [[Spaanse griep]] - door paus Benedictus XV zelf gewijd in de [[Sixtijnse Kapel]]. [[Giovanni Nasalli Rocca di Corneliano]] en [[Agostino Zampini]] waren de medewijdende bisschoppen.<ref>{{aut|Jan O. Smit}}: ''Pastor Angelicus'', Jan O. Smit, 38</ref> Na zijn wijding vertrok Pacelli op 18 mei naar [[München]].<ref>{{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', p. 148</ref>
 
=== Pauselijk nuntius van Duitsland ===
Regel 54:
De daaropvolgende jaren greep Pacelli aan om de sluiting van een concordaat met Beieren te realiseren. Hierbij ontving hij veel steun van priester [[Ludwig Kaas]], volksvertegenwoordiger van de ''[[Deutsche Zentrumspartei]]''. Op 29 maart 1924 kwam het concordaat tot stand.
 
In dezelfde periode werden ook de bedoelingen van [[Adolf Hitler]] voor het eerst duidelijk. Op 9 november 1923 vond de ''[[Bierkellerputsch]]'' plaats, die de intentie had de macht in Beieren te grijpen en vervolgens een einde te maken aan de [[Weimarrepubliek|Republiek van Weimar]]. Hoewel de staatsgreep volledig mislukte, was het een voorbode van wat zou komen. Na een jaar gevangenschap was het aanzien van Hitler binnen zijn partij niet afgenomen en in augustus 1925 meldde Pacelli aan de paus dat ''“het conflict tussen Christus en de antichrist vaste vormen aannam”.''<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 65</ref>
[[Bestand:Bundesarchiv Bild 102-06519, Magdeburg, Kardinal Pacelli beim Katholikentag.jpg|thumb|175px|Eugenio Pacelli tijdens de bijeenkomst van katholieken in [[Maagdenburg (stad)|Maagdenburg]] (1928)]]
 
Eugenio Pacelli was aan het dineren met Michael Von Faulhaber, de toenmalig aartsbisschop van [[München]], en de conservatieve katholiek Franz Matt toen Hitler een eerste poging tot staatsgreep deed. Michael Von Faulhaber werd aangevallen door de nazi's omdat hij de vervolging van katholieken en joden veroordeelde. Pacelli bekritiseerde diezelfde nazi's, die hij rechtse extremisten noemde in een brief aan het Vaticaan. Hij hield in het totaal 40 negatieve toespraken over de nazi's in zijn tijd in Duitsland.{{en}}<ref>{{aut|Ronald J. Rychlak, Michael Novak}}: ''Righteous Gentiles: How Pius XII and the Catholic Church Saved Half a Million Jews From the Nazis'' [Ronald J. Rychlak, Michael Novak]</ref>
 
Op 18 augustus 1925 verhuisde Pacelli naar Berlijn, waar hij de voorbereidingen trof voor een concordaat met Pruisen. De onderhandelingspositie van het Vaticaan lag in deze protestantse deelstaat moeilijker. Daarom week het concordaat met Pruisen af van dat met Beieren, met name op het gebied van (katholiek) onderwijs, waarvoor geen bepalingen in het verdrag werden opgenomen.<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 69</ref> Op 14 juni 1929 werd het concordaat getekend, gevolgd door de [[ratificatie]] ervan door de Rijksdag in augustus van datzelfde jaar.
 
Naast zijn diplomatieke werkzaamheden hield Pacelli zich tijdens zijn dertienjarig verblijf in Duitsland ook bezig met pastoraal werk. Zo bezocht hij de diverse Duitse deelstaten om zich te vergewissen van de situatie, waarbij hij oog in oog kwam te staan met de heersende armoede in grote delen van het land. Hoewel hij niet sympathiseerde met de ideeën van Hitler, was hij er zich wel van bewust dat de woorden van de nieuwe leider hoopvol klonken. Na een bezoek aan arbeiders in Dortmund sprak Pacelli zich erover uit: ''“Toen ik met mijn eigen ogen de vreugdeloze, hopeloze omstandigheden zag van die arbeiders, werd het me overduidelijk dat de oproep van de Kerk op hen geen greep zal krijgen, tenzij zij [de Kerk] zich sterk uitspreekt voor gerechtigheid”''.<ref>''Witness of the Light, the life of Pope Pius XII'', p. 66</ref>
 
Om het belang van de Kerk te benadrukken nam Pacelli ook deel aan diverse bijeenkomsten die georganiseerd werden door katholieke organisaties. Als vertegenwoordiger namens de paus was hij aanwezig bij representatieve gebeurtenissen, onder andere de begrafenis van de Duitse [[rijkspresident]] [[Friedrich Ebert sr.|Friedrich Ebert]] in 1925.
Regel 84:
Over aanhangers van de leer van de nazi’s is de encycliek duidelijk: alleen oppervlakkige geesten zouden vervallen tot de dwaalleer.<ref>''Mit brennender Sorge'', paragraaf 11</ref>
 
Uit angst voor verbod van publicatie van de encycliek was deze in het geheim naar Duitsland gesmokkeld. De reactie van het regime was fel: alle kopieën werden in beslag genomen, drukkers gearresteerd en de persen in beslag genomen. Ook werd de Kerk gekort in te ontvangen betalingen, zoals bepaald in het Rijksconcordaat. Verschillende priesters werden gearresteerd. Hitler zelf reageerde in een interview met een [[Zwitserland|Zwitserse]] krant, waarin hij stelde dat het [[Derde Rijk]] geen behoefte had aan een samenwerking met de Katholieke Kerk, een indirecte oorlogsverklaring aan het Vaticaan.<ref name= "Rychlak">{{aut|Ronald J. Rychlak,}}: artikel naar aanleiding van zijn manuscript ''Hitler, the War, and the Pope''</ref>
 
De Duitse geestelijkheid dankte paus Pius XI voor zijn inbreng, die op zijn beurt erop wees dat alle dankbaarheid moest gelden voor Pacelli.<ref name= "Rychlak"/>
Regel 97:
Naast [[New York (stad)|New York]] bezocht hij ook [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]], [[Chicago]], [[San Francisco]], [[Minneapolis]] en [[Kansas City (Kansas)|Kansas City]]. Van de universiteit van [[South Bend (Indiana)|Notre Dame (Indiana)]] ontving Pacelli een eredoctoraat in de Rechten.<ref>''Shepherd of Souls'', p. 38</ref> Ook bij zijn bezoek aan de ''[[Universiteit van Georgetown]]'' in Washington D.C. ontving hij een eredoctoraat, in burgerlijk en kerkelijk recht.<ref name= "Souls42">''Shepherd of Souls'', p. 42</ref> Tijdens zijn reis door Amerika zou hij verschillende malen (tevergeefs) hebben opgeroepen om de grenzen te openen voor [[Joden|Joodse]] vluchtelingen.<ref name= "Souls42"/>
 
Bij zijn vertrek uit Amerika liet de kardinaal via een persbericht weten dat hij hoopte dat ''“de invloed van de VS altijd mag worden aangewend voor de bevordering van vrede onder de volkeren.”''<ref>''Shepherd of Souls'', p. 46</ref> Een van de resultaten van zijn reis was dat president Roosevelt op persoonlijke titel Myron Taylor in 1939 aanstelde als zijn vertegenwoordiger in het Vaticaan; sinds 1870 was Amerika niet vertegenwoordigd geweest.<ref>''Money and the Rise of the Modern Papacy'', p. 185</ref>
 
In 1937 volgde opnieuw een reis naar Frankrijk, waar hij de [[basiliek]] van [[Lisieux]] inwijdde. Hier zou hij zich opnieuw kritisch uitlaten over het [[fascisme]] in Duitsland. Zijn laatste reis voor zijn verkiezing tot paus was naar [[Boedapest]] (25-30 mei 1938) waar hij opnieuw als voorzitter optrad van het Eucharistisch Congres.<ref>''Shepherd of Souls'', p. 47</ref>
Regel 103:
=== Verkiezing tot paus ===
{{Zie ook|Zie ook: [[Conclaaf van 1939]]}}
Het [[conclaaf]], volgend op de dood van [[paus Pius XI]] op 10 februari, begon op 1 maart 1939. Alle 62 kardinalen namen deel aan de verkiezing, mede dankzij de bepaling van Pius XI dat de periode tussen overlijden van een paus en het begin van een conclaaf verlengd moest worden om zo alle kardinalen de gelegenheid te geven op tijd aanwezig te zijn:<ref>''Cum proxime'', [[motu proprio]] van 1 maart 1922</ref>: bij het conclaaf van 1922 waren de trans-Atlantische kardinalen te laat gearriveerd. Op 2 maart, Pacelli’s verjaardag, behaalde hij tijdens de tweede stemronde de benodigde meerderheid aan stemmen. Desondanks stond hij erop dat een derde stemronde werd gehouden. Nu kreeg hij 61 van de 62 stemmen, ofwel alle stemmen: kandidaten mogen geen stem op zichzelf uitbrengen. Pacelli was de eerste kardinaal-staatssecretaris die tot paus gekozen werd sinds [[Paus Clemens IX|Giulio Rospigliosi]] in 1667, de eerste Romein sinds [[Paus Clemens X|Emilio Bonaventura Altieri]] in 1670 en de eerste curiekardinaal sinds [[Paus Gregorius XVI|Bartolomeo Alberto Cappellari]] in 1831.
 
Ter nagedachtenis aan alle pausen met de naam Pius die hij zelf had meegemaakt, maar in het bijzonder als speciaal eerbetoon aan zijn voorganger, nam Pacelli de naam Pius aan.<ref>{{aut|Jan O. Smit,}}: ''Pastor Angelicus'', p. 118, voert Pius sprekend in: ''Pius zal ik heten. Want bijna heel mijn leven is tijdens pausen van die naam verlopen; en vooral in dankbare herinnering aan Pius XI, die mij altijd zulk een buitengewone genegenheid getoond heeft''</ref> De [[pauskroning|kroning]] van Pius XII vond plaats op 12 maart 1939 en werd uitgevoerd door [[kardinaal-protodiaken]] [[Camillo Caccia Dominioni]]. Hiervoor werd de [[Palatijnse tiara]] gebruikt, die in 1877 door de [[Palatijnse Garde]] aan paus [[Pius IX]] geschonken was.<ref>[http://3.bp.blogspot.com/_8uikWGDdEWM/SH6WP73bm4I/AAAAAAAAABU/wmFB_Fx9SLM/S660/300px-Pope-pius-xii-02.jpg Bestand:Pius XII met de Palatijnse tiara]</ref> De kroning vond voor het eerst sinds 1846 weer plaats op de buitenloggia van de [[Sint-Pietersbasiliek]].
 
== Pontificaat ==
Regel 123:
Op 29 augustus 1939 zocht het Vaticaan contact met Benito Mussolini, waarbij de paus zijn dank uitsprak voor Mussolini’s inspanningen tot behoud van de vrede, maar hem tevens verzocht zich in te zetten voor het voorkomen van een gewapend conflict.<ref>''Pius XII and the Second World War'', p. 22</ref> Hoewel Mussolini bereid was deze rol op zich te nemen, kwam zijn vredesplan erop neer dat met name van Poolse zijde concessies gedaan moesten worden, iets waartoe Polen niet bereid en in staat was.<ref>''Pius XII and the Second World War'', p. 23</ref>
 
Op 31 augustus ging vanuit het Vaticaan het laatste verzoek uit, gericht aan Duitsland en Polen, om vooral te streven naar een oplossing voor het ophanden zijnde conflict. Pius XII riep daarbij Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Italië op hem hierin te steunen.<ref>''Pius XII and the Second World War'', p. 24</ref> Vroeg in de ochtend van 1 september 1939 was het begin van de oorlog een feit door de inval van Duitsland in Polen.
 
==== Wereldoorlog ====
Ruim een maand na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog vaardigde Pius XII zijn eerste encycliek uit: ''[[Summi Pontificatus]]''. In deze encycliek beschreef de paus de eenheid van het mensdom, zonder onderscheid van cultuur of afkomst.<ref>''Summi Pontificatus'', paragrafen 38/39</ref>. Ook nam hij stelling tegen de [[totalitarisme|totalitaire staat]], die slechts tot chaos zou leiden.<ref>''Summi Pontificatus'', paragraaf 78</ref> In zijn encycliek liet Pius echter na de misstanden bij naam te noemen, iets wat hem na de oorlog als een van de kritiekpunten werd aangerekend. Hierdoor werden met name tijdens de oorlog veel van Pius’ woorden slechts geïnterpreteerd als zou hij zich direct uitgesproken hebben over de Jodenvervolgingen en andere misstanden onder het [[fascisme|fascistisch bewind]]. Wel liet hij zich direct uit over het lot van de Poolse bevolking en sprak hij de hoop uit dat vrede snel in het land zou volgen.<ref>''Summi Pontificatus'', paragraaf 106</ref>
 
De betrokkenheid van Italië bij de oorlog was Pius’ andere zorg. Hoewel het land nog niet actief deelnam, was het duidelijk dat Benito Mussolini er alles aan gelegen was zijn bondgenoot Hitler bij te staan, alsmede de belangen van Italië te vergroten. Op verzoek van Pius werd de [[Ministerie van Buitenlandse Zaken|minister van Buitenlandse Zaken]], [[Galeazzo Ciano]] – een schoonzoon van Mussolini – op het Vaticaan uitgenodigd waar de paus hem prees voor zijn inzet tot behoud van de neutraliteit. Volgend op dit bezoek werden ook de koning en koningin van Italië op 21 december 1939 uitgenodigd, gevolgd door een tegenbezoek van Pius XII een week later aan het [[Palazzo del Quirinale|Quirinaalpaleis]].<ref>''Shepherd of Souls'', p. 56</ref><ref>Met dit bezoek aan het Quirinaalpaleis was Pius XII de eerste paus sinds 1870 die de voormalige pauselijke residentie bezocht.</ref><ref>Op 10 juni 1940 verklaarde Italië alsnog de oorlog.</ref>
 
De speelruimte van de paus om al te openlijke uitspraken te doen was beperkt omdat Mussolini een trouwe bondgenoot was van Hitler. Een telegram aan [[Wilhelmina der Nederlanden|koningin Wilhelmina]] van [[Nederland]], de [[België (hoofdbetekenis)|Belgische]] [[koning Leopold III]] en de [[Luxemburg (land)|Luxemburg]]se [[groothertog]]in [[Charlotte van Luxemburg|Charlotte]] bij de Duitse [[invasie]] in 1940 leidde tot woedende reacties van Mussolini.<ref>[https://web.archive.org/web/20160304185903/http://data.politicalmashup.nl/vk/orig-pages/nl.vk.d.3/pg_0304.pdf ''Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'']</ref>
 
Op 21 januari 1942 kwam bij het Vaticaan het verzoek binnen dat [[Japan]] een speciale afgezant naar de [[Heilige Stoel]] wilde sturen voor de verbetering van de onderlinge relaties.<ref>''Pius XII and the Second World War'', p. 127</ref> Deze actie was des te opmerkelijker omdat deze toenadering volgde op de aanval van Japan op [[Aanval op Pearl Harbor|Pearl Harbor]] op 7 december 1941, waardoor ook Amerika betrokken werd bij de Tweede Wereldoorlog. In 1940 hadden de Japanners al een verdrag afgesloten met nazi-Duitsland en Italië waarbij de drie landen elkaar zouden steunen indien nodig.
Regel 157:
 
===== [[Holocaust|Shoah]] =====
In 1941 antwoordde het Vaticaan op de vraag van het [[Vichy-Frankrijk|Vichy-regime]]: "of men kon instemmen met, onder Duitse druk geplande, anti-Joodse wetgeving": dat de Kerk "[[racisme]] veroordeelt, maar niet in kon gaan op specifieke wetgeving".<ref>Gutman, {{Aut|Israel, Gutman}}: ''Encyclopedia of the Holocaust'', p. 1137.</ref> In Vichy-Frankrijk levende Joden werden hierop uit alle openbare ambten geweerd. Deportaties volgden echter in 1942 en waren geen onderdeel van deze wetgeving.
 
In zijn kerstrede van 1942 verwees Pius XII in bedekte termen naar de [[deportatie]] van Joden.<ref>[http://rkdocumenten.nl/index.php?docid=236 Kerstboodschap van Paus Pius XII], paragraaf 54, 1942</ref> Dit tot woede van de Duitse diplomaten in Rome en van de Italiaanse fascisten. Hij veroordeelde de vervolging van mensen ''"zonder“zonder enige schuld, alleen om redenen van nationaliteit of ras"''ras” door de nazi's. Volgend [[Reinhard Heydrich]] ([[Reichssicherheitshauptamt|RSHA]]) was de paus tot "spreekbuis“spreekbuis van de Joodse oorlogsmisdadigers"oorlogsmisdadigers” geworden.
 
Daar waar Pius XII, volgens zijn critici, op dit punt verder als paus zweeg, werd er op het niveau van het [[episcopaat]] wel degelijk geprotesteerd (onder andere op 20 juli 1942 door het [[Nederlandse Bisschoppenconferentie|Nederlandse episcopaat]]) én werd daar door vele gelovigen ook naar gehandeld.
Regel 177:
In 1943 besloot de regering in China diplomatieke betrekkingen aan te gaan met het Vaticaan, gevolgd door de benoeming van een pauselijke nuntius in 1946, Antonio Riberi. Deze ontwikkelingen brachten de verspreiding van het katholieke geloof in China in een stroomversnelling, waarop Pius besloot meer structuur te brengen in de [[hiërarchie]] van de Kerk door onder andere de oprichting van 20 aartsbisdommen. Tevens werd de aartsbisschop [[Thomas Tien Ken-sin]] tot kardinaal gecreëerd in 1946, waarbij hij overgeplaatst werd naar het aartsbisdom [[Peking]]. Hoewel de missies van de Katholieke Kerk een sterk [[imperialisme|imperialistisch]] karakter droegen, droeg de Kerk bij aan de verbetering van sociale voorzieningen (onderwijs en gezondheidszorg).<ref>''God and Caesar in China: Policy Implications of Church-state Tensions'', p. 90</ref>
 
Met de opkomst van de communistische regering van [[Mao Zedong]] in 1949 veranderde de situatie. De Katholieke Kerk werd door de communisten gezien als een instrument van het westerse [[kapitalisme]]<ref>''God and Caesar'', p. 91</ref> en geestelijken werden naar heropvoedingskampen gestuurd om daar de leer van [[Karl Marx]], [[Vladimir Lenin|Lenin]] en Mao te leren. Op grote schaal vonden er ook vervolgingen plaats van geestelijken en gelovigen.
 
Al in de encycliek ''[[Evangelii Praecones]]'' van 2 juni 1951 had Pius XII de vervolging onder de aandacht gebracht: “…en in onze tijd zijn er landen in het Verre Oosten die rood kleuren met het bloed van martelaren.”<ref>''Evangelii Praecones'', paragraaf 11</ref> Met de apostolische brief ''Cupimus Imprimis'' van 18 januari 1952 reageerde Pius opnieuw op deze aanvallen, gevolgd door de encycliek ''[[Ad Sinarum Gentum]]'' op 7 oktober 1954. In laatstgenoemde nam Pius XII stelling tegen de maoïstische stellingen met betrekking tot de Katholieke Kerk. Zo verwierp Pius het idee van China om te streven naar een geheel autonome kerk los van de moederkerk in Rome die ook een eigen [[interpretatie]] van het [[Evangelie]] voorstond.<ref>''Ad Sinarum Gentum'', paragrafen 9-11</ref> Gelovigen werden opgeroepen weerstand te bieden aan bedriegers en daarbij een eventuele confrontatie niet te mijden. Hierbij wees hij naar woorden die Jezus zelf zou hebben uitgesproken: “Wees niet bevreesd voor hen die het lichaam ombrengen; zij kunnen de ziel niet vernietigen”.<ref>''Ad Sinarum Gentum'', paragraaf 27</ref>
Regel 200:
Op 13 mei 1946 zou kardinaal [[Benedetto Aloisi Masella]] als vertegenwoordiger namens Pius XII de kroning van Onze-Lieve-Vrouw van Fatima bijwonen.
 
EénEen van zijn belangrijkste daden in het [[Heilig Jaar]] 1950 was de afkondiging van de [[apostolische constitutie]] ''[[Munificentissimus Deus]]'', waarin Pius de [[Maria Hemelvaart|Tenhemelopneming van Maria]] als ''dogma fidei'' bestempelde (1 november 1950). Zowel de Katholieke Kerk als de [[Oosters-orthodoxe Kerken]] hebben dit geloof van oudsher beleden, maar het was nog nooit formeel als een dogma geformuleerd. Hiermee onderstreepte Pius XII de sterke Mariaverering binnen de katholieke Kerk. Het was tevens de eerste en tot dusver enige pauselijke uitspraak "ex cathedra" sinds de formulering van het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid in 1870 tijdens het [[Eerste Vaticaans Concilie]].
 
Met zijn encycliek ''[[Fulgens Corona]]'' van 8 september 1953 riep Pius XII het jaar 1954 uit tot Mariajaar. Deze gebeurtenis vond plaats honderd jaar na het uitroepen van het dogma [[Maria Onbevlekte Ontvangenis]] door [[paus Pius IX]]. Met de encycliek ''[[Ad Caeli Reginam]]'' stelde Pius de liturgische gedachtenis in van [[Maria Koningin]]. Deze feestdag zou vallen op 31 mei, maar werd na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] verplaatst naar 22 augustus.
Regel 208:
Om de studies van de mariologie te bevorderen werden diverse instituten door Pius XII opgericht of herplaatst naar Rome. Hiertoe behoorden de ''Academia Mariana Salesiana'' (onderdeel van de pauselijke universiteit in Rome), ''Centro Mariano Montfortano'', het ''Marianum'' en het ''Collegamento Mariano nazionale''.
 
Ook de bijzetting van Pius XII na zijn dood stond in relatie met Maria: 13 oktober 1917 was de dag dat in Fátima het ''Zonnewonder'' plaatsvond, een gebeurtenis die naar eigen zeggen door Pius XII in 1950 tot viermaal toe aanschouwd werd: 30 en 31 oktober, 1 en 8 november 1950.<ref>''Il Giornale'' en een overlevering van kardinaal Federico Tedeschini</ref>. Pius XII werd bijgezet op 13 oktober 1958.
{| class="wikitable collapsible collapsed" style="float:right;" width=30%
|+
Regel 328:
In totaal werden door Pius XII 33 personen heilig verklaard.<ref>Onder de heiligverklaringen waren er zeven die ook al door dezelfde pauszalig waren verklaard.</ref> De heiligverklaring van [[Maria Goretti]] op 24 juni 1950 riep de woede op bij [[feminisme|feministische]] bewegingen. Maria was op 11-jarige leeftijd slachtoffer geworden van een poging tot [[verkrachting]], maar door haar verzet - waarbij zij aangaf liever te sterven dan zich over te geven - werd zij door haar aanrander, Alessandro Serenelli<ref>Alessandro Serenelli zou door Maria Goretti zijn vergeven toen zij aan hem verscheen in een visioen terwijl hij in de gevangenis zat</ref> met 14 messteken om het leven gebracht. Maria's moeder alsook Alessandro Serenelli waren bij de plechtigheid aanwezig. De kritiek van de feministische bewegingen wordt verwoord in het boek ''Violence against women and children: a Christian theological sourcebook'', waarin de schrijfster Kathleen Zuanich Young aangeeft dat binnen de Katholieke Kerk de spirituele toewijding hoger geschat wordt dan het leven van het slachtoffer zelf.<ref>''Violence against women and children: a Christian theological sourcebook'', (p. 279)</ref> Ook in de oud-christelijke [[martelaarsacte]]n komt vaak naar voren dat voor mannen en vrouwen de relatie met God belangrijker wordt geacht dan het aardse leven. Zo zijn door [[paus Paulus VI]] ook de heilige [[Carolus Lwanga|Carolus Lwanga en gezellen]], martelaren van [[Oeganda]], heilig verklaard: zij verkozen de dood boven de avances van de koning.
 
Op 29 mei 1954 werd ook [[paus Pius X]] heilig verklaard, nadat deze eerder op 3 juni 1951 door Pius XII zalig was verklaard. In de toespraak prees Pius XII zijn voorganger voor zijn durf om de gehele kerkelijke wetgeving te herzien, iets waaraan Pius XII overigens zelf had meegewerkt. Ook refereerde hij aan de kinder[[communie]], die door Pius X was geïntroduceerd.<ref>[http://www.rkdocumenten.nl/index.php?docid=814 Toespraak ter ere van heiligverklaring Pius X]</ref>.
 
In 1958 benoemde Pius XII de heilige [[Clara van Assisi]] tot [[beschermheilige|patroonheilige]] van de Italiaanse televisie. Haar benoeming kwam voort uit een legende over haar leven. Tijdens Clara’s laatste [[Kerstmis|kerstfeest]] zou zij niet meer in staat zijn geweest om de kerstviering bij te wonen. Nadat zij zich hierover had beklaagd kreeg Clara een visioen, waarbij zij de viering van Kerstmis in de kerk van [[Assisi]] zag en hoorde.<ref>[http://www.heiligen-3s.nl/heiligen/08/11/08-11-1253-Clara-Assisi.php ''Heiligen-3s'']</ref>
Regel 396:
Verdedigers van Pius XII trachten niet alleen door middel van bewijzen “de stilte” te weerleggen, maar openen ook een directe aanval op de critici, die zij betichten van gebruikmaking van indirecte bronnen of het (met opzet) verkeerd interpreteren van bestaande teksten. [[David Dalin]], [[rabbijn]] en [[historicus]], haalt in zijn boek ''The Myth of Hitler’s Pope'' een citaat aan, waarmee John Cornwell en Daniel Jonah Goldhagen de antisemitische houding van Pius XII trachtten te verklaren. Het citaat betrof een deel uit een brief die Pacelli schreef naar aanleiding van een bezoek aan het koninklijk paleis in München in 1919. Om de strekking van de brief te versterken zou Cornwell opzettelijk neutrale woorden als ''“gruppo”'' en ''“schiera”'' (=groep) vertaald hebben naar “bende”.<ref>''The Myth of Hitler’s pope'', p. 53</ref> Meer specifiek voegt Dalin daaraan het volgende toe: ''"de anti-pauselijke tirades van ex-priesterstudenten zoals Garry Wills, John Cornwell en van ex-priesters als James Carroll en andere uitgetreden of kwade modernistische katholieken misbruiken de tragedie van het Joodse volk gedurende de Holocaust voor hun eigen politieke agenda die erin bestaat de Katholieke Kerk veranderingen op te leggen."''<ref>''The Myth of Hitler's Pope, p. 97-98''</ref>
 
In het boek ''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'' van de schrijver Dan Kurzman staat ook de wijze waarop Pius XII optrad centraal. Pius’ zwijgen over de [[genocide]] zou onder meer zijn ingefluisterd door hooggeplaatste Duitsers (onder wie Ernst von Weiszäcker) om zo te voorkomen dat de vervolgingen alleen maar zouden worden uitgebreid en zelfs zou kunnen leiden tot de ondergang van de Katholieke Kerk.<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', pp. 53 en 92''</ref> Pius, die de hoogste prioriteit gaf aan het voortbestaan van de Kerk<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 123''</ref> zou gehoopt hebben, dat hij door zijn neutraliteit in staat zou zijn als bemiddelaar te kunnen optreden om tot een vrede te komen. Al te openlijk partij kiezen zou deze ambitie danig verstoren.<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 103-104''</ref><ref>Deze overwegingen van Pius XII worden overigens ook genoemd in "''Der Stellvertreter"'', dat al met al, bijna 50 jaar na dato, dus behoorlijk genuanceerd genoemd mag worden.</ref> Het was daarom dat Pius ook besloten had (mede onder druk van de geallieerden) om de Amerikaanse clerus op te roepen hun afkeer jegens het communisme niet meer te uiten om zo de bondgenoot van de geallieerden niet te schofferen.<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 107''</ref>
 
Kurzman plaatst in zijn boek de meningen van verdedigers en critici tegenover elkaar zonder daarbij tot een oordeel te komen. Wel meent hij dat Pius’ optreden gezien moet worden in de context van het optreden van andere wereldleiders ten aanzien van de genocide. Hiervoor haalt hij verschillende voorbeelden aan. De Amerikaanse president Roosevelt en Britse premier [[Winston Churchill|Churchill]] weigerden de gaskamers en de aanvoerlijnen daarheen te [[bombardement|bombarderen]], omdat zij van mening zouden zijn dat de vliegtuigen nodig waren voor de oorlog en dat alleen een eindoverwinning de redding van de Joden zou betekenen.<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 145-146''</ref> In een memo van 25 februari 1943 van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken [[Cordell Hull]] aan de Britse ambassadeur in Washington D.C. schreef Hull dat het vluchtelingenprobleem niet gezien moest worden als een actie gericht tegen personen van welk ras of geloof dan ook, maar voortkwam uit vervolgingsmaatregelen van de nazi’s tegen alle politieke tegenstanders.<ref>''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 146''</ref> De Britse regering zou op haar beurt de vlucht van Joden naar [[mandaatgebied Palestina|Palestina]] (een mandaatgebied van de Britten) niet toegestaan hebben uit angst voor negatieve reacties van de daar wonende Arabieren.<ref name= "Sec148">''A special mission: Hitler’s secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', p. 148''</ref> Ook [[David Ben-Gurion]], de latere [[eerste minister]] van de nieuwe staat Israël, zou niet zijn ingegaan op het verzoek van Joodse organisaties om bij de geallieerden aan te dringen op bombardementen van de vernietingingskampen, omdat op dat moment de steun voor een onafhankelijk Israël nog te klein was en dat dat zijn hoogste [[prioriteit]] had.<ref name= "Sec148"/>
 
=== Rattenlijn ===
Een derde punt van kritiek is de rol van de Katholieke Kerk bij de vluchtroute, de zogenaamde [[rattenlijn]], waarlangs vooraanstaande nazi’s zoals [[Adolf Eichmann]] en [[Josef Mengele]] naar [[Zuid-Amerika]] konden vluchten. Volgens het boek ''Persilscheine und falsche Pässe. Wie die Kirchen den Nazis halfen'' van Ernst Klee uit 1991 werden door [[Alois Hudal]], titulair bisschop en vertrouweling van Pius XII, [[paspoort]]en aan nazivluchtelingen verstrekt. Twee belangrijke recente studies laten zien dat Pius XII op de hoogte was van deze smokkel van oorlogsmisdadigers en dat deze paus na de oorlog ook [[interventie|intervenieerde]] ten gunste van ernstige oorlogsmisdadigers. In ''The Real Odessa. How Peron Brought the nazi War Criminals to Argentina'' (2002) wilde de journalist [[Uki Goñi]] de medeplichtigheid onderzoeken van zijn geboorteland [[Argentinië]], maar stuitte daarbij ook op documenten van het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken over de betrokkenheid van het Vaticaan. Zo ontdekte Goñi dat de Britse zaakgelastigde [[D'Arcy Osborne]] namens zijn regering bij paus Pius XII hiertegen had [[protest|geprotesteerd]]. Ook ontdekte de Argentijnse journalist "that the Pope secretly pleaded with Washington and London on behalf of notorious criminals and Nazi collaborators".<ref>{{aut|Goñi,}}: nawoord van de herziene editie 2003, p. 327-348.</ref> Dit laatste punt treedt ook duidelijk naar voren in Suzanne Brown-Flemings ''The Holocaust and Catholic Conscience. Cardinal Aloisius Muench and the Guilt Question in Germany'' (2006). In deze studie laat Brown-Fleming zien hoe Pius XII het opnam voor tamelijk brute en grove oorlogsmisdadigers (bijvoorbeeld [[Otto Ohlendorf]]) en zelfs moest worden afgeremd in zijn ijver. Brown-Flemings belangrijkste bron is het archief van de vertegenwoordiger van Pius XII in naoorlogs Duitsland, [[Aloisius Joseph Muench|kardinaal Aloisius Muench]].<ref>{{aut|Brown-Fleming,}}: 2006, i.h.b. hoofdstuk 4: ''Granting Absolution. Muench and the Catholic Clemency Campaign''.</ref>
 
[[Michael Phayer]] stelt in ''The Catholic Church and the Holocaust, 1930-1965'' dat paus Pius XII door zijn anticommunistische houding en zijn langdurige verblijf in Duitsland het gevaar van het nationaalsocialisme onderschatte.
Regel 412:
Het Amerikaanse tijdschrift "Inside the Vatican" zou ook informatie over paus Pius XII in handen hebben die onthult dat deze "oorlogspaus" zich op persoonlijk niveau toch bemoeide met het lot van de Joden in Italië onder Mussolini. Het zou gaan om twee brieven van hem die hij in 1940 stuurde naar bisschop [[Giuseppe Palatucci]] van [[Campagna]]. In een [[concentratiekamp]] in Zuid-Italië werden door de nazi's Joden gevangen gehouden. Palatucci trok zich samen met zijn neef Giovanni, politiecommissaris van [[Rijeka|Fiume]], het lot van deze mensen aan. De paus zou zijn bisschop tweemaal een aanzienlijke som overhandigd hebben voor het welzijn van deze gevangenen.
 
Onder anderen de Joodse historici [[Pinchas Lapide|Pinchas E. Lapide]]<ref>{{aut|Pinchas E. Lapide}}: (1967), ''Three Popes and the Jews'' (in Nederlandse vertaling verschenen als ''De laatste drie pausen en de Joden'')</ref> en [[Antonio Gasparri]] weerspraken de beschuldigingen dat het Vaticaan ingestemd zou hebben met de genocide op Joden en [[Roma (volk)|zigeuners]]. Lapide, nochtans bepaald geen vriend van het Vaticaan, achtte Pius XII zelfs de enige [[autoriteit]] die echt actie ondernam ter bescherming van de Joden, hoewel voornamelijk in [[Hongarije]], [[Slowakije]] en Italië. Hij noemde een aantal van 700.000 à 860.000 Joden dat door de instellingen van het Vaticaan en zijn diplomatieke vertegenwoordigingen (en kloosters) ter plaatse gered is. ''The pope was instrumental in saving at least 700,000, but probably as many as 860,000 Jews from certain death at nazi hands.'' Lapide berekende dit aantal door het aantal niet-katholieke Joden af te trekken van het totale aantal Joden dat de Holocaust overleefde. (Lapide, 1967, p.&nbsp;269.) De Pave the Way stichting heeft meer dan 46.000 pagina's aan documenten op het web gezet, tezamen met [[interview]]s van ooggetuigen.
 
Volgens de Italiaanse krant [[La Stampa (krant)|La Stampa]] heeft het klooster Santi Quattro Coronati in Rome op bevel van paus Pius XII onderdak verschaft aan Joden en politieke vluchtelingen.<ref>{{en}}[http://www.30giorni.it/us/articolo.asp?id=11035 The Holy Father orders…], Pina Baglioni, www.30giorni.it</ref> Dat is gebleken uit een 60 jaar oud dagboek van een zuster Augustinesse die in dat klooster verbleef. De Italiaanse krant La Stampa heeft inzage in dat dagboek gehad. Dit bericht is gepubliceerd op NOS Teletekst van 7 augustus 2006. Deze gegevens zijn overigens niet nieuw. Al in het kleine werkje "Het Vaticaan in de Tweede Wereldoorlog" van de vroegere Stichting Behoud Katholiek Leven wordt er gewag gemaakt van het feit dat Pius XII de kloosters met een strenge [[clausuur]] verzocht om deze op te heffen, zodat er Joodse vluchtelingen konden onderduiken.
Regel 469:
----
'''Bronnen'''
* {{aut|Paul O’Shea}}: ''A cross too heavy, Eugenio Pacelli'', Paul O’Shea
* {{aut|Margherita Marchione}}: ''Man of Peace: Pope Pius XII'', Margherita Marchione (ISBN 978-0-8091-4245-3), Paulist Press
* {{aut|Daniel Jonah Goldhagen}}: ''Een morele afrekening'', Daniel Jonah Goldhagen (ISBN 90 7668 218 6), [[Manteau (uitgeverij)|Manteau]] - [[De Bezige Bij]]
* {{aut|John-Peter Pham}}: ''Heirs of the Fisherman: Behind the Scenes of Papal Death and Succession'', John-Peter Pham (ISBN 978-0-19-517834-0), Oxford University Press US
* {{aut|Carol J. Adams, Marie M. Fortune}} ''Violence against women and children: a Christian theological sourcebook'', Carol J. Adams, Marie M. Fortune (ISBN 978-0-8264-0830-3), Continuum International Publishing Group
* {{aut|Jason Kindopp, Carol Lee Hamrin}}: ''God and Caesar in China: Policy Implications of Church-state Tensions'', Jason Kindopp, Carol Lee Hamrin (ISBN 978-0-8157-4936-3), Brookings Institution Press
* {{aut|Dan Kurzman}}: ''A special mission: Hitler's secret plot to seize the Vatican and kidnap pope Pius XII'', Dan(ISBN Kurzman (ISBN97803068146869780306814686), Da Capo Press
----
'''Bibliografie'''
Regel 492:
* [[Siegfried Stokman|S. Stokman OFM]] (red.) (1945). ''Het Verzet van de Nederlandsche Bisschoppen tegen Nationaal-Socialisme en Duitsche Tyrannie''. Utrecht: Het Spectrum.
* Valente, C. (1967). ''La Polemica su Pio XII''
* [[John Cornwell|Cornwell, John]] (1999). "''Hitler's Pope'', The secret history of Pius XII
* [[Dirk Verhofstadt|Verhofstadt, Dirk]] (2008). ''Pius XII en de vernietiging van de Joden'', Houtekiet/Atlas, 512 pp., ISBN 9789045017211
* [[Gerard Noel]] (2009). ''Pius XII. The Hound of Hitler''
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Paus_Pius_XII"