Jugendstil: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Pont 1833 heeft pagina Jugendstil hernoemd naar Art Nouveau of Jugendstil: De stijl wordt in Nederland voornamelijk 'Jugendstil' genoemd, terwijl de term 'Art Nouveau' in België veel gebruikelijker is. Het lijkt me daarom meer correct om beide... |
Al een deel van dit lemma aangepast, aangevuld en verbeterd. |
||
Regel 1:
{{Zie artikel|Voor het gelijknamige hoorspel, zie [[Jugendstil (hoorspel)]].}}
[[Bestand:Beardsley-peacockskirt.PNG|{{largethumb}}|Aubrey Beardsley]]▼
[[Bestand:Mucha-Moët & Chandon White Star-1899.jpg|{{largethumb}}|Moët & Chandon White Star van [[Alfons Mucha]]]]
'''Jugendstil''' of '''art nouveau''' is een kunststroming die tussen [[1890]] en [[1914]] op verschillende plaatsen in [[Europa (werelddeel)|Europa]] populair was
==
[[File:An Entrance to the Paris Métropolitain by Hector Guimard 1902 - Stierch.jpg|thumb|De bekende metro-ingangen in Parijs van [[Hector Guimard]] gaven de Franse Art-Nouveau haar populaire benaming 'Syle Métro' mee. ]]
De kunststijl heeft verschillende benamingen naargelang de regio waar ze zich manifesteerde. In [[België]] en [[Frankrijk]] wordt vooral term ''Art Nouveau'' gebruikt. Dit verwijst naar de ''Gallerie L'art Nouveau'' van [[Siegfried Bing]] uit [[Parijs]] waar verschillende kunstenaars en architecten uit beide landen exposeerden. In [[Nederland]], [[Duitsland]] en [[Oostenrijk]] is de aanduiding ''jugendstil'' gebruikelijk, wat teruggaat op de naam van het weekblad ''[[Die Jugend]]'' dat vanaf januari [[1896]] in [[München]] verscheen. In Oostenrijk wordt tevens gesproken van de ''[[Wiener Secession]]''. Andere lokale varianten zijn de de [[Engeland|Engelse]] ''modern style'' of ''Liberty style'', het [[Catalonië|Catalaanse]] ''[[Catalaans modernisme|modernistà]]'', de [[Italië|Italiaanse]] ''Stile Florale'' en de [[Rusland|Russische]] ''stil modern''. De Art Nouveau of Jugendstilstijl verschilt enigszins in al deze gebieden.
===Populaire benamingen===
Door de opmerkelijke kenmerken van de jugendstil heeft de stijl in verschillende gebieden ook bijnamen gekregen. In Nederland wordt zo ook gesproken van de ''Slaoliestijl'', omdat de kunstenaar [[Jan Toorop]] een bekende reclameaffiche maakte voor de Delftse slaoliefabriek. In het Nederlands zijn ook Noedel-, spaghetti- of vermicellistijl voorkomende benamingen, verwijzend naar de slingerige lijnen die eigen zijn aan de Jugendstil. In België werd de Art Nouveau in de 19de eeuw soms ''Style Congo'' genoemd, omdat bij koloniale tentoonstellingen van de [[Kongo Vrijstaat]] zoals [[Wereldtentoonstelling van 1897|in 1897]] veel gebruik gemaakt werd van Art-Nouveau in het tentoonstellingsmeubilair. In Frankrijk wordt ''Style Guimard'' of ''Style Métro'' gezegd, door de bekende metro-ingangen in [[Parijs]], ontworpen door [[Hector Guimard]].
==Algemene kenmerken van jugendstil==
De Art Nouveau of Jugendstil varieert dooreen de verschillende landen waar de stijl voorkwam. Desondanks zijn er enkele algemene kenmerken die typerend zijn voor de stijl in het algemeen. In de eerste plaats zit er een gemeenschappelijke ideologie achter de kunststroming in haar geheel. Deze werd in de verschillende regio's op een andere manier naar de kunst vertaald, maar steunt wel overal op dezelfde principes. De Art-Nouveau ontstond als reactie op de mechanisering, grootschalige industrialisering en het kapitalisme die volgens de kunstenaars een negatieve invloed hebben gehad op de kunstontwikkeling. Daarom worden kunstwerken en meubelstukken vooral gemaakt op ambachtelijke wijze, al worden nieuwe technieken hierbij niet geschuwd. Over het algemeen heerst er een optimistisch wereldbeeld en geloof in de toekomst waarin mensen zich bevrijden van de machine en weer kunstminnende wezens worden. Daarom komen ook natuurlijke motieven veelvuldig voor in de kunstproductie.
Het jugendstilornament is samengesteld uit motieven die gewoonlijk asymmetrische composities vormen met een tweedimensionaal karakter, zoals men dit ziet op meubels, sieraden, lampen, bedrukte stoffen enz. De belangrijkste inspiratiebron van deze kunststroming is de natuur. De motieven zijn vaak langstelige, gracieus gestileerde planten en bloemen (lelies, kelken, irissen, papavers, rozenknop), vogels (zwanen, pauwen), libellen, de eivorm, wolken- water- en rotspartijen, vaak gecombineerd met slanke vrouwengestalten.<!-- Een ander/extra kenmerk van Jugendstill is de zgn. 'zweepslag' vormgeving van lijnen, etc. --> De bewogen lijnen waren een middel om emoties uit te drukken. Deze vormen zijn ook te zien bij de boekdrukkunst en bij decoratieve vormen van bijvoorbeeld trapleuningen, balkons en gevels.
===Grafische kunst===
De jugendstilkenmerken kwamen het meest tot uiting in de grafische kunst, waar de lijn het belangrijkste element is. In de bloeiperiode van de kunststijl werd ze vaak gebruikt voor reclamefiches, boekomslagen of losse tekeningen en schilderijen. Opvallend was dat de illustraties en de letters als één geheel werden ontworpen. Zo ontstond een harmonieuze combinatie van beeld en tekst. De letters werden in de jugendstilperiode zo min mogelijk geassocieerd met de drukkunst en de mechanische productie. In één tekst kon men meerdere letterhoogten aantreffen doordat enkele of meerdere letters vergroot of verkleind werden.
De grafische kant van de Art Nouveau of Jugendstil heeft veel invloed van het [[Japonisme]]: kunstenaars gebruikten graag Japanse kenmerken zoals tweedimensionale snijdende, lege ruimten en waaiervormen. Kleur werd ongemengd gebruikt en sommige artiesten werkten liever in zwart-wit. [[Aubery Beardsley]] paste in verre mate de Japanse motieven toe in zijn kunstwerken. Vele prominente figuren haalden hun inspiratie uit Japan. De invloedrijke kunsthandelaar [[Siegfried Bing]] ging zich bijvoorbeeld specialiseren in de Japanse kunst en cultuur die vanaf 1854 werd geïntroduceerd op de Europese en Amerikaanse markt. Bing specialiseerde zich in deze kunst en had veel Japanse kunst in zijn Parijse galerie L’Art Nouveau.
Vaak terugkomende motieven zijn jonge vrouwen, sierlijke dieren, bloemen en mythologie.
<gallery>
▲
Bestand:Alfons Mucha - 1896 - Biscuits Champagne-Lefèvre-Utile.jpg|Publiciteitsposter, [[Alphonse Mucha]]
Bestand:Klimt - Der wohlgerüstete Starke.jpeg|''Der wohlgerüstete Starke'', door [[Gustav Klimt]]
Bestand:Privat-Livemont - Absinthe Robette - 1896.png|''Absinthe Robette'', door [[Privat Livremont]]
</gallery>
===Decoratieve kunsten===
De Art-Nouveau of Jugendstil werd vooral toegepast op de decoratieve kunsten. Meubelstukken en sieraden en juwelen vormden een belangrijk aandeel de kunstproductie. Ook hier komen de sierlijke lijnen sterk tot uiting. Bij meubelstukken werd bij voorkeur gebruik gemaakt van exotische houtsoorten die hun natuurlijke kleur behielden bij het productieproces. Niet zelden werd ook hier gebruik gemaakt van metalen decoraties aan de meubelstukken. Ook inlegwerk in het hout was niet zeldzaam. dit maakte dat de meubelbouw erg tijds- en arbeidsintensief was en bijgevolg ook erg duur.
===Voorgeschiedenis: arts-and-crafts===▼
| [[Bestand:Loodsenhuis.jpg|{{largethumb}}|Vier jugendstilpanden aan de Spuistraat in [[Vlissingen]]. Foto: [[Mgompie]]]]▼
De kunststijl komt ook sterk voor in de glasproductie, waarvan de Franse stad [[Nancy]] het centrum vormde. Door toepassing van nieuwe technieken kon het glaswerk zeer complexe en bizarre vormen krijgen, waarbij veel gebruik werd gemaakt van kleuren. Vooral het bloemmotief is hierbij populair, maar ook andere typische Art-Nouveauelementen komen voor.
De Art Nouveau was ook bijzonder populair in juwelenstijlen. De typische vormkenmerken en motieven kwamen deden vlug hun intrede in de juwelenkunst en juweliers zoals de [[Wolfers Frères]] pakten graag uit met uitzonderlijke sieraden. Vaak werd er gewerkt met combinaties van ivoor, metaal en gekleurd glas, dat in zeer complexe composities werd geplaatst.
<gallery>
File:Coupe Emile Gallé 1900.JPG|Glaswerk van [[Emile Gallé]]
File:Libellule P.Wolfers.jpg|Art-Nouveau Juweel van de hand van Philippe Wolfers]]
File:Henri van de velde, sedie e divano imbottiti per salotto, dalla casa del banchiere louis bauer a bruxelles, 1896, 02.JPG|Bank, door [[Henri van de velde]]
File:Lamp MET sf1983.9ab.jpg|Lamp
File:Dressing Table with Sink MET sf1979.4.jpg|Toiletkast met lavabo, [[Louis Majorelle]]
File:Lalique "Thistle" pendant.jpg|''Distel'' Door [[René Lalique]]
</gallery>
===Architectuur===
De architectuur in Art-Nouveau en Jugendstilstijl varieert over heel Europa en van architect tot architect. Over het algemeen worden de gebouwen gekenmerkt door een zeer vernieuwende en alternatieve visie op de indeling van het gebouw, waarbij veel aandacht wordt besteed aan lichtinval en esthetiek. Verder lopen de vormlijke elementen overal sterk uiteen. Gebouwen in Catalaanse Modernistà-stijl kenmerken zich bijvoorbeeld door zeer organische en gebogen lijnen, terwijl Belgische architecten eerder voor gestileerde en elegante lijnen, goniometrische figuren en symmetrie kiezen. Vele architecten maken gebruik van metalen elementen in hun ontwerpen, maar dat is niet altijd het geval.
<gallery>
Bestand:Gaudi Casa Batllo.jpg|Het [[Casa Batlló]] van [[Antoni Gaudí]], interieur, [[Barcelona]]
Bestand:Secession01.jpg|Het gebouw van de ''Wiener Secession'', [[Wenen]]
Bestand:Bruxelles Maison Saint-Cyr 2.jpg|Het [[Huis Saint-Cyr]] van [[Gustave Strauven]], [[Brussel]]
Bestand:Art nouveau museum - panoramio.jpg|Het ''Art nouveau museum'', [[Boedapest]]
▲
Bestand:Hôtel Céramic, art nouveau (Paris) (5072808987).jpg|Hotel Céramic, [[Parijs]]
</gallery>
==Historiek==
▲===Voorgeschiedenis: arts-and-crafts===
De basis van de jugendstil lag in Engeland. Door de industriële revolutie hechtte men daar rond 1850 erg veel waarde aan alles wat met mechanisatie te maken had. Het eerlijke en eenvoudige handwerk was uit de gratie. Een machinaal vervaardigd product had voor de mensen in die tijd veel meer waarde dan een product dat door ambachtslieden was gemaakt. De industriële revolutie vierde hoogtij. Men verdiende veel in die tijd want de productie was goedkoper geworden. Mensen voelden zich rijk en wilden daarom ook dingen hebben die de echte rijken hadden. Daarom werden vroegere stijlen geïmiteerd en snel en slordig gemaakt om aan de vraag te voldoen. Zo had ook de [[kalligrafie]], de met de hand vervaardigde werken in schoonschrift (monniken), in die tijd afgedaan. Dat kwam in dit geval door de opkomst van de drukpers. Maar er waren mensen die dit klakkeloos imiteren verwierpen en de met de hand gemaakte, traditionele producten wilden beschermen en zelf weer wilden gaan maken. Men vond dat men zelf moest kunnen waarnemen hoe een product tot stand was gekomen. Zo ontstond de [[arts-and-craftsbeweging]].
Regel 113 ⟶ 137:
Berlage heeft veel interieurs ontworpen. Hij had geconstateerd dat elke vernieuwing in een stijlperiode begon met een duidelijke reactie op de voorgaande. Daarbij zou eerst de grafische kunst, dan de toegepaste kunst en pas als laatste de bouwkunst aan de beurt zijn. Deze volgorde ging in de 'Nieuwe Kunst' net zo.
▲[[File:Kunst en samenleving.jpg|thumb|links|''Kunst en samenleving''. Bandontwerp en illustraties [[Gerrit Willem Dijsselhof|G.W. Dijsselhof]]]]
Vanaf ongeveer 1892 maakten jonge ontwerpers zich los van de invloed van Cuypers, mede omdat hij vasthield aan zijn [[Historisme (architectuur)|historiserende]] stijl. Dit zien we in het werk van bijvoorbeeld [[Gerrit Willem Dijsselhof|G.W. Dijsselhof]] (1866-1924). Voor de Amsterdamse arts W. van Hoorn ontwierp hij tussen 1895 en 1903 een kamer met een houten betimmering en gebatikte wandbekleding. Deze kamer is bewaard gebleven en staat sinds 1935 als 'Dijsselhofkamer' opgesteld in het [[Gemeentemuseum Den Haag|Gemeentemuseum]] te Den Haag. In zijn werk maakte Dijsselhof gebruik van gestileerde, aan de natuur afgeleide motieven, die geen diepte suggereren. Hij ontwierp in 1893 vignetten en de band voor het boek ''Kunst en Samenleving'', het door de criticus en illustrator [[Jan Veth]] (1864-1925) vertaalde werk ''The Claims of Decorative Art'' van de Engelse arts-and-craftsontwerper en illustrator Walter Crane (1845-1915). Dit werk had grote invloed op Nederlandse kunstenaars en is een goed voorbeeld van de Nederlandse art nouveau (of 'Nieuwe Kunst').
===Jan Toorop===
▲[[Bestand:Delftsche Slaolie.jpeg|{{largethumb}}|"Delftsche Slaolie", door Jan Toorop.]]
In Rotterdam, Delft en Den Haag kreeg de florale Belgische art nouveau met zijn golvende constructies een flinke aanhang.
Een beroemd voorbeeld van Haagse art nouveau is het afficheontwerp van [[Jan Toorop]] voor een Delftse slaoliefabriek, de NOF Calvé-Delft (1894, 'slaoliestijl') . In het ontwerp van Toorop is alle diepte vermeden en hij heeft niet geprobeerd om er een schilderij van te maken. De vlakken naast de vrouwenfiguren zijn helemaal opgevuld met golvende lijnen.
| |||