Paradigma (wetenschapsfilosofie): verschil tussen versies

In de [[wetenschapsfilosofie]] duidt ''''paradigma'''' op het stelsel van [[model (wetenschap)|modellen]] en [[theorie]]ën dat, binnen een gegeven [[vakwetenschap|wetenschappelijke discipline]], het denkkader vormt van waaruit de '[[werkelijkheid]]' geanalyseerd en beschreven wordt. Langer bestaande paradigma's worden vaak niet meer bewust beleefd. [[Onderwijs]] maakt een paradigma 'vanzelfsprekend'.

''''Paradigma'''', een [[leenwoord]] ontleend aan het [[Oudgrieks]]e παράδειγμα, betekent oorspronkelijk ‘voorbeeld’; het Griekse meervoud παραδείγματα ''paradigmata'' wordt vaak vernederlandst tot 'paradigma's'.

''Een nieuwe wetenschappelijke waarheid overwint niet door de tegenstanders te overtuigen en hen het licht te laten zien, maar omdat de tegenstanders ten slotte sterven en er een nieuwe generatie opgroeit die ermee vertrouwd is.'' ([[Max Planck]], in zijn wetenschappelijke autobiografie.)''

De wetenschapsfilosoof [[Thomas Kuhn]] beschreef de voortschrijdende ontwikkeling van kennis in de vorm van 'paradigma's'<ref>Thomas S Kuhn, ''The structure of scientific revolutions'' ( 1st. ed., Chicago: Univ. of Chicago Press, 1962)</ref>. Bij het toepassen van een [[wetenschappelijke methode]] komen steeds opnieuw waarnemingen naar boven die niet in de bestaande modellen of paradigma's passen ([[anomalie (filosofie)|anomalieën]]). Gedurende enige tijd is het mogelijk om via kleine aanpassingen van een model de nieuwe waarneming in te passen, maar soms gebeurt het dat deze opeengestapelde aanpassingen een model steeds meer onder spanning zetten: het model is niet langer mooi, maar kent vele uitzonderingen of bijzondere situaties. Op zulke momenten kan een nieuwe set theorieën ontstaan, een nieuw paradigma, dat op een andere manier alle tot dan toe bekende waarnemingen kan verklaren. Er zal zich rond de nieuwe theorie een groep wetenschappers vormen die de nieuwe theorie aanhangen, maar tegelijkertijd zal er onder andere wetenschappers een weerstand opkomen tegen deze verandering; deze laatste groep zal de oude theorie blijven verdedigen. Wanneer de nieuwe theorie succesvol blijkt, en steeds meer aanhang krijgt, spreekt men van een ''[[paradigmaverschuiving]]''.