Vereenigde Oostindische Compagnie: verschil tussen versies

[[Bestand:Anonymous The Noord-Nieuwland in Table Bay, 1762.jpg|{{Largethumb}}|Anoniem schilderij met de [[Tafelberg (Kaapstad)|Tafelberg]] op de achtergrond. (1762)]]

In 1652 vestigde [[Jan van Riebeeck]] een verversingspost bij [[Kaap de Goede Hoop]], daarmee de aanzet gevend voor wat later de [[Nederlandse Kaapkolonie|Kaapkolonie]] zou worden.

In 1654 waren de factorijen [[Suratte]] in noordwest India, [[Jambi (stad)|Jambi]] op [[Sumatra]], [[Fort Zeelandia (Formosa)|Fort Zeelandia]] op Formosa en [[Dejima]] in Japan de enige die winst maakten; de andere leden verlies, inclusief die van Batavia.<ref>Ottow, W.M. (1954) Rijckloff Volckertsz van Goens: de carrière van een diplomaat 1619-1655, p. 155</ref>

 

 

In de jaren twintig en dertig van de achttiende eeuw ontstond er grote werkloosheid onder de Chinezen die op Java in de suikerindustrie actief waren, vanwege het in Europa op de markt brengen van goedkopere Braziliaanse suiker. Er kwamen gewapende opstanden en een Chinese aanval op Batavia kon nog net afgeslagen worden. Een en ander culmineerde in oktober 1740 in en rond Batavia op het vermoorden van 5000 tot 10.000 Chinezen, velen waren ongewapend. De slachting, voornamelijk verricht door Hollanders, werd bekend als de [[Bataviaase Furie|Bataviase Furie]]. Gouverneur-generaal [[Adriaan Valckenier]] werd medeverantwoordelijk gehouden en verdween voor de rest van zijn leven achter slot en grendel.

In een vroege poging de smokkel van opium tegen te gaan, werd in 1745 de [[Amfioensociëteit]] opgericht. Deze kreeg het monopolie op de opiumhandel op Java en nam tegen een vastgestelde prijs van de VOC een bepaalde hoeveelheid opium af. De sociëteit werd gerund door VOC-bestuurders. De winsten waren voor hen persoonlijk. De opiumsmokkel kon echter niet uitgeroeid worden.<ref>Na 1750 had de VOC ongeveer 125 schepen in dienst, een derde verbleef continu in Aziatische wateren.</ref>

 

 

Een belangrijke schadepost was de illegale particuliere handel of "morshandel", die bedreven werd door de personeelsleden van de compagnie die pover werden betaald en zich op deze manier wisten te verrijken. Repatriërende VOC-dienaren brachten vaak grote fortuinen die ze zonder toestemming van hun werkgever voor eigen rekening hadden vergaard, mee naar het vaderland. Overigens mocht het hogere scheepspersoneel wel altijd al in beperkte vorm privéhandel bedrijven. Hiermee probeerde de VOC smokkel tegen te gaan. In 1743 werden de mogelijkheden tot private handel uitgebreid. VOC-personeel mocht gaan handelen in producten die voor de VOC weinig winstgevend waren.<ref>Nierstrasz, Jan Christiaan (2008) In the shadow of the company: the VOC (Dutch East India Company) and its servants in the period of its decline (1740-1796), p. 87-88 (dissertatie)</ref> Was het personeel daarmee in de ogen van de VOC te succesvol, dan gebeurde het wel eens dat de compagnie verbood om in een bepaald product nog langer als privépersoon handel te drijven.

Aan het eind van haar bestaan werd de VOC bestuurd door mensen die te weinig commerciële ervaring hadden, geen reder waren en die meestal ook nog nooit in [[Indië (regio)|Indië]] waren geweest. Bovendien ontbrak het aan een doorzichtig boekhoudsysteem, zodat men in Amsterdam geen goed zicht had op het verloop van de geldstromen. Een [[Winst-en-verliesrekening|winst- en verliesrekening]] werd nooit opgemaakt en de vorming van een reservefonds werd nagelaten.<ref>Dillen, J.G. (1970) p. 116.</ref> Volgens raadpensionaris [[Laurens Pieter van de Spiegel]] was de VOC ''een lichaam zonder directie, ordre of spaarzaamheid''. Vastgesteld kan worden dat de gehele organisatie te rigide was om zich aan te passen.

De bedrijfsresultaten daalden tot 1775 scherp, daarna trad een licht herstel in.<ref>Bonke, H. (1999) De zeven reizen van de Jonge Lieve, p. 10.</ref><ref>Tussen 1760 en 1780 schommelde de aandelenkoers tussen de 340% en 580% en jaarlijks werd een dividend uitgekeerd van twaalf tot twintig procent.</ref><ref>In 1769 schreef [[Cornelis van der Oudermeulen]] twee memories over het verval en de mogelijkheden tot herstel van de VOC.</ref>

 

=== Opheffing ===

[[File:The East Indiaman General Goddard capturing Dutch East Indiamen, June 1795, by Thomas Luny.jpg|thumb|left|Nadat de Fransen Nederland hadden bezet hoorde Nederland tot de vijand van Engeland. In juni 1795 hielden de Engelsen een handelsdvloot van de VOC aan. Het verlies van de handelswaar was voor de kwakkelende VOC de genadeslag. ([[Thomas Luny]], 1797)]]

Na de oprichting van de Bataafse Republiek in 1795 werd op 24 december van dat jaar besloten dat de VOC per 1 maart 1796 genationaliseerd werd. Alle bewindhebbers werden per die datum ontslagen.<ref>Korte, P.J. (1984) De jaarlijkse financiële verantwoording in de VOC, p. 6</ref> De schulden, bezittingen en administratie van de VOC gingen over op de nieuwe republiek.<ref name="ReferenceA">Derks, Hans (2012)</ref>

 

Overwinningh van de Stadt Cotchin op de Kust van Mallabaer - Victory over Kochi on the coast of Malabar.jpg|thumb|In 1663 verovert de VOC de stad [[Kochi (India)|Cochin]] op de Portugezen. ''([[Coenraet Decker]], 1682)'' (uit [[Atlas Van der Hagen]])

COLLECTIE TROPENMUSEUM Olieverfschilderij voorstellende het Kasteel Batavia gezien van Kali Besar west met op de voorgrond de vismarkt TMnr 118-167.jpg|Olieverfschilderij door [[Andries Beeckman]] van het Kasteel Batavia gezien van Kali Besar west met op de voorgrond de vismarkt. (circa 1662) Collectie [[Tropenmuseum]].

</gallery>