Een '''veenkolonie''' is een [[nederzetting]] die is ontstaan doordat arbeiders naar een gebied trokken waar [[hoogveen]] werd afgegraven voor de productie van [[Turf (brandstof)|turf]].
Het woord kolonie staat voor nieuw te ontwikkelen gebied, het werkwoord kolonialiseren, het in bezit en gebruik nemen van. Met de aanduiding ''Veenkoloniën'' wordt meestal gedoeld op de streek in het oosten van de Nederlandse provincies [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Drenthe]]. Hier lag het [[Bourtangermoeras]] dat vanaf omstreeks 1600 in cultuur werd gebracht. Zie ook het artikel [[Groninger Veenkoloniën]].
De oudste veenkoloniën in dit gebied zijn([[Kropswolde (dorp)|Kropswolde]] en, [[Oude PekelaWildervank]]) waarliggen dehet verveningdichtst omstreeksbij 1599de begonstad [[Groningen (stad)|Groningen]]. De grootschalige [[vervening]] in Zuidoost-Drenthe begon pas vanaf 1850, nadat de eerste grote kanalen (Verlengde [[Hoogeveense Vaart]] en [[Oranjekanaal (Drenthe)|Oranjekanaal]] vanuit het westen en het Scholtenskanaal vanuit het noorden) waren gegraven. Het veen in Zuidoost-Drenthe bevatte een dikke bolsterlaag. Deze werd voornamelijk fabrieksmatig verwerkt tot turfstrooisel.
Veenkoloniën zijn ook buiten dit gebied te vinden: in Zuid-Drenthe en Noord-Overijssel ([[Hoogeveen (plaats)|Hoogeveen]], [[Dedemsvaart (plaats)|Dedemsvaart]]), in [[Friesland]]: [[Heerenveen (plaats)|Heerenveen]] en een tweetal in de [[Peel (Nederland)|Peel]]: [[Helenaveen]] en [[Griendtsveen]]. De eerste veenkoloniën van Nederland zijn gesticht in de [[Langstraat (streek)|Langstraat]] in West-Brabant, in de [[middeleeuwen]] onderdeel van het [[Graafschap Holland]]. Voorbeelden zijn [[Roosendaal (stad)|Roosendaal]] en [['s Gravenmoer]].
Regel 15:
==Sociale verhoudingen==
In de veenkoloniën bestonden in de 16de en 17de eeuw nog geen grote sociale verschillen. Langs de kanalen werd direct een perceel van 50 meter vrij graven tot op de onderliggende zandgrond. Hierop werden de wegen en boerderijen gebouwd. In de 19de eeuw namen de sociale verschillen toe terwijl de vraag naar turf door de komst van stoommachines en cokes en steenkool, die een veel hogere calorische waarde bezat, af nam. De hoogste sociale laag bestond uit veenbazen. dieDeze aan het eind van de 19de eeuwhadden grote stukken moeras opgekocht hadden en lieten deze door seizoenarbeiders lietenarbeiders ontginnen. InVaak voelden de 16deveenarbeiders enzich 17deslecht eeuwbehandeld warenwaardoor het juist compagnieën dieer investeerdenrelletjes en relatiefstakingen kleien,uitbraken. langgerekteBoeren percelenmaakten verkochtende aantweede pionierssociale dielaag er een boerenbedrijf begonnenuit. DeDeze percelenkwamen warennadat meestalhet 150veen breedontgonnen en soms wel 5 kilometer langwas. De turfgraverij is seizoenswerk. We kunnen dus niet spreken vanVeel veenarbeiders diewerden na de vervening [[landarbeider waren]]. HetDe seizoenderde voorsociale turfgravenlaag begonbestond inuit aprilturfschippers en liephun rondfamilies. juniAanvankelijk af.vervoerden Daarnazij trokkenover de arbeiderslanggerekte verderkaarsrechte omkanalen als[[Turf boerenarbeider(brandstof)|turf]], telater werken.ook Inaardappelen deen herfstandere hielpagrarische menproducten. metDe deonderste oogstsociale enlaag daarnabestond ginguit menveen- weeren teruglandarbeiders, naarscheepsknechten deen streek van herkomst[[scheepsjager]]s. De gravers van de kanalen kenden een eigen hiërarchie. De vele kilometers werden met de hand gegraven. De man die onderin stond op de bodem van het kanaal stond het laagste in aanzien en verdiende het minst. Hier is het spreekwoord 'het onderspit delven' van afgeleid. De middelste man iets meer en de man die boven aan de wal stond had het meeste aanzien en verdiende dienovereenkomstig. Uit de wereld van het kanalen graven komt dan ook de term 'hogerop komen'. Ondanks het zware werk en de vaak primitieve woonomstandigheden lokte het veen avonturiers uit heel Nederland en [[Noord-Duitsland]].
De dichter [[Koos Schuur]] dichtte over het harde bestaan:
De dichter [[Koos Schuur]] dicht een stereotype. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat we dit beeld kunnen nuanceren. Men was niet uitgestoten, maar in kinderrijke gezinnen in Westfalen waren er vaak geen opvolgers in het boerenbedrijf.
