Rail (spoorwegen): verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→Zie ook: + spoorweg; +voegloos spoor |
Hierzien |
||
Regel 1:
{{Samenvoegenvan|Railprofiel|Contrarails}}
{{Samenvoegenvan|Groefrails}}
[[Bestand:Vignoleprofiel 60 E1.svg|miniatuur|De dwarsdoorsnede van het railprofiel 60 E1, een voorbeeld van een vignoleprofiel]]
Een '''rail''' of '''spoorstaaf''' is een [[Staal (legering)|stalen]] staaf waarover de wielen van een [[trein]] rijden. Twee parallelle rails die onderling door [[dwarsligger (spoor)|dwarsligger]]s verbonden zijn vormen een [[spoorweg]]. Op sommige plaatsen worden in de spoorweg [[#Contrarails|'''contrarails''']] of [[#Strijregel|'''strijkregels''']] aangebracht. Een [[#Groefrails voor trams|'''groefrail''']] is een rail met een profiel dat geschikt is voor een spoor in [[bestrating]].
==
Moderne spoorstaven voor hebben een 'vignoleprofiel'. Dit profiel kan gezien worden als een variant van een [[I-profiel]]. De onderzijde van de voet van de spoorstaaf vlak voor een eenvoudige en stabiele montage op de dwarsliggers. De kop van de spoorstaaf massief om de belasting van de wielen van treinen te kunnen weerslaan en deze belasting over een groter deel van de rail te verdelen. Het deel tussen de kop en de voet is het 'lijf'. Hoe hoger het lijf, hoe groter de draagkracht van de rail.
Benamingen of aanduidingen van rails bestaan uit een combinatie van letters en cijfers. Bij treinrails is in de aanduiding vaak het gewicht per meter opgenomen.
=== Rails voor treinen en metro's ===
Rails voor [[trein|treinen]] en [[metro (vervoermiddel)|metro's]] hebben een enigszins bolle kop. Dit vermindert de slijtage van rails en wiellen.
{| class="wikitable" summary="Gegevens van railprofielen"
|+ style="text-align:left" | Enkele veelgebruikte railprofielen
!Aanduiding||Massa ||Hoogte||Voetbreedte||Kopbreedte||Gebruik
|-
|46 E3 (voorheen NP46)||46,66 kg/m||142 mm||120 mm||74 mm||Nog op een aantal emplacementen in Nederland. Wordt geleidelijk vervangen door 54 E1.
|-
|54 E1 (voorheen UIC54)||54,43 kg/m||159 mm||140 mm||70 mm||Nederland.
|-
|60 E1 (voorheen UIC60)||60,34 kg/m||172 mm||150 mm||72 mm||Nederland, op de [[Betuweroute]] en de [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL]].<br>België.<br>Duitsland, op hoofdspoorlijnen.
|-
|50 E6 (voorheen UIC50)||50,9 kg/m||153 mm||140 mm ||65 mm||België.
|}
=== Rails voor lage snelheden en hoge belastingen===
Rails voor lage snelheden en hoge belastingen, zoals rails voor kraanspoor, hebben een vrijwel platte kop. Voorbeelden zijn MRS 73, PRI 85, BSC 56 en A 100.
=== Groefrails voor trams ===
[[Bestand:Tram rail.jpg|miniatuur|Spoorstaaf voor trams, zogenaamde [[groefrails]]]]
Trams rijden vaak over 'straatspoor'. Voor straatspoor gebruikt men in het algemeen groefrails, ofwel spoorstaven met het Gorgeprofiel. Deze spoorstaven hebben een 'vleugel' aan de binnenzijde van het spoor. Door deze extra vleugel kan het wegdek of de grond, waar de spoorstaaf in gelegen is, makkelijk buiten het spoor gehouden worden. Wanneer trams over een eigen tracé rijden worden vignoleprofielen gebruikt.
===Contrarails===
[[Bestand:Abandoned Railway Bridge Mooball - panoramio (5).jpg|miniatuur|links|Contrarails op buiten gebruik gestelde spoorbrug over de Mooball Creek in New South Wales, Australië. Foto Panoramio]]
Contrarails zijn rails die de gevolgen van een [[ontsporing]] beperken. Ze voorkomen geen ontsporingen. Ze worden evenwijdig tussen de spoorrails van een spoorweg gemonteerd. Als een trein ontspoort, zorgen contrarails dat de trein niet verder ontspoort en de spoorbaan blijft volgen. De ontspoorde [[wielstel]]len blijven dan over de dwarsliggers rijden. De dwarsliggers kunnen hierdoor wel zwaar beschadigd raken.
Contrarails zijn te vinden op plaatsen waar een verdere ontsporing grote gevolgen kan hebben, bijvoorbeeld op bruggen, onder viaducten of overkappingen en in tunnels. Soms ook bij perrons, zoals bij Utrecht Vaartsche Rijn en Deventer. In een scherpe [[boog (spoor)|boog]] wordt soms één contrarail aangebracht. Deze wordt dan gemonteerd langs de spoorrail in de binnenbocht.
Als contrarails kunnen vignoleprofielen worden gebruikt, maar ook andere stalen profielen. Bij betonnen bruggen worden contrarails soms weggelaten, en wordt de geleidfunctie voor ontspoorde wielstellen overgenomen door het profiel van de betonnen brug. Dan zijn er alleen contrarails vlak voor en vlak na de brug.
{{clearleft}}
===Strijkregel===
{{Zie ook|Zie ook [[Wissel (spoorweg)|Wissel]]}}
Een strijkregel is een geleiderail die [[ontsporing]]en tegengaat. De afstand tussen een strijkregel en rail is veel kleiner dan de afstand tussen een contrarail en een rail. Een strijkregel wordt bijvoorbeeld gemonteerd in [[wissel (spoorweg)|wissel]]s tegenover het [[puntstuk (wissel)|puntstuk]], waar de flens van het spoorwiel over een korte afstand geen geleiding heeft. Een strijkregel garandeert dan dat elk wielstel bij het puntstuk de richting volgt die door het wissel is ingesteld.
==Andere functies van rails==
Rails voor treinverkeer hebben naast het ondersteunen en geleiden van treinwielen soms andere functies.
*Bij elektrische [[tractie]] dient [[bovenleiding]] of een [[derde rail]] voor de voeding, en de rails voor de [[retourstroom]].
*Er kan een [[spoorstroomloop]] in de rails aangebracht om de positie van [[treindetectie|treinen te detecteren]].
*Sommige systemen voor [[treinbeïnvloeding]] maken gebruik van gecodeerde spoorstroomlopen.
Het gebruik van rails voor treindetectie en treinbeïnvloeding vereist dat treinen mogen geen storende werking mogen hebben op gecodeerde spoorstroomlopen, en dat de [[wielstel]]len van de treinen voldoende contact moeten maken met de spoorrails om de spoorstroomloop betrouwbaar kort te sluiten. Treinen die niet aan deze eisen voldoen mogen niet rijden op [[baanvak]]en waar zij de extra functies van de rails verstoren. Dat staat het vrij circuleren van treinmaterieel in de weg. Daarom worden spoorrails gaandeweg minder voor deze functies ingezet.
==Ontwikkeling==
===Houten rails in mijnen===
[[Bestand:Plateway.jpg|miniatuur|Replica van [[goederenwagon|wagons]] met wielen zonder flens bij Gloucester Docks in Engeland. Ze staan op originele ijzeren rails met opstaande geleiderand.]]
De oudst bekende rails werden gebruikt in mijnen. Mijnbouwproducten hoefden meer in manden uit de mijn gedragen te worden, maar
mijnwerkers duwden of trokken kleine karren met houten wielen zonder flens over twee evenwijdige houten planken. Elk van de twee planken was voorzien van een opstaande rand, die de wielen van de karretjes op de planken hielden. Er wordt voor het eerst melding van gemaakt in de 16e eeuw. Het hout werd later met ijzeren strips versterkt en uiteindelijk helemaal door ijzer vervangen. De opstaande rand langs de rails werd vervangen door flenzen aan de wielen. In de 18e eeuw werd dat voor het eerst beschreven.
===Brugrails===
[[Bestand:Baulk road section through longitudinal.jpg|miniatuur|Brugrail met een ondersteunende balk in de lengterichting]]
Brugrails zijn vrij laag en hebben een brede voet. In het midden zijn deze rails hol, waardoor ze de vorm hebben van een omgekeerde U. Omdat ze laag zijn moeten ze overal ondersteund worden, wat gebeurde met houten balken die in de lengterichting onder de brugrail lagen. Dit type spoor wordt in het Engels een 'baulk road' genoemd, dat met 'balkweg' vertaald zou kunnen worden. Een andere naam voor brugrails is Brunelrails, naar de Engelse ingenieur Isambard Kingdom Brunel (1806-1859), die actief was op het gebied van spoorwegen en dit type spoor en bijbehorend railprofiel ontwikkelde.
===Vignoleprofiel===
Het vignoleprofiel is in 1830 ontworpen door de Amerikaanse ingenieur Robert Livingston Stevens en in Engeland geproduceerd. In 1936 introduceerde de Engelse ingenieur Charles Blacker Vignoles dit profiel voor gebruik in Engeland. Het vignoleprofiel verscheen rond 1860 in Nederland.
{{clearboth}}
==Langelast spoor==
{{Zie ook|Zie ook [[Voegloos spoor]]}}
[[Bestand:Elbtalbahn Kurort Rathen Schienenstegdämpfer (01wiki).jpg|miniatuur|Raildempers aan rails bij [[Rathen]], spoorlijn [[Spoorlijn Dresden - Děčín|Dresden – Děčín]]]]
Rails wordt tegenwoordig 'voegloos' aangelegd. Dit wordt langelast− of voegloos spoor genoemd. Voegloze rails kunnen niet in de lengte krimpen of uitzetten, waardoor bij warmte drukspanning op de rails komt te staan, bij koude trekspanning. De constructie van de spoorbaan moet deze spanningen kunnen weerstaan. Door het ontbreken van [[Dilatatievoeg|voegen]] in de rails treedt minder slijtage op en is minder onderhoud nodig.
Ook wordt de geluidsoverlast minder. Het vroeger bekende ‘kedeng-kedeng’-geluid is niet meer te horen, maar daar staat tegen over dat rails kunnen gaan trillen, wat hoorbaar is als een zingend geluid. Om deze vorm van geluidsoverlast te verminderen kunnen [[raildemper]]s worden aangebracht. Ze worden dan aan beide zijden van het lijf van de bevestigd. Ze absorberen trillingen en dempen het 'zingen' met ongeveer 3 [[dB(A)]].
==Levensduur en onderhoud==
Spoorstaven gaan ongeveer dertig jaar mee. Slijtage van rails is afhankelijk van de intensiteit van het treinverkeer, en van het materieeltype dat over het spoor rijdt. Door slijtage kan de vorm van de kop veranderen. Een [[slijptrein]] kan de spoorstaven weer in het juiste profiel terugbrengen. Door slippende wielen of door druk van de flens van wielen tegen de spoorstaaf kunnen haarscheurtjes in spoorstaven ontstaan, waardoor uiteindelijk breuken kunnen ontstaan. Meettreinen sporen beginnende breuken in de spoorstaaf tijdig op. Om slijtage in bogen tegen te gaan. Een ander hulpmiddel van de sporen is het smeren door een aantal vetpotten die tevens het piepen in de bochten beperkt.
==Trivia==
* Het profiel van een spoorstaaf vormt de letter '''I''' in het oude logo van de Belgische railinfrastructuurbeheerder [[Infrabel]].
* Het [[dubbeldeksinterregiomaterieel]] blijkt vooral in bogen veel slijtage aan spoorstaven te veroorzaken. Om deze slijtage te verminderen is een speciaal railprofiel ontwikkeld, met een iets rondere kop. Het profiel wordt aangeduid met 54 E5. <ref>{{Citeer web | url = https://www.researchgate.net/publication/277837858_Design_of_an_anti_head_check_profile_based_on_stress_relief | titel = Design of an Anti Head Check profile based on stress relief | auteur = Rudolf P.B.J. Dollevoet | datum = augustus 2010 | paginas = p 120 | taal = en}}</ref>
* In uitzonderlijke gevallen, en niet in België en Nederland, rijden treinen of trams op de [[flens (trein)|flens]]. Dit wordt soms gedaan bij kruisingen en [[wissel (spoorweg)|wissel]]s waarbij in de ene richting veel meer treinen of trams rijden dan in de andere. Bij het rijden op de flens is het wiel wel minder spoorvast - een [[contrarails|contrarail]] of strijkregel is daarom onmisbaar.
== Foto’s ==
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:
Bestand:A piece of track, Donegal Railway Station - geograph.org.uk - 2557699.jpg|Een stukje spoor bij het spoorwegstation van Donegal in Engeland uit de periode 1900-1930. Deze rail heeft twee koppen, zodat hij na slijtage kan worden omgekeerd en hergebruikt. De 'stoelen' om de rails aan de biels te bevestigen zijn groot en duur.
Bestand:Schiene Profil.jpg|Opengewerkt wissel waarin de verschillende spoorstaven duidelijk te herkennen zijn. Technische Universiteit Dresden, Duitsland.
Bestand:Konka koleje.jpg|Een vroeg soort treinrail: een houten balk met een ijzeren strip erop. Gereconstrueerd spoor van de paardenspoorweg [[České Budějovice]] – [[Linz]].
</gallery>
==Zie ook==
Regel 39 ⟶ 98:
* [[Groefrails]]
* [[Verschil tussen trein- en tramspoor]]
==Externe links==
* [http://kraanenbaantechniek.nl/5/railtypen Kraan en baantechniek]
* [https://vossloh-cogifer-kloos.com/producten/rails/vignolarail/ Vossloh vignolerail]
* {{en}}[https://web.archive.org/web/20050307152319/http://www.akrailroad.com/tee_rail_data.html Table of North American tee rail (flat bottom) sections]
* {{en}}[https://web.archive.org/web/20100228200809/http://www.scalefour.org/resources/track.htm Track Details in photographs]
==Verwijzingen==
{{References|90%}}
{{Commonscat|Rails}}
| |||