|
hdeyhfkueyhidrf34eif4eifr4yf4yfr4eyr4eyfr34er fy4e r4u
{{Zie artikel|Dit artikel gaat over een streek in Nederland. Zie [[Nederland]] voor het artikel over het land, zie [[Holland (doorverwijspagina)]] voor andere betekenissen van Holland.}}
'''spaz land''' is een [[Lijst van Nederlandse streken|streek]] in het westen van [[retards]], die tegenwoordig opgedeeld is in de provincies [[Noord-Holland]] en [[Zuid-Holland]]. Die twee provincies zijn echter niet helemaal gelijk aan de streek Holland. De plaats [[Woerden]] is bijvoorbeeld meerdere malen veranderd van provincie (tussen Zuid-Holland en Utrecht) en ligt nu in de provincie Utrecht. Een ander voorbeeld is de plaats [[Vianen (Utrecht)|Vianen]], die tot 2002 in Zuid-Holland lag en tegenwoordig in Utrecht. Op 30 november 2011 telden de beide provincies bij elkaar 6.259.901 inwoners<ref name="Statline">[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37230ned&D1=0,17&D2=12-13&D3=l&HDR=T&STB=G2,G1&VW=T] Statline CBS: Bevolkingsontwikkeling per maand</ref> op een landoppervlakte van 5485,72 km², wat resulteert in een bevolkingsdichtheid van 1141 inwoners per km².
== Naam ==
De naam is afkomstig van ''Holtland'' of ''Holdland'', dus: "houtland". De oudste vorm is uit de tiende eeuw. Wat toen in het Oudnederlands Holtlant genoemd werd had betrekking op een nederzetting waarschijnlijk in de buurt van Leiden. Mogelijk was het de benaming voor de bosrijke [[geestgrond]]en aan beide zijden van de monding van de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]]. Ook in de [[Westhoek (Frans-Belgische regio)|Westhoek]] in [[West-Vlaanderen|West-]] en [[Frans-Vlaanderen]] wordt er een onderscheid gemaakt tussen het [[Blootland]], dat zich vlak achter de kust bevindt, en het verder van de kust gelegen Holt- of [[Houtland (Frankrijk)|Houtland]]. De Rijnstreek rond Leiden vormde het kerngebied van de Hollandse grafelijke macht in die tijd.<ref>Michiel de Vaan, ''Neder-L'' 26-11-2015.</ref>
[[Plinius de Oudere]] (23 - 79 na Chr.) refereerde aan deze streek als het land tussen [[Helinium|Helinius]] en Flevo ''("inter Helinium ac Flevum")'', twee vertakkingen van de Rijn waarvan de eerste in de buurt van Den Briel uitmondde in de Maas en de tweede in "de meren van het noorden".<ref>[http://old.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137;query=chapter%3D%23174;layout=;loc=4.28] Pliny the Elder, The Natural History (eds. John Bostock, M.D., F.R.S., H.T. Riley, Esq., B.A.)</ref> Het werd daarna de benaming van de gouw ''circa oras Rheni'' ([[Rijnland (gouw)|Rijnland]]), van waaruit graaf [[Floris I van Holland|Floris I]] zijn gebied in het noorden uit wist te breiden. De oudste bronnen refereren aan het niet duidelijk gedefinieerde graafschap als [[Magna Frisia|Frisia]] ten westen van het [[Vlie]]. Tot [[1101]] hebben de bronnen het over Friese graven, maar in dat jaar krijgt [[Floris II van Holland|Floris II]] een toevoeging; hij wordt genoemd als ''Florentius comes de Hollant'', graaf van Holland, waarmee de naam is overgegaan op het gehele graafschap. In de loop van de elfde eeuw moeten de Rijnlanders hun eigen streek, die daarvoor deel uitmaakte van Frisia, ‘Holland’ zijn gaan noemen. Vanaf 1100 werd dat ook buiten Holland de gangbare benaming.<ref>Michiel de Vaan, ''Neder-L'' 26-11-2015, D.P. Blok. 1969. “Holland und Westfriesland.” Frühmittelalterliche Studien 3, 347–361. J.W.J. Burgers. 1999.“Holland omstreeks 1100. De 11e-eeuwse transformatie van het Westfriese graafschap.” Holland 31, 199-209.</ref><ref>Aan het eind van de 19e eeuw werd nog een alternatieve interpretatie verdedigd, waarin 'Holland' zou zijn afgeleid van de oude betekenis van 'hol' als 'dras'. Zie: J.W. Muller, in: ''Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde'', Jaargang 18. E.J. Brill, Leiden 1899, [http://www.dbnl.org/tekst/_tij003189901_01/_tij003189901_01_0038.php]</ref>
===Populariserend gebruik===
De naam wordt in het buitenland vaak als [[Metonymie|metonymia]] voor geheel Nederland gebruikt, hoewel dit onjuist is. Deze vorm van [[pars pro toto]] wordt soms ook in Nederland gebruikt. In sommige provincies worden met ''Holland'' de delen van Nederland aangeduid die buiten de eigen provincie liggen; in sommige andere provincies wordt met ''Holland'' gerefereerd aan het westen van Nederland. De benaming "Hollander" voor een inwoner van Nederland in het algemeen is sommige Nederlanders een doorn in het oog. Niettemin worden er in Nederland televisieprogramma's uitgezonden die de naam 'Holland' bevatten, zoals ''Heel Holland Bakt'', ''Ik hou van Holland'', ''Holland's Got Talent'' en ''The Voice of Holland''. Het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) gebruikt de naam 'Holland' als officiële merknaam om toerisme naar Nederland internationaal te promoten.<ref>[http://www.nbtc.nl/nl/homepage/over-het-nbtc/wat-we-doen.htm De marketingorganisatie voor 'Holland']. NBTC Holland Marketing</ref> Internationale transportfirma's gebruiken vaak de naam 'Holland', ook als zij zelf niet in Noord- of Zuid-Holland gevestigd zijn.
== Geografie ==
Holland is gelegen in het westen van Nederland, en wordt begrensd door de [[Noordzee]] aan de westkant, [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] en [[Noord-Brabant]] in het zuiden, en [[Gelderland]], [[Utrecht (provincie)|Utrecht]], [[Flevoland]] en het [[IJsselmeer]] in het oosten. De [[Rijn]] en de [[Maas]] monden in Holland uit in de Noordzee, en er bevinden zich nog verscheidene andere rivieren, plassen en andere watergebieden.
Holland wordt door een lijn van kustduinen, onderbroken door enkele waterkeringen, beschermd voor de zee. Het meeste land betreft polderlandschap dat onder de zeespiegel ligt. Tegenwoordig ligt het laagste punt in Holland in de [[Zuidplaspolder]], namelijk 6,76 meter onder [[Normaal Amsterdams Peil|NAP]]. Om te voorkomen dat Holland overstroomt is continue afvoer van water noodzakelijk. Vroeger gebeurde dit vooral door middel van [[windmolen]]s, die zo talrijk waren (en op sommige plaatsen nog steeds zijn) dat de windmolen is uitgegroeid tot een symbool van Holland. Holland is in oppervlakte 7510,26 km² groot, waarvan 5485,72 km² (73%) land en 2024,54 km² (27%) water. De totale oppervlakte beslaat ongeveer 18% van Nederland.
De belangrijkste steden zijn Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Amsterdam is de hoofdstad en het financiële centrum van Nederland. De haven van Rotterdam is de grootste in [[Europa (werelddeel)|Europa]], en één van de grootste ter wereld. In Den Haag is de regering gezeteld. Samen met [[Utrecht (stad)|Utrecht]] en een aantal andere, kleinere gemeenten vormen deze steden de [[Randstad (gebied)|Randstad]], één van de meest dichtbevolkte regio's in Europa.
=== Belangrijkste steden en verstedelijking ===
De beide provincies Holland kennen al sinds de [[zestiende eeuw]] een hoge graad van [[verstedelijking]], die nog steeds doorgaat. [[Bestand:Randstad_Population_Bubbles (nl).svg|thumb|Bubbeldiagram dat de bevolkingsaantallen van grote en middelgrote steden in de Randstad laat zien]] Tabel van plaatsen (''niet'': [[gemeente (bestuur)|gemeente]]n) in Holland met meer dan 100.000 inwoners (op 30 november 2011, tenzij anders vermeld<ref>[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37230ned&D1=0,17&D2=66-71,121,213,260,269,342,477,621&D3=l&HDR=T&STB=G2,G1&VW=T CBS Statline] ; * = per 1 april 2016;</ref>).
{| class="wikitable"
!Nr.
!Stad
!Aantal inwoners
!Provincie
|-
|1||[[Amsterdam]]||789.427|| [[Bestand:Flag North-Holland, Netherlands.svg|border|20px]] Noord-Holland
|-
|2||[[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]]||616.192||[[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|-
|3||[[Den Haag]]||501.174||[[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|-
|4||[[Haarlem]]||151.831||[[Bestand:Flag North-Holland, Netherlands.svg|border|20px]] Noord-Holland
|-
|5||[[Zoetermeer]]||122.315||[[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|-
|6||[[Dordrecht]]||118.900||[[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|-
|7||[[Leiden]]||118.701||[[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|-
|8||[[Delft]]||101.053*|| [[Bestand:Flag Zuid-Holland.svg|border|20px]] Zuid-Holland
|}
Naast de steden met meer dan 100.000 inwoners kent Holland nog een aantal bekende, deels ook historisch belangrijke steden met minder dan 100.000 inwoners:
* [[Alkmaar]] 95.304 inwoners
* [[Hilversum]] 88.008 inwoners*
* [[Purmerend]] {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0439}} inwoners (gemeente)
* [[Schiedam]] {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|606}} inwoners (gemeente)
* [[Zaandam (hoofdbetekenis)|Zaandam]] 73.685 inwoners
* [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|405}} inwoners (gemeente)
* [[Vlaardingen]] {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0622}} inwoners (gemeente)
* [[Gouda]] {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|513}} inwoners (gemeente)
== Geschiedenis ==
===Prehistorie===
Voor de komst van de Romeinen werd het gebied al bewoond door mensen. De oudste sporen van menselijke activiteit stammen uit de periode 12.000-9.000 v.Chr. Mensen woonden toen voornamelijk op de hoger gelegen gebieden in plaats van in de natte delta. De vertegenwoordigers van de [[Vlaardingencultuur]] konden juist in de natte delta goed vertoeven. Door de daling van de zeespiegel gedurende de [[Bronstijd|Brons]] en [[IJzertijd]] werd landbouw op grotere schaal mogelijk en groeide de bevolking en ontstonden er permanente nederzettingen op verschillende plaatsen achter duinen, langs rivieren en op Texel.
=== Graafschap Holland ===
[[Bestand:Holland1477.png|250px|thumb|Graafschap Holland in 1477.]]
{{Zie hoofdartikel|Graafschap Holland}}
Het graafschap Holland werd in 1101 voor het eerst als dusdanig aangeduid. Na de [[Eerste Vrije Statenvergadering]] van [[1572]] namen de [[Staten van Holland en West-Friesland]] het bestuur over van de toenmalige graaf, [[Filips II van Spanje|Filips II]]. Het nam ook de bestuurlijke rol over van het [[Hof van Holland]], dat nog tot ver in de zestiende eeuw politieke bevoegdheden hield, maar zich steeds meer beperkte tot gerechtelijke aangelegenheden.
=== Gewest Holland ===
{{Zie hoofdartikel|Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden}}
Tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] speelde het gewest Holland en West-Friesland een belangrijke rol in het verzet tegen de [[Spanjaarden]]. Na de [[Unie van Utrecht (1579)|Unie van Utrecht]] in [[1579]] trad het toe tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en werd Holland daarvan het leidende gewest, dat was verdeeld in het [[Zuiderkwartier]] en het [[Noorderkwartier]].
Er was geen [[Lijst van graven van Holland|graaf van Holland]] meer, de [[Staten van Holland en West-Friesland|staten van Holland]] waren [[soevereiniteit|soeverein]] in het gewest dat niet langer als [[Graaf (titel)|graafschap]] werd aangeduid, ook al rustte op het wapen soms een grafelijke kroon. In de staten kwamen de door de steden verkozen afgevaardigden bijeen. Ook de edelen van Holland, een kleine groep edellieden, hadden een stem die in hun naam door de [[raadpensionaris]] van Holland werd uitgebracht.
De steden hadden een [[protocol]]laire volgorde, zij brachten hun stem in deze volgorde uit en in de op rang en [[anciënniteit]] gefixeerde 17e en 18e eeuw traden de vertegenwoordigers in deze volgorde op<ref>Geert H. Medema, ‘In zo goede order als in eenige stad in Holland.’ Het stedelijk bouwbedrijf in Holland in de achttiende eeuw. Proefschrift Utrecht 2008, p. 10.</ref>. Dordrecht was de oudste en eerste der Hollandse steden en mocht ook de raadpensionaris stellen<ref>"De Ware Vrijheid", biografie van [[Johan de Witt]] en [[Cornelis de Witt (regent)|Cornelis de Witt]], biografie door [[Luc Panhuysen]] 2005</ref>. [[Johan de Witt]] kwam uit Dordrecht.
{| width=40%
| valign=top align=left width=20% |
* [[Dordrecht (Nederland)|Dordrecht]]
* [[Haarlem]]
* [[Delft]]
* [[Leiden]]
* [[Amsterdam]]
* [[Gouda]]
* [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]]
* [[Gorinchem]]
* [[Schiedam]]
| valign=top align=left width=10% |
* [[Schoonhoven]]
* [[Brielle]]
* [[Alkmaar]]
* [[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]]
* [[Enkhuizen]]
* [[Edam]]
* [[Monnickendam]]
* [[Medemblik (stad)|Medemblik]]
* [[Purmerend]]
|}
[[Bestand:1606 Mercator Map of Holland ( Netherlands ) - Geographicus - Hollandt-mercator-1606.jpg|thumb|400px|kaart van Holland uit 1606 door [[Gerard Mercator]]]]
=== Franse tijd ===
{{Zie hoofdartikel|Franse tijd in Nederland}}
In [[1799]], na de vorming van de [[Bataafse Republiek]], werd Nederland op een andere manier verdeeld, namelijk in [[Departementen in de Nederlanden|departementen]]. Het gewest Holland werd verdeeld in het [[Departement van Texel]] (van [[Vlie]] tot [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Rijn]]), het [[Departement van de Amstel]] (omgeving Amsterdam), het [[Departement van de Delf]] (Holland ten zuiden van de Rijn, zonder de [[Zuid-Hollandse Eilanden|eilanden]]), want die werden inclusief het eiland van Dordrecht, samen met het westen van Bataafs-Brabant (incl. Breda), bij Zeeland gevoegd: [[Departement van de Schelde en Maas]] (hoofdstad Middelburg). In [[1802]] werd na de vorming van het [[Bataafs Gemenebest]] de gewestelijke structuur van vóór 1799 weer grotendeels hersteld en zo ontstond het [[departement Holland]].
In [[1807]], bij de departementale herindeling als gevolg van de oprichting van het [[koninkrijk Holland]], werd het departement Holland in tweeën gedeeld, namelijk in de departementen [[Departement Amstelland|Amstelland]] en [[Departement Maasland|Maasland]].
Na de annexatie van het koninkrijk Holland op [[9 juli]] [[1810]] werden deze departementen op [[1 januari]] [[1811]] een [[Departementen in de Nederlanden|departement]] van het [[Eerste Franse Keizerrijk]] onder de namen ''[[Zuiderzeedepartement|Zuiderzee]]'' en ''[[Monden van de Maas]]''.
=== Vorstendom der Verenigde Nederlanden ===
In de [[Nederlandse Grondwet#Grondwet 1814|Grondwet van 1814]] werd Holland ingesteld als ongedeelde provincie in het [[Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden|Vorstendom der Verenigde Nederlanden]].
=== Koninkrijk der Nederlanden ===
In [[1815]] werd Holland een provincie in het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Om de dominantie van Holland te verminderen werd de provincie in [[1840]] gesplitst in de provincies [[Noord-Holland]] en [[Zuid-Holland]]. In de jaren daarna werd nog regelmatig met gebieden geschoven tussen de twee provincies en ook met de andere aanliggende provincies, zoals in [[1942]] toen de eilanden [[Vlieland]] en [[Terschelling]] bij de provincie [[Friesland]] werden ingedeeld.
== Positie van Holland in Nederland ==
[[Bestand:Sterotiep van Holland in madurodam.jpg|thumb|Stereotype van Holland.]]
{{Zie hoofdartikel|Hollandse identiteit}}
Al in de late Middeleeuwen had Holland een grote politieke invloed op het gebied boven de grote rivieren, vooral omdat het graafschap het [[Sticht Utrecht|Sticht]] (het wereldlijke bestuursgebied van het Bisdom Utrecht) begon te domineren.
Tijdens de Republiek werd er ook een steeds sterkere culturele invloed uitgeoefend op de andere gewesten. De stadsdialecten van het [[Hollands (dialect)|Hollands]] werden het [[Standaardnederlands]], terwijl taalvarianten in de overige delen van het land aan status inboetten, veelal een stigma kregen en zich ontwikkelden richting het Standaardnederlands.
Naar buiten toe bepaalde het machtige gewest de beeldvorming over Nederland. Holland is dan ook in vele talen het woord voor Nederland in het algemeen geworden. Daarbij wordt tegenwoordig gedacht aan [[stereotype]]n zoals [[tulp]]en, [[klederdracht]] en [[klomp]]en maar ook [[Cannabis (drug)|marihuana]] en [[prostitutie]]; al sinds het midden van de 19e eeuw worden typisch Hollandse kenmerken ingezet bij de promotie van Nederland als geheel. Vanaf die tijd werd ook de nationale eenheid versterkt door een proces van economische en culturele [[modernisering]] dat uitstraalde vanuit de Hollandse steden. Nog steeds is de [[Randstad (gebied)|''Randstad Holland'']] (meestal afgekort tot ''Randstad'') het politieke, economische en culturele centrum van Nederland.
{{Appendix}}
{{Navigatie landen Bourgondische Kreits}}
{{Navigatie Bataafse Republiek}}
{{Navigatie Bataafs Gemenebest}}
{{Navigatie Koninkrijk Holland}}
{{Navigatie Franse departementen Noordelijke Nederlanden}}
{{Navigatie Koninkrijk der Nederlanden}}
{{Coor title dms|52|15|0|N|4|40|0|E|scale:3200000_region:NL}}
[[Categorie:Geschiedenis van Holland]]
[[Categorie:Holland| ]]
[[Categorie:Streek in Nederland]]
| 