Wikipedia

Tijdlijn van de Lage Landen (vroegmoderne tijd): verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Robbot (overleg | bijdragen)
bots
423.831 bewerkingen
k Robotgeholpen oplossing voor doorverwijzing: Fronde - Koppeling(en) gewijzigd naar La Fronde (opstand)
k Wikipedia:Stemlokaal/Modificatie Amsterdamconstructies, replaced: Nederland → Nederland (hoofdbetekenis) (75), -katholieke Kerk → -Katholieke Kerk (2), tot dat het → totdat het met AWB
Regel 1:
De '''[[tijdlijn van de Lage Landen]]''' is een [[chronologie|chronologische lijst]] van feiten en gebeurtenissen betreffende de [[Lage Landen]], een gebied dat ongeveer de [[Laagland|laagvlakte]] in [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]], [[België (hoofdbetekenis)|België]] en sommige aangrenzende streken beslaat, gelegen rond de grote rivieren van Noordwest-Europa die in de [[Noordzee]] en het [[Nauw van Calais (zeestraat)|Nauw van Kales]] uitmonden. Daarin vormden zich variërende eenheden onder respectievelijk [[Lijst van Keltische stammen|Keltisch]]-[[Germanen|Germaanse]], en [[Romeinse Rijk|Romeinse]] invloeden. Vervolgens evolueerden zij onder impuls van de [[kerstening]] mee in grotere imperiums met een toenemend [[feodalisme|feodale]] structuur. De opkomst van de steden zorgde voor toename in rijkdom, maar ook verschuiving van de macht en versplintering. Pogingen tot [[Centralisme|centralisatie]] wisselden af met tendensen tot [[autonomie]].
 
<small>''Klik op een jaartal hieronder om het scrollen te beperken''</small>
Regel 113:
* [[John Norreys]], de Engelse legeroverste in dienst van de noordelijke Nederlanden, neemt [[Blankenberge]] in.
* [[Edzard II van Oost-Friesland|Edzard II]], een fanatieke [[Lutheranisme|Lutheraan]], wordt graaf van het Graafschap [[Oost-Friesland]]. Vooral in [[Emden (Nedersaksen)|Emden]] loopt het geschil tussen [[Calvinisme|calvinisten]] en lutheranen hoog op.
* De [[Heksenprocessen te Amersfoort en Utrecht]] tussen 1591 en 1595 starten in [[Amersfoort (hoofdbetekenis)|Amersfoort]] maar de beschuldigden staan in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] voor een [[Hof van Utrecht|hogere rechtbank]] terecht. De verdachten worden gefolterd en gedwongen om de namen van anderen te noemen.
* De zeventigjarige [[Marigje Arriens]], een kruidenvrouwtje uit [[Schoonhoven]], sterft na betichting van [[heks (persoon)|hekserij]] op de brandstapel.
 
Regel 137:
* Als militair adviseur van [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] schrijft [[Simon Stevin]] ''De Stercktenbouwing'', waarin hij militaire versterkingen opnieuw ontwerpt om aangepast te zijn aan de projectielbanen van de nieuwe [[vuurwapen]]s in plaats van de oude [[kruisboog]].
* Op basis van een vage passage in ''[[Naturalis historia]]'' van [[Plinius de Oudere|Plinius]] meent men dat er ook een [[Noordoostelijke Doorvaart]] bestaat. Op 3 juni zeilen twee vaartuigen van [[Texel]] uit, met [[Jan Huygen van Linschoten]], zeevaarder en reisbeschrijver, ter verkenning van de noordelijke zeeweg naar China en Indië.
* [[22 juli]] - Groningen wordt veroverd door [[Maurits van Oranje]] en [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg|Lodewijk Willem van Nassau]], die tevens als stadhouder wordt aangesteld, en bij de Unie van de Republiek aangesloten door het Traktaat bekend als de [[Reductie van Groningen]]. De stad Groningen wordt samengevoegd met de [[Ommelanden (Groningen)|Ommelanden]]. Alle katholieke kerken worden gesloten. De reductie vormt de feitelijke [[alteratie (Nederlandse opstand)|alteratie]] van stad en Ommelanden, vergelijkbaar met de [[alteratie (Amsterdam)|alteratie van Amsterdam]]; op de overgang naar het nieuwe [[Protestantisme|protestantse]] bewind volgt [[onteigening]] van alle bezittingen van de [[Rooms-katholiekeKatholieke Kerk|rooms-katholieken]]. Het stadsbestuur wordt van katholieken "gezuiverd" en de katholieke eredienst officieel verboden. Na de capitulatie vertrekken alle [[monnik]]en en [[priester]]s, van wie velen al vanuit de Ommelanden naar de stad gevlucht waren, tezamen met de overlevenden van het bezettingsleger naar de [[Zuidelijke Nederlanden]].
* Gezanten van de [[Zuidelijke Nederlanden]], Hartius en Coomans, worden door landvoogd [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] naar Holland gestuurd om na te gaan of de opstandige gewesten bij de Nederlanden kunnen worden gevoegd op basis van de [[Pacificatie van Gent]]. Maar pogingen tot onderhandelen met de [[Noordelijke Provinciën]] mislukken.
* Wegens geldgebrek zien de Staten Generaal zich gedwongen een deel van het leger af te danken. Gevolg is dat voor Maurits van Oranje de gouden tijd achter de rug is.
* [[25 december]] - De Staten-Generaal worden in [[Brussel (stad)|Brussel]] bijeengeroepen, waar op last van [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] de prins van [[Chimay (stad)|Chimay]] wordt afgevaardigd om beklag te doen over de gevolgen van de muiterij van de Spaanse troepen in onze gewesten.
* [[Franciscus Gomarus]] uit [[Brugge (hoofdbetekenis)|Brugge]] wordt tot hoogleraar in [[Leiden (hoofdbetekenis)|Leiden]] benoemd.
* [[Ernst van Oostenrijk (1553-1595)|Ernst van Oostenrijk]] volgt [[Peter Ernst I van Mansfeld|Peter Ernst von Mansfeld]] op als [[landvoogd]] van de [[Zuidelijke Nederlanden]], maar zal het jaar daarop overlijden.
* Samen met ds. Plancius richten 9 [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]]mers de [[Compagnie van Verre]] op, een voorloper van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie]], om een reis naar Indië te financieren. Ze brengen daarvoor een kapitaal van 300.000 florijnen bijeen.
 
===1595===
Regel 154:
* De [[Heksenprocessen te Asten]] die rond 1595 gevoerd worden, vormen een onderdeel van een grotere reeks processen in de [[Peel (Nederland)|Peel]] en de [[Meierij van 's-Hertogenbosch]].
* Aan de Botermarkt van [[Gent]] wordt tot 1620 gebouwd aan de [[Schepenbank]] van Gedhele.
* De [[tafelsuiker|suikerraffinage]], die in [[Tijdlijn van de Lage Landen (Spaanse tijd)#1585|1585]] is uitgeweken uit [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], begint zich te verplaatsen van [[Hamburg (hoofdbetekenis)|Hamburg]] naar [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]].
* Een strenge winter wordt gevolgd door overstromingen en een rattenplaag.
 
Regel 164:
* [[April]] - Albrecht van Oostenrijk is vast beraden de opstandige gebieden weer in te nemen en [[Beleg van Calais (1596)|verovert Calais]] en het nabije [[Ardres]] op de Fransen, en [[Beleg van Hulst (1596)|Hulst]] op de Nederlanders. Koningin [[Elizabeth I van Engeland]] wenst de stad Calais in bevriende handen te laten, en herovert ze met hulp van de Fransen en de Republiek der Nederlanden.
* [[Juni]] - In de haven van Cadiz verbrandt een Nederlands-Engelse vloot handelsschepen. Jammer genoeg blijken tal van deze schepen eigendom van eigenaars in de Nederlanden.
* [[31 oktober]] - [[Johan van Oldenbarnevelt]] sluit de [[Triple Alliantie (1596)|Triple Alliantie]] met [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]] en [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] tegen [[Spanje (personele unie)|Spanje]]. Deze laatsten erkennen hiermee voor het eerst de onafhankelijkheid van de zeven [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Verenigde Provinciën]].
* Het [[Vierde staatsbankroet]]: Filips II moet de betalingen van de schatkist opschorten.
* [[Willem Barentsz]] en [[Jacob van Heemskerck]] vertrekken om de [[Noordoostelijke Doorvaart]] te vinden en ontdekken [[Spitsbergen (archipel)|Spitsbergen]]. Ze komen daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout wordt een huis gebouwd, dat bekendstaat als [[Het Behouden Huys]], waarin vervolgens de winter wordt doorgebracht. De volgende lente wordt een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld kunnen terugkeren. Barentsz sterft echter een week na het vertrek.
Regel 178:
* [[13 november]] - Met de verovering van [[Graafschap Lingen|Lingen]] door prins Maurits eindigt de [[Twentse oorlog]].
* De expeditie onder [[Cornelis de Houtman|De Houtman]] naar Oost-Indië keert in Amsterdam terug. Hoewel de tocht commercieel geen succes is en slechts 87 overlevenden van de 240 zijn, blijkt dat men Portugal niet nodig heeft voor specerijen en worden al gauw een groot aantal expedities vanuit de Noordelijke Nederlanden naar Indië gestuurd. In een tijdsbestek van 7 jaar worden 12 verschillende compagnieën opgericht.
* Het beheer van het zeewezen wordt in een [[Instructie voor de Admiraliteiten]] door de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] op vijf plaatsen gevestigd. Vanaf nu ligt de maritieme verdediging van de Republiek in handen van de vijf Colleges ter admiraliteit: de [[Admiraliteit van Zeeland]] ([[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]]), de [[Admiraliteit van Friesland|Friese Admiraliteit]] ([[Harlingen (stad)|Harlingen]], voor [[1645]] [[Dokkum]]), de [[Admiraliteit van het Noorderkwartier]] ([[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]] en [[Enkhuizen]]), de [[Admiraliteit van Amsterdam]] en de [[Admiraliteit van Rotterdam|Admiraliteit van de Maze]] ([[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]]).
* In [[Brussel (stad)|Brussel]] wordt voor het laatst in de [[Zuidelijke Nederlanden]] een [[Ketterij|ketter]] terechtgesteld.
* Van 1597 tot 1631 stijgt onder invloed van de [[contrareformatie]] in de universiteitsstad [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]] de bevolking der kloosters en universiteitscolleges alleen al van 1.600 naar 2.180 personen.
 
===1598===
Regel 219:
* [[Albrecht van Oostenrijk]] is als legeraanvoerder aanvankelijk geen succes: zijn eerste slag (de [[Slag bij Nieuwpoort]]) werd verloren; zelf raakte hij daarbij zelfs gewond aan de keel. Koning [[Filips III van Spanje]] stuurt [[Pedro Téllez-Girón]] en de ervaren minister [[Ambrogio Spinola]]. De Genuees Ambrogio Spinola komt met 9000 man in de [[Zuidelijke Nederlanden]] aan om het gezag van de aartshertog te herstellen. Spinola stamt uit een rijk bankiersgeslacht en financiert zijn campagnes zelf. Ze zullen erin slagen de [[Nederlandse Opstand|opstandelingen]] enkele gevoelige nederlagen toe te brengen (waaronder de [[Beleg van Oostende|verovering van Oostende]]).
* [[18 juli]] - [[20 september]] vindt het [[Beleg van Grave (1602)]] een [[belegering]] van de [[Spanje (personele unie)|Spaans]] overheerste stad [[Grave (plaats)|Grave]] plaats tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] door het [[Staatsen|Staatse]] leger onder leiding van [[Maurits van Oranje]]. Na een belegering van bijna twee maanden geeft de stad zich over op 20 september.
* In veel steden, waaronder [[Gouda (hoofdbetekenis)|Gouda]], heerst de [[pest (ziekte)|pest]].
 
===1603===
Regel 232:
* [[20 augustus]] - [[Maurits van Oranje]] herovert Aardenburg en Sluis.
* [[28 augustus]] - Spanje en Engeland sluiten het [[Verdrag van Londen (1604)|Verdrag van Londen]], waarmee een einde komt aan de [[Spaans-Engelse Oorlog (1585-1604)|Spaans-Engelse Oorlog]] en aan de steun aan de Nederlandse Opstand.
* [[22 september]] - [[Oostende (hoofdbetekenis)|Oostende]] wordt na drie jaar [[Beleg van Oostende|belegering]] heroverd door de Italiaan [[Ambrogio Spinola]], als legeraanvoerder in dienst van aartshertog Albrecht, zij het met verlies van het noordelijker gelegen [[Sluis (stad)|Sluis]] aan de Staatsen. Het was het laatste [[Staatsen|Staatse]] steunpunt aan de Vlaamse kust. Beide zijden moeten elk ongeveer 75.000 doden betreuren. Een kwart miljoen protestanten ontvlucht daarop de [[Zuidelijke Nederlanden]].
* Een [[supernova]] is over de gehele wereld te zien.
 
Regel 268:
* [[Ambrogio Spinola]] schrijft koning [[Filips III van Spanje]] aan voor een maandelijkse subsidie van 300.000 dukaten om een succesvol offensief tegen de Noordelijken te organiseren. Indien dit niet kan worden vrijgemaakt, adviseert hij op vrede aan te sturen.
* De [[Staten-Generaal van de Nederlanden#Republiek der Verenigde Nederlanden|Noordelijke Staten-Generaal]] willen dat eerst hun soevereiniteit erkend wordt, vooraleer over vrede met de Spanjaarden kan onderhandeld worden.
* [[Maart]] - Koning [[Hendrik IV van Frankrijk]] poogt als soeverein van de Nederlanden erkend te worden. Maurits van Oranje ziet dat wel zitten, in ruil voor een positie als landvoogd of onderkoning. [[Johan van Oldenbarnevelt]] is tegen overdracht van de soevereiniteit aan de koning van Frankrijk of aan Maurits. Hij kiest uiteindelijk voor vrede. In de [[Staten van Holland en West-Friesland]] staat [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] alleen in zijn verzet tegen het voorgesteld [[Twaalfjarig Bestand]] van Oldenbarnevelt.
* [[7 februari]] - [[Aanval op Erkelenz]] - [[Frederik Hendrik van Oranje]] neemt de stad bij verrassing in, en neemt [[Hendrik van den Bergh]] gevangen. De stad wordt geplunderd en in brand gestoken.
* [[12 april]] - Er wordt een staakt-het-vuren van acht maanden afgesloten. Dit geldt alleen te lande. Eerst wordt het bestand uitgebreid tot de vijandelijkheden op zee, en meerdere malen verlengd om verder onderhandelen toe te laten. Voor die periode wil aartshertog [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]] de soevereiniteit van de Noordelijken erkennen.
* [[25 april]] - [[Zeeslag bij Gibraltar]] - [[Staatse vloot|Nederlandse oorlogsschepen]] overvallen en vernietigen Spaanse schepen in de haven van [[Gibraltar (hoofdbetekenis)|Gibraltar]].
* [[9 november]] - Filips III kondigt opschorting van betalingen af. Zowel de Spaanse staatskas als die van de Republiek hebben erg geleden onder [[Tachtigjarige Oorlog|het voorbije oorlogsgeweld]], en beide partijen beginnen tekenen van de wil tot verzoening te vertonen.
[[Bestand:Hendrick Avercamp - Winterlandschap met ijsvermaak.jpg|miniatuur|''[[Winterlandschap met ijsvermaak]]'', [[Hendrick Avercamp]]. Tijdens de [[kleine ijstijd]] van de vijftiende tot en met de negentiende eeuw ligt de gemiddelde temperatuur in West-Europa zo'n 1 a 2 graden onder de waarden die tegenwoordig worden bereikt.]]
Regel 277:
===1608===
[[Bestand:Rubens self portrait.jpg|miniatuur|[[Peter Paul Rubens]], zelfportret]]
* [[31 januari]] - In [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]] komt de [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] afgezant Markies [[Ambrogio Spinola]] op de ''[[Spaansekade]]'' aan wal voor vredesonderhandelingen op de locatie van de [[Admiraliteit van Rotterdam|Rotterdamse admiraliteit]] tussen Spanje en de noordelijke Republiek. Tijdens die vergaderingen blijkt in de Republiek algauw de aanwezigheid van twee facties. Hun geschil is zowel van religieuze als van politieke aard. Het grote twistpunt is het effect van vrede op de handel. De handel op Azië en Amerika heeft een aantal kooplieden in het noorden enorme winsten opgeleverd en ze zijn bang deze handel op te moeten geven als voorwaarde voor vrede met Spanje. Spanje toont zich bereid de Republiek te erkennen als de VOC ontbonden wordt, er geen gelijksoortige compagnie voor Amerika ([[WIC]]) wordt opgericht en de Nederlanden erkennen dat Spanje en Portugal het alleenrecht hebben op het beheer van Oost- en West-Indië. Daarnaast moet de [[blokkade van de Schelde]] opgeheven worden, wat het einde van de Noord-Nederlandse textielnijverheid zou kunnen betekenen. Calvinistische kooplieden, zoals [[Reinier Pauw (1564-1636)|Reinier Pauw]], combineren deze argumenten met religieuze. Vanwege de tegenstellingen lijkt vrede niet mogelijk. Maurits, zoon van wijlen Willem van Oranje, ziet zijn (militaire) macht beknot en blijft weg op de vredesbesprekingen, maar heeft het leiderschap van de republikeinse delegatie aan zijn neef [[Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg]] gegeven, de stadhouder van [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]], [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Drenthe]]. Hij wil liefst voortzetting van de oorlog, terwijl [[Johan van Oldenbarnevelt]], die als [[landsadvocaat]] en [[raadspensionaris]] de verdediging van de Republiek waarneemt, voorstander is van vrede.
* [[7 februari]] - De eigenlijke Vredesonderhandelingen starten in het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]] tussen vertegenwoordigers van de Republiek, de Aarsthertog (afgevaardigde [[Jan Van Neyen]]), Frankrijk (afgevaardigde [[Pierre Jeannin]]), Engeland, Brandenburg, Palts en Denemarken, waarop Spanje een vrije uitoefening van het katholicisme eist, en het staken van de Noord-Nederlandse Indië-vaart. De delegatie van de [[Spaanse Nederlanden]] wordt geleid door de Italiaanse markies [[Ambrogio Spinola]], bijgestaan door [[Jean Richardot]], staatssecretaris Neyen, Don [[Juan de Mancicidor]], en ''auditeur'' [[Louis Verreycken]]. De Spaanse koning heeft geen eigen delegatie, maar de gezanten van de aartshertogen zijn bevoegd op zijn gezag te negotiëren.
* De [[Nederlandse Staten-Generaal]] verlangen vooraf officiële erkenning van hun autonomie, waarin, na lange onderhandelingen via de bemiddelaar [[Jan Neyen]], Albrecht en Isabella instemmen, zij het met de nodige reserves. Het komt niet tot een verdrag, maar als alternatief werken Van Oldenbarnevelt en Jeannin aan een wapenstilstand. Uiteindelijk legt ook Maurits van Oranje zich daarbij neer. De onderhandelingen zullen een jaar later leiden tot het [[Twaalfjarig Bestand]].
Regel 300:
* Het Twaalfjarige Bestand zorgt voor een tijdelijke onderbreking van de oorlog tegen Spanje die in [[#1568|1568]] met de militaire invallen van Willem van Oranje was begonnen. Speciaal voor de gelegenheid produceert Claes Janszoon Visscher een kaart van de Nederlanden in de vorm van een leeuw, de ''[[Leo Belgicus]]''. Daarop worden alle zeventien Nederlanden nog eenmaal als een geheel afgebeeld, vreedzaam naast elkaar levend dankzij het verstommen van het wapengekletter, gesymboliseerd door de slapende god Mars rechtsonder.
* Er zijn nog enkele late uitvloeisels van de oorlog. De noordelijke Republiek geen katholieke Habsburgse macht aan de oostgrens. Daarom verovert Maurits het gebied van [[Jülich|Gulik]], dat hij vervolgens aan de protestantse pretendenten, de vorsten van Brandenburg en Neubourg schenkt. In opdracht van de aartshertogen verovert op zijn beurt Spinola dan het gebied van [[Kreis Wesel|Wezel]], dat aan de katholiek geworden vorst van Neubourg die met een Habsburgse prinses is gehuwd, wordt afgestaan.
* Nu [[Aartshertog]] Albrecht erin geslaagd is een bestand te sluiten met de [[Nederlandse Opstand|opstandelingen in het Noorden]], volgen jaren van vrede en welstand in de [[Zuidelijke Nederlanden]] en voor het aartshertogenpaar twaalf gelukkige jaren: ze vertoeven vaak op hun buitenverblijven in [[Tervuren]] en [[Morlanwelz|Mariemont]], waar ze hun favoriete sport, de jacht, beoefenen. Vooral [[Isabella van Spanje|Isabella]] is populair onder de bevolking: de wat verlegen en soms in de omgang wat stijve Albrecht minder. In de komende periode dragen de aartshertogen in de [[Spaanse Nederlanden]] aanmerkelijk bij tot de opbloei van de [[kunsten]] en verstevigen er de positie van de [[Rooms-katholiekeKatholieke Kerk]].
* [[3 oktober]] - [[Peter Paul Rubens]] trouwt met [[Isabella Brant]]. Hij wordt officieel stadsschilder, ontwerper voor de [[Archieven van de Officina Plantiniana|Officina Plantiniana]] (Plantin & Moretus), en treedt op als hofschilder. Hij schildert in deze periode onder andere "de Kruisoprichting" en "de Kruisafneming".
* Eerstesteenlegging van een [[Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel|bedevaartskerk voor Onze Lieve Vrouw]] van [[Scherpenheuvel (plaats)|Scherpenheuvel]]. Architect is [[Wenceslas Cobergher|Wenceslas Coeberger]].
Regel 313:
* [[23 januari]] - De [[Emerentiavloed of Pontiaansvloed]] doet grote delen van Holland, Friesland, Groningen, Overijssel, Gelderland overstromen. De schade is enorm.
* [[2 september]] - De stad [[Jülich|Gulik]] wordt bij verdrag overgedragen na een vijf weken lange [[Beleg van Gulik (1610)|belegering]] door [[Maurits van Oranje]].
* [[Filips Willem van Oranje|Philips Willem]], prins van Oranje, neemt na 25 jaar zijn plaats in als [[heer van [[Breda]]. Hij herstelt de Roomse Kerk, maar respecteert de machtspositie van de gereformeerde kerk.
* In [[Bredevoort]] worden tien [[Heks (persoon)|heksen]] tot de [[brandstapel]] veroordeeld.
 
===1611===
Regel 321:
* [[12 juli]] - [[Eeuwig Edict (1611)|Eeuwig Edict]]: Eerste aanzet tot een algemeen [[wet]]boek in de [[Zuidelijke Nederlanden]]. Hiermee regelen aartshertogen Albrecht en Isabella de rechtszaken in alle [[Gewest (Lage Landen)|gewesten]] gekoppeld aan centrale bindende regels. Plaatselijke rechtsgewoonten moeten worden gehomologeerd door [[Justitieraad|justitieraden]]. De familienamen worden vastgelegd en kerken verplicht om doops-, huwelijks- en overlijdensregisters aan te leggen.[[Bestand:Anvers Maison Rubens.JPG|miniatuur|De binnenplaats van het Rubenshuis]]
* Bouw van het [[Rubenshuis]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] (tot 1627), uit renovatie van het originele woonhuis (van 1550).
* De opening van de door [[Hendrick de Keyser]] ontworpen [[Amsterdamse effectenbeurs|Koopmansbeurs]] aan de Vijgendam in [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] vindt plaats. De groeiende goederen- en aandelenhandel maakt dat er behoefte ontstaat aan een specifiek voor dit doel gemaakt gebouw.
 
===1612===
Regel 330:
* [[17 september]] - De ''Neptunus'' onder schipper [[Willem Cornelisz. van Muyden]] keert terug in Amsterdam van de eerste Nederlandse tocht ter [[walvisvaart]] bij [[Spitsbergen (archipel)|Spitsbergen]]. De reis was niet succesvol, vanwege onvoldoende kennis van de fauna en het feit dat er geen Baskische harpoeniers waren ingehuurd.
* Sultan [[Ahmet I|Ahmed I]] verleent de Nederlanders het recht om onder eigen jurisdictie handel te drijven in het [[Ottomaanse Rijk|Osmaanse Rijk]].
* In [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] wordt een aanvang gemaakt met de 'grote uitleg'. Begonnen wordt met het graven van de drie hoofdgrachten [[Herengracht (Amsterdam)|Herengracht]], [[Keizersgracht (Amsterdam)|Keizersgracht]] en [[Prinsengracht]].
 
===1613===
Regel 405:
* [[Jan Pieterszoon Coen]] overrompelt met een gewelddadige expeditie de [[Banda-eilanden|Banda eilanden]], die tegen het verbod van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] in, toch [[nootmuskaat]] zijn blijven verkopen aan Portugezen en Britten. Deze eilanden vormen in deze tijd de enige plek ter wereld waar deze gezochte specerij voorkomt. Wie Banda bezit, heeft het monopolie. [[VOC op de Banda-eilanden|Coen arriveert met 2000 man en de eilanden worden uitgemoord]]; de bevolking ervan wordt vervangen.
* De vestingstad [[Sluis (stad)|Sluis]] in [[Staats-Vlaanderen]] doorstaat opnieuw een Spaanse aanval.
* De Nederlander [[Willebrord Snel van Royen|Snellius]] verricht een graadmeting tussen [[Alkmaar (hoofdbetekenis)|Alkmaar]] en [[Bergen op Zoom]], later voortgezet tot [[Mechelen (stad)|Mechelen]]. Hij vindt voor 1º (1 graad) in onze maat 107,39&nbsp;km ([[Musschenbroek]] vindt later 111,57&nbsp;km).
[[Bestand:Frans Hals 056.jpg|miniatuur|''Huwelijksportret van Isaac Abrahamsz Massa (1586-1643) en Beatrix van der Laen (1592-1639), getrouwd te Haarlem op 25 april 1622'', 1622, [[Frans Hals]].]]
[[Bestand:Die Viehfaehre.jpg|miniatuur|''Het ponteveer'', 1622, [[Esaias van de Velde]].]]
Regel 429:
[[Bestand:Peter Paul Rubens - The Adoration of the Magi - WGA20244.jpg|miniatuur|''Aanbidding der Wijzen'' (1624) [[Peter Paul Rubens]], [[Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Antwerpen)|KMSK]], Antwerpen.]]
* [[Februari]] - Inval in het [[Oldambt (landstreek)|Oldambt]] en [[Westerwolde (streek)|Westerwolde]] (Oost-Groningen) door Spaansgezinde troepen van gouverneur [[Lucas Cayro]] [[Graafschap Lingen|Lingen]] en overste Gauchier uit [[Groenlo|Grol]], Lingen en [[Oldenzaal]], aangevoerd door graaf [[Hendrik van den Bergh]]. Daarop worden [[Winschoten]], [[Heiligerlee]], [[Scheemda]], [[Eexta]], [[Noordbroek]] en [[Slochteren (dorp)|Slochteren]] in brand gestoken omdat de geëiste [[brandschatting]] niet snel genoeg door de bevolking bijeen is gebracht. De staatse bevelhebber [[Thomas van Stakenbroeck|Stakenbroeck]] verdrijft met zijn ruiters de Lingers het land uit, maar niet voordat deze een grote hoeveelheid vee en geld hebben buitgemaakt.
* [[Mei]] - Aankomst van de ''Nieu Nederlandt'', een door de [[West-Indische Compagnie]] gecharterd schip, bij het eiland [[Manhattan (New York)|Manhattan]]. Aan boord is een dertigtal [[België (hoofdbetekenis)|Belgische]] families, de meeste zijn [[Walen]], vergezeld door een aantal [[Vlamingen]]. Ze zullen daar [[Nieuw-Amsterdam (Nieuw-Nederland)|Nieuw-Amsterdam]] stichten, het huidige [[New York (stad)|New York]].
* [[10 juni]] - [[Verdrag van Compiègne]]: De noordelijke Republiek sluit een verbond met Frankrijk en zal voor zijn strijd tegen Spanje geldelijke subsidies ontvangen. [[Lodewijk XIII van Frankrijk]], bezorgd over de wankele toestand van de Republiek, schenkt zijn bondgenoot 1 miljoen gulden per jaar (zo'n 7% van hun defensie-uitgaven). Als tegenprestatie zullen ze [[kardinaal de Richelieu]] in zijn strijd tegen de [[hugenoten]] bijstaan.
* [[28 augustus]] - [[Ambrogio Spinola]] [[Beleg van Breda (1624-1625)|belegert]] [[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]], dat door [[Staatsen]] bezet is. Maurits van Nassau staat machteloos. De stad, die zijn ouderlijk erfgoed omvat, zal na ruim negen maanden vallen (op 5 juni 1625).
 
===1625===
* [[29 januari]] - [[Goch]] wordt na drie dagen vechten door de [[Spanje (personele unie)|Spaanse]] bezetter bij verdrag overgegeven aan de [[Staatsen]] na de [[Inname van Goch (1625)|inname ervan]].
* [[23 april]] - [[Frederik Hendrik van Oranje]] volgt zijn overleden halfbroer [[Maurits van Oranje|Maurits]] op als stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland en kapitein-generaal van de Staatse troepen. Zijn militaire talent bezorgt hem de naam 'stedendwinger'.
* [[5 juni]] - Frederik Hendrik probeert [[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]] van het [[Beleg van Breda (1624-1625)|beleg]] te redden, maar de stad is nu, na negenenhalve maand, gedwongen zich in Spaanse handen over te geven. Van de 13.111 ingezetenen (inclusief een Staats garnizoen) blijven nog 3.500 Nederlanders en minder dan 600 Engelsen over. Noordwest-Brabant is opnieuw onder Spaans gezag.
* [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz|Ernst Casimir]] wordt, naast zijn ambt in Friesland, stadhouder van Groningen.
* Met zijn echtgenote [[Amalia van Solms]] voert Frederik Hendrik een bijna vorstelijk bewind en geeft [[Den Haag]] steeds meer het karakter van hofstad. Het overlijden van Maurits maakt de weg vrij voor nationale verzoening.
Regel 443:
 
===1626===
* [[13 april]] - Er breken relletjes uit in [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]], nadat een ultraorthodoxe dominee, Smout, zijn aanhangers heeft opgeroepen de gebedsdienst van de [[remonstranten]] te verstoren.
* [[22 juli]] - De Friese stadhouder [[Ernst Casimir van Nassau-Dietz|Ernst Casimir]] herovert voor de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] de stad [[Oldenzaal]] na een belegering van één week. Vanaf nu komen de militaire initiatieven eerder van de noordelijke Republiek.
* De "[[Fossa Eugeniana]]": de Spanjaarden starten de aanleg van het kanaal [[Rheinberg|Rijnberk]]-[[Venlo (stad)|Venlo]], dat mee zal zorgen voor de verbinding van [[Haven van Antwerpen|Antwerpen]] met de Rijn.
Regel 452:
* De Engelse [[Dudley Carleton|Carleton]] is uit de noordelijke Republiek vertrokken. Vanaf nu zal geen enkele Engelsman meer in de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Raad van Staten]] zetelen.
* De noordelijke [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] weigeren het verdrag van Compiègne, dat in [[#1624|1624]] werd geratificeerd, te hernieuwen.
* [[Rotterdam (hoofdbetekenis)|Rotterdam]] trotseert de andere [[Holland]]se [[stad|steden]] en weigert de [[remonstranten]] aan te pakken.
* De [[pest (ziekte)|pest]] treft [[Delft (hoofdbetekenis)|Delft]]. In juli wordt het [[Staatsen|Staatse]] leger door de ziekte hard getroffen.<ref>{{aut|[[Jan Buisman|J. Buisman]], A F V van Engelen}}, ''Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen''</ref>
* De [[Oeros]] sterft uit.
 
Regel 469:
* [[1 augustus]] - Graaf [[Hendrik van den Bergh]], veldheer van aartshertogin Isabella, en de keizerlijke veldheer [[Ernesto Montecuccoli|Montecuculi]] doen een inval op de Veluwe om de stadhouders van Den Bosch weg te lokken. Zij nemen Amersfoort in en herstellen er de katholieke diensten.
* [[19 augustus]] - De [[Staatsen]] weten echter onder [[Otto van Gent]] van Dieden succesvol de [[Inname van Wesel]] te bewerkstelligen, waardoor 's keizers troepen afgesneden worden van alle versterkingen. Zij trekken zich terug naar de IJssel.
* [[14 september]] - [['s-Hertogenbosch (hoofdbetekenis)|'s-Hertogenbosch]] geeft zich gewonnen nadat een bres in de stadswallen is geslagen. Het is in deze streken de zwaarste klap voor Spanje sinds de ondergang van de Armada in [[#1588|1588]].
* [[Filips IV van Spanje]] stuurt [[Peter Paul Rubens]] als vredesgezant naar [[Karel I van Engeland]].
* Jacob Cats wordt [[Raadpensionaris|raadspensionaris]] van Holland.
Regel 476:
===1630===
[[Bestand:Jacques Etienne Arago - Castigo de Escravos, 1839.jpg|thumb|Het systeem van slavernij in opmars]]
* [[7 januari]] - De [[Contraremonstranten|contraremonstrant]] [[Adriaan Smout]] wordt de poort van [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] gewezen.
* [[Juli]] - Het subsidieverdrag met Frankrijk wordt hernieuwd. Op voorwaarde dat de Verenigde Provinciën alleen maar vredesverdragen met Frankrijk sluiten, verbindt koning Lodewijk XIII van Frankrijk er zich toe om de Hollanders zeven jaar een jaarsom van een miljoen te geven.
* [[25 september]] - [[Ambrogio Spinola]] overlijdt. Graaf [[Hendrik van den Bergh]], die echter heel wat minder vertrouwen geniet, volgt hem op als legercommandant in de [[Zuidelijke Nederlanden]].
Regel 496:
* [[Venlo (stad)|Venlo]], [[Roermond (stad)|Roermond]] en [[Sittard]] vallen in handen van Frederik Hendrik. Hij begint zijn [[Beleg van Maastricht (1632)|Beleg van Maastricht]], waarna deze stad zich op [[22 augustus]] gewonnen geeft, maar het recht bedingt om katholiek te blijven. De "Stedenbedwinger" ziet er tegenop om tot in Brussel verder te trekken, waardoor het ambitieuze plan niet doorgaat.
* De zuidelijke Staten-Generaal komen - voor het laatst onder Spaans gezag - bijeen om de toestand te bespreken na het verlies van de Maassteden. Er wordt trouw aan [[landvoogd]]es Isabella beloofd, en men overweegt om vredesonderhandelingen met het noorden te beginnen. De Infante - tegen de wil van Filips IV - stemt in. Spanje moet nu eerst zijn gezag in het zuiden zien te herstellen.
* [[Hendrik Casimir]] volgt zijn vader op als stadhouder van [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]], [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Drenthe]] ondanks pogingen van Frederik Hendrik om stadhouder van alle Zeven gewesten te worden.
 
===1633===
Regel 525:
* [[10 juni]] - Frankrijk en de Republiek ondernemen gezamenlijk een veldtocht in het [[Hertogdom Brabant]] tegen Spanje. Tijdens de [[Inname van Tienen (1635)|Inname van Tienen]] wordt deze stad geplunderd, de vrouwen verkracht, en de stad tot de grond toe afgebrand.
* [[24 juni]] - De [[Ferdinand van Oostenrijk (1609-1641)|prins-kardinaal]] antwoordt op het manifest. Maar de respons blijkt anders uit te pakken dan verwacht. Samen met zijn landvoogd ziet het land in de Fransen enkel nog volkenrechtschenners, aanstichters van de [[ketter]]ij en verstoorders van de katholieke godsdienst, en dat maakt hen in de Zuidelijke Nederlanden totaal ongewenst.
* [[3 juli]] - [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]] wordt vergeefs belegerd en ook de andere steden houden de poorten halsstarrig dicht en blijken bereid zich te verdedigen. De verwachte volksopstand in de Zuidelijke Nederlanden blijft uit.
* [[4 juli]] - Verplicht voort op te rukken tussen gesloten vestingen, te midden open land en met tegenover zich de troepen van de kardinaal-infant onder de Brusselse wallen, bevindt het aanvallend leger zich in een hachelijke situatie. De bondgenoten druipen af naar [[Roermond (gemeente)|Roermond]], onderweg nog bestookt door de boeren, die hun achterblijvers doden.
*Spanje kiest voor verdediging tegen Frankrijk, maar aanval tegen de Republiek. De [[Zuidelijke Nederlanden]] blijken veel moeilijker te veroveren dan gedacht.
Regel 543:
* [[17 september]] - De [[Statenvertaling]] van de Bijbel in het Nederlands is klaar.
* [[10 oktober]] - De prins van Oranje doet door de inneming van Breda zijn krijgsroem en zijn staatkundige invloed toenemen. Met het grondgebied van Breda en vervolgens de [[meierij van 's-Hertogenbosch]] in handen, is heel de linkeroever van de [[Beneden-Maas]] voortaan in de macht van de Republiek.
* De '[[tulpenmanie]]' komt tot een hoogtepunt. Op een veiling in [[Alkmaar (hoofdbetekenis)|Alkmaar]] wordt een dagomzet gemaakt van 90.000 gulden. Per bol wordt zelfs 1000 gulden betaald, meer dan de prijs van een gemiddeld woonhuis in die tijden. Daarna stort de markt in. De prijzen dalen, bollen worden gedumpt waarna de prijzen nog harder kelderen. Orders worden afgezegd, wat leidt tot processen en faillissementen. De zwaarst getroffenen moeten vluchten en elders een nieuw leven beginnen.
 
===1638===
Regel 560:
* [[4 juli]] - De kardinaal-infant verijdelt de uitval van Frederik Hendrik [[Slag bij Hulst|op Hulst]] en die op Gelderland.
* [[9 augustus]] - Tijdens de acties van het [[Staatsen|Staatse leger]] in [[Zeeuws-Vlaanderen]], waarbij stadhouder van Friesland Hendrik Casimir sneuvelt, nemen de Fransen [[Arras|Atrecht]] in. Na het terugroepen van Piccolomini door de keizer beschikt de kardinaal-infant nog over een voor de situatie ontoereikende troepenmacht. De overgave van de stad betekent een zwaar verlies voor de Zuidelijke Nederlanden, waarop nog veel andere steden van Artesië volgen.
* Na de dood van [[Hendrik Casimir I van Nassau-Dietz|Hendrik Casimir]] besluit de Staten-Generaal een afvaardiging naar [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] en [[Groningen (provincie)|Groningen]] te sturen om erop aan te dringen [[Frederik Hendrik van Oranje|Frederik Hendrik]] als [[stadhouder]] te benoemen. Friesland benoemt voor de afvaardiging arriveert snel Hendriks broer [[Willem Frederik van Nassau-Dietz|Willem Frederik]].
* Groningen en [[Drenthe]] besluiten [[Frederik Hendrik van Oranje|Frederik Hendrik]] tot [[stadhouder]] te benoemen en niet Willem Frederik, zijn schoonzoon.
* De [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] benoemen de Prins van Oranje ook tot stadhouder van de [[generaliteitslanden]] Wedde en Westerwolde.
Regel 577:
[[Bestand:The Nightwatch by Rembrandt.jpg|thumb|''[[De compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh]] maakt zich gereed om uit te marcheren'', beter bekend als ''[[De Nachtwacht]]'', 1642, [[Rembrandt van Rijn]]. De [[Schutterij (historisch)|schuttersgilden]] uit de Middeleeuwen worden rond 1600 omgevormd tot een burgerwacht om de stad te beschermen en de openbare orde te handhaven.]]
* [[1 juni]] - [[Kevelaer]] in de [[Zuidelijke Nederlanden]] wordt een [[bedevaart]]soord voor de [[Maria (moeder van Jezus)|Maagd Maria]].
* De [[Illustre Lieve Vrouwe Broederschap|Zwanenbroeders]] in [['s-Hertogenbosch (hoofdbetekenis)|'s-Hertogenbosch]] bestaan voortaan uit 18 katholieke en 18 protestantse leden.
* [[Rembrandt van Rijn|Rembrandt]] voltooit [[De Nachtwacht (hoofdbetekenis)|De Nachtwacht]].
* [[Abel Tasman]] omzeilt het continent [[Australië (continent)|Australië]] zonder daar zelf weet van te hebben. Wel ontdekt hij [[Tasmanië]], [[Nieuw-Zeeland]] en [[Tonga (land)|Tonga]].
 
Regel 590:
* [[Frederik Hendrik van Oranje]] verovert [[Sas van Gent]].
* De [[Zuidelijke Nederlanden]] zitten inmiddels tussen aambeeld en hamer en krijgen steeds meer te lijden van Franse en Hollandse stropers en plunderende soldaten die aldus getuigen op nooit geziene wijze te werk gaan.
* [[September]] - Opstanden te Gent, Brugge en Brussel, waar zelfs de vertrekken van de landvoogd worden geplunderd, zijn vruchteloos. Het verarmde Zuid-Nederlandse volk is lijdensmoe en wenst vrede. De langdurige oorlog heeft ook de Republiek veel geld en mensenlevens gekost, en belemmert de handel. Alleen de provincies Holland, Zeeland en Utrecht, en de stad [[Leiden (hoofdbetekenis)|Leiden]], blijven tot het einde toe voorstander van de oorlog.
* Stichting van de [[karmelieten|karmelietessen]] in het [[Bleijendaal (Oirschot)|klooster van Oirschot]].
 
Regel 601:
* [[12 juli]] - Laatste poging van [[Frederik Hendrik van Oranje]] om [[Beleg van Antwerpen (1646)|Antwerpen te veroveren]] door Staatse troepen mislukt. De Republiek behoudt Fort [[Liefkenshoek]] en [[Blokkade van de Schelde|blokkeert de Schelde]] voor de Antwerpse koophandel.
* [[Oktober]] - [[Beleg van Venlo (1646)|Beleg van Venlo]], dat desondanks bij de Zuidelijke Nederlanden blijft.
* De Fransen veroveren het kapersnest van [[Duinkerke]]n en nemen [[Kortrijk (hoofdbetekenis)|Kortrijk]], [[Sint-Winoksbergen]] en [[Veurne]] in.
 
[[Bestand:Westfaelischer Friede in Muenster (Gerard Terborch 1648).jpg|miniatuur|''De eedaflegging van de [[Vrede van Münster|Vrede van Munster]] in 1648'', 1648, [[Gerard ter Borch II]].]]
Regel 617:
* Frankrijk verwerft in de [[Vrede van Westfalen]] de [[Elzas]], maar er komt een periode van onrust, die bekendstaat als [[La Fronde (opstand)|la Fronde]].
* Als gevolg van de Fronde bieden de Franse veldheren [[Lodewijk II van Bourbon-Condé|Condé]] en [[Henri de La Tour d’Auvergne (Turenne)|Turenne]] hun diensten aan de [[Zuidelijke Nederlanden]] aan, wat tot enige bescheiden successen leidt (tot [[#1653|1653]]). Een aantal door de Fransen veroverde steden wordt door [[Leopold Willem van Oostenrijk]] herwonnen, waaronder [[Ieper]]. Maar Atrecht en [[Frans-Vlaanderen]] zijn door de oorlog voor de [[Zuidelijke Nederlanden]] definitief verloren.
* [[15 mei]] - De betekening van de [[Vrede van Münster|Vrede van Munster]] wordt beschouwd als resultaat van het [[Twaalfjarig Bestand|bestand van 1609]] onder aartshertogin [[Isabella van Spanje|Isabella]] en haar gemaal [[Albrecht van Oostenrijk|Albrecht]]. Er komt een eind aan de [[Tachtigjarige Oorlog]], en de afsplitsing van de noordelijke Republiek wordt officieel bevestigd. De tekst van het Twaalfjarig Bestand is als uitgangspunt genomen, maar de Republiek wordt nu door Spanje als soevereine staat erkend en de vrije vaart op Indië vergund. De totaal verzwakte [[Zuidelijke Nederlanden]], die uit alle besprekingen zijn geweerd, moeten, hoewel het territorium voor verlies van de kuststeden gevrijwaard is, lijdzaam toezien hoe de binnenlandse handel ''de facto'' geboycot blijft door de in het verdrag ingeschreven en alsmaar voort durende blokkering van deze havens en [[Blokkade van de Schelde|van de Schelde voor Antwerpen]], de [[Sassevaart]] en het [[Zwin (zeearm)|Zwin]], en door de tolheffing op alle uit het zuiden afkomstige vrachten, terwijl handel op Indië hun verboden wordt. Zeer tegen de zin van de Spaanse koning blijft de katholieke godsdienst in de Verenigde Provinciën verboden. Omdat het verdrag [[Zeeuws-Vlaanderen]], [[Noord-Brabant]], [[Maastricht]] en [[Staats-Overmaas|Overmaas]] (met uitzondering van Roermond, dat tijdelijk Frans wordt) naar de Republiek overhevelt, wordt de noordergrens van [[België (hoofdbetekenis)|België]] op de kuststeden na er grotendeels door omsloten. Ook de zuidergrens zal door de oorlogen van Lodewijk XIV tussen 1648 en 1713 verder worden vastgelegd.
* [[15 juni]] - Algemene afkondiging van de Vrede van Münster, juist 80 jaar na de onthoofding van Egmond en Hoorne.
* Door de Vrede van Münster kan de [[West-Indische Compagnie|GWC]] niet langer op [[kaapvaart]], wat een flinke streep door de rekening betekent. Voor [[Haven van Antwerpen|Antwerpen]] is het belangrijkste gevolg dat nu voor bijna twee eeuwen de [[Blokkade van de Schelde|Schelde afgesloten blijft]] (tot [[#1813|1813]]) aan de kant van de "Heeren Staaten".
Regel 645:
* [[18 januari]] - Begin van de [[Grote Vergadering]] te Den Haag. Gedeputeerden van de Zeven Provinciën bespreken onder voorzitterschap van Jacob Cats de toestand na de plotselinge dood van [[Willem II van Oranje|Stadhouder Willem II]], om zaken te regelen in verband met de Unie, regime, de godsdienst en het leger.
* [[21 januari]] - Einde van de Grote Vergadering zonder benoeming van een nieuwe [[Kapitein-generaal]]. Daarmee begint het [[Eerste Stadhouderloze Tijdperk|Eerste Stadhouderloos Tijdperk]] in de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]].
* [[22 februari]] - De [[Sint-Pietersvloed]] is de benaming voor twee verschillende [[stormvloed]]en die de kusten van [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]] en [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]] treffen en voor grote overstromingen zorgen. Bij de eerste wordt het Waddeneiland [[Juist (eiland)|Juist]] in twee delen gespleten. Bij de tweede (4-5 maart) loopt [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] onder.
* Met het einde van de [[Engelse Burgeroorlog]] kan nu ook Engeland onder [[Oliver Cromwell|Cromwell]] zich richten op koloniale expansie. In maart stelt Cromwell een unie tussen het Engelse Gemenebest en de Republiek voor, wat de Republiek echter afslaat.
* In augustus keurt het Engelse parlement de [[Engelse Scheepvaartwetten|Akte van Navigatie]] goed. Dit moet het handelstij keren. Sinds de [[Vrede van Münster]] hebben de Hollanders een groot deel van de handel op [[Spanje (personele unie)|Spanje]] en het [[Middellandse Zee]]gebied veroverd. Engelse schepen beginnen nu Hollandse schepen te kapen. Tussen oktober 1651 en juli 1652 worden meer dan honderd schepen genomen.
Regel 673:
* [[12 juni|12]] en [[13 juni]] - Een aanval van [[Cornelis Tromp]] op de Engelse vloot ontketent de [[Zeeslag bij Nieuwpoort]], die voor de Republiek catastrofaal uitpakt. Van de Noordelijk-Nederlandse vloot blijft weinig over, met een kustblokkade als gevolg.
* [[10 augustus]] - De Nederlandse vloot verliest de [[Slag bij Ter Heijde]] (''Battle of Scheveningen''). [[Maarten Harpertszoon Tromp|Tromp]] probeerde de blokkade voor de Hollandse kust te breken maar sneuvelt, waarna de Nederlandse publieke opinie zich tegen de oorlog keert. Ondanks successen zijn echter ook de Engelsen aan het eind van hun Latijn. Vanaf nu zijn er geen vijandelijkheden meer. Maar de Engelsen voeren de heerschappij over de zee en maken zich meester van talrijke koopvaarders.
* [[Johan de Witt]] wordt [[raadpensionaris]] van Holland. Deze benoeming kan alleen geschieden met de nadrukkelijke instemming van [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]], dat onder leiding staat van burgemeester [[Cornelis de Graeff (1599-1664)|Cornelis de Graeff]], de meest succesvolle Amsterdamse burgemeester uit de [[Gouden Eeuw (Nederland)|Gouden Eeuw]], van wie De Witt een aangetrouwde neef is. De voorbeeldige samenwerking tussen de twee politici zal een grote factor blijken in het succes van De Witts politiek en de herleving van de economie na de [[Eerste Engels-Nederlandse Oorlog]].
* De werkloosheid is nu nog groot omdat de scheepvaart bijna volledig stil ligt. Een Hollandse delegatie gaat in Engeland onderhandelen over vrede. [[Oliver Cromwell]] eist waarborgen tegen eerherstel van de Oranjes, wat echter door de Staten-Generaal wordt geweigerd, al verklaart Jan de Witt dat de [[Staten van Holland en West-Friesland]] bereid zijn dit te garanderen. Na de Engelse Oorlog ontstaan op verschillende plaatsen [[Orangisme (Republiek)|Oranjebewegingen]].
*De [[Noordelijke Staten-Generaal|Staten-Generaal]] laten 60 nieuwe oorlogsschepen bouwen van verbeterd model.
Regel 681:
[[Bestand:Gezicht op Olinda, Brazilië Rijksmuseum SK-A-742.jpeg|thumb|''Gezicht op [[Olinda]], Brazilië'', 1662, [[Frans Post]].]]
* [[22 april]] - De [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] keuren het [[Vrede van Westminster (1654)|vredesverdrag]] met [[Oliver Cromwell|Cromwell]]s [[Engelse Gemenebest|Gemenebest]] goed. Het is grotendeels een gelijkspel. Zij weten echter niet dat in het geheim bedongen is dat [[Willem III van Oranje|de Oranjes]] geen stadhouder meer mogen worden. [[Johan de Witt]] en Cromwell zijn het daar wel over eens.
* [[4 mei]] - De [[Staten van Holland en West-Friesland]] nemen deze [[Akte van Seclusie]] (''Uitsluiting'') aan, waarin [[Monarchie in Nederland|Oranje]] van het [[stadhouder]]schap uitgesloten wordt. Vooral in [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] is er grote verontwaardiging. De andere gewesten -behalve [[Zeeland (provincie)|Zeeland]]- zijn alle zeer verdeeld. Hoewel de buitenlandse inmenging in de opvolging vernederend is, komt het De Witt niet slecht uit.
* [[12 oktober]] - Bij de explosie van het kruithuis in de [[Delft (hoofdbetekenis)|Delft]]se binnenstad vallen tientallen doden en worden honderden huizen verwoest. De ramp staat bekend als de [[Delftse donderslag]].
* Door de oorlogsinspanningen is de Republiek niet in staat [[Nederlands-Brazilië]] te behouden en wordt verdreven door de Portugezen.
* In [[Haven van Oostende|Oostende]] wordt langs de havengeul het Oosterstaketsel opgetrokken (tot [[#1662|1662]]).
Regel 689:
* De Witt en Willem Frederik komen tot een vergelijk. Willem Frederik mag opperbevelhebber van het leger worden, maar hij moet ophouden zich luitenant-stadhouder van Overijssel te noemen. Daarmee erkent hij in feite de [[Akte van Seclusie]].
* [[Christiaan Huygens]] ontdekt [[Titan (maan)|Titan]], de grootste maan van [[Saturnus (planeet)|Saturnus]].
* In [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] wordt het [[Paleis op de Dam|stadhuis]] op de [[Dam (Amsterdam)|Dam]] in gebruik genomen. Er is 7 jaar aan gebouwd.
* In de Zuidelijke Nederlanden gaan de Scheldegebieden van [[Landrecies]], [[Saint-Ghislain]] en [[Lodewijk II van Bourbon-Condé|Condé]] verloren.
 
===1656===
[[Bestand:Spinoza.jpg|thumb|Baruch Spinoza, ca. [[1665]]. Schilderij van anonieme Duitse schilder. Collectie [[Herzog August Bibliothek]], [[Wolfenbüttel (stad)|Wolfenbüttel]], [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]].]]
* [[11 mei]] - [[Aartshertog]] Leopold Willem wordt teruggeroepen en als [[landvoogd]] der Nederlanden opgevolgd door don [[Juan van Oostenrijk]], een natuurlijke zoon van Filips IV van Spanje. De Zuidelijke Nederlanden voelen zich tekortgedaan, omdat ze nog maar eens door een bastaard bestuurd zullen worden. Maar don Juan voert een wanbeheer en wordt na een nederlaag in de buurt van [[Duinkerke]]n op zijn beurt teruggeroepen.
* De Republiek stuurt een vloot naar [[Gdańsk|Danzig]] onder [[Jacob van Wassenaer Obdam|Obdam]], om te verhinderen dat de stad in Zweedse handen valt.
Regel 701:
 
===1657===
* Er heerst al sinds [[#1653|1653]] een burgeroorlogachtige toestand in [[Overijssel]]. [[Hasselt (Overijssel)|Hasselt]] en [[Steenwijk]] willen ook een stem in de Staten en rebelleren tegen [[Zwolle (hoofdbetekenis)|Zwolle]], met steun van [[Deventer]]. Hasselt wordt drie dagen gebombardeerd en Deventer stuurt versterkingen. Een commissie van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] wordt gevormd op aandringen van Holland. De Witt en de Graeff maken een eind aan de Overijsselse troebelen. De klok wordt teruggedraaid. In Overijssel worden door samenwerking tussen de Witt en Willem Frederik alle benoemingen sinds [[#1654|1654]] ongedaan gemaakt. Hasselt en Steenwijk krijgen geen gelijk.
* De Republiek verklaart de oorlog aan [[Portugal]] omdat dat land geen schadevergoeding voor het verlies van [[Brazilië]] wil betalen. De vloot onder Obdam blokkeert de haven van Lissabon.
* De [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] voltooit de verovering van Portugees [[Sri Lanka|Ceylon]].
Regel 713:
* De westelijke provincies van het [[Graafschap Vlaanderen]] komen tussen [[1659]] en [[1678]] opnieuw onder Frans bewind.
* In deze periode neemt de interesse van Spanje in de Nederlanden af en worden bij voortduring gouverneurs [[ad interim]] aangesteld (tot [[#1680|1680]]).
* [[9 november]] - Frankrijk en Spanje, in oorlog sinds [[1635]], sluiten de [[Vrede van de Pyreneeën]]. In ruil voor vrede ziet de Spaanse koning [[Filips IV van Spanje|Filips IV]] af van zijn rechten op de landen en steden aangesloten bij de [[Unie van Atrecht]]: [[Graafschap Artesië|Artesië]], de graafschappen [[Graafschap Boulogne|Bonen]] en [[Henegouwen]] en delen van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] (onder meer Duinkerken[[Duinkerke]]n); verder ook van delen van [[Luxemburg (land)|Luxemburg]] en [[Lotharingen (Frankrijk)|Lotharingen]] en diverse heerlijkheden in de [[Languedoc (provincie)|Languedoc]].
* De Engelsen sturen een vloot om de Zweden te steunen. Een tweede Nederlandse vloot onder [[Michiel de Ruyter]] wordt erachteraan gestuurd om de Denen te versterken. De politiek van De Witt om de vloot uit te breiden blijkt succesvol als men de Sont open weet te houden.
 
Regel 734:
 
===1662===
* De economie in Holland is ijzersterk. [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] is uitgegroeid tot de machtigste handelsstad in de wereld en heeft meer dan 100.000 inwoners.
* [[1 februari]] - De [[Nederlands-Formosa|Nederlanders]] in [[Fort Zeelandia (Formosa)|Fort Zeelandia]] geven zich over aan [[Koxinga]], waarmee een einde komt aan bijna veertig jaar Nederlandse handelsmacht op Formosa (Taiwan).
*Er wordt een overeenkomst gesloten tussen de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek]] (Nederland) en [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]], maar er heerst twijfel over hoelang deze zal standhouden. Er zal wrijving blijven tussen de Engelse [[Royal African Company|Africa Company]] en de [[West-Indische Compagnie]].
*Er wordt ook een verdrag tussen [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] en de Republiek gesloten. Maar [[Johan de Witt]] vertrouwt Lodewijk XIV niet, en dringt aan op een [[Barrièresteden|barrière van vestingsteden in de Zuidelijke Nederlanden]] die door Spaanse-/[[Leger van Vlaanderen|Zuid-Nederlandse]] garnizoenen moeten verdedigd worden.
*Frankrijk annexeert [[Duinkerke]]n.
Regel 764:
* [[12 augustus]] - De [[Slag in de Baai van Bergen]] wordt gevoerd nadat een Engels flottielje een Hollandse handelsvloot heeft overvallen. Met steun van de Noren (tegen de wil van hun Deense koning) kunnen de Hollanders de Engelsen verdrijven.
* Het Nederlandse [[Korps Mariniers]] wordt op 10 december opgericht.
* De onenigheid over [[Monarchie in Nederland|Oranje]] leidt tot incidenten. De matrozen van de ''Gouda'' dwingen hun kapitein voor aanvang van de slag het rood-wit-blauw door de prinsenkleuren te vervangen. Maar in het algemeen is er steun voor de gebroeders [[Cornelis de Witt (ruwaard)|Cornelis]] en [[Johan de Witt]], zelfs in de pro-Oranje bolwerken zoals [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] en [[Zeeland (provincie)|Zeeland]].
* [[Bernhard von Galen]], bisschop van [[Prinsbisdom Münster|Munster]], wordt door koning Karel II van Engeland rijkelijk met subsidies overgehaald om rel te schoppen, valt plunderend [[Heerlijkheid Borculo|Borculo]] in het oosten van de Republiek binnen en belegert [[Groningen (stad)|Groningen]].
* [[Joan Blaeu]] te Amsterdam geeft de "Grooten Atlas" uit: 600 kaarten in 9 banden.
Regel 783:
* [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Lodewijk XIV]] verscherpt de tarieven tegen de Nederlandse handel.
* [[8 mei]] - Begin van de [[devolutieoorlog]] tussen [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] en [[Spanje (personele unie)|Spanje]], uitgevochten op het grondgebied van de [[Zuidelijke Nederlanden]].
* In de loop van dit jaar worden in de Zuidelijke Nederlanden de steden [[Valenciennes]], [[Armentiers|Armentières]], [[Binche]], [[Charleroi]], [[Sint-Winoksbergen]], [[Aat]], [[Doornik]], [[Dowaai]], [[Kortrijk (hoofdbetekenis)|Kortrijk]], [[Cambrai]], [[Oudenaarde]], [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]] en [[Rijsel]] ingenomen door het [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Koninkrijk Frankrijk]].
* Bij [[Dendermonde]] is Lodewijk XIV gedwongen zich wegens overstromingen terug te trekken. Ook het beleg van [[Gent]] dient voortijdig opgebroken te worden.
[[Bestand:Congress of Breda.jpg|thumb|De [[Vrede van Breda|vredessluiting in Breda]] op 31 juli 1667]]
* [[31 juli]] - [[Vrede van Breda]]: Engeland behoudt [[New York (stad)|New York]], maar geeft [[Sint Eustatius]] en [[Saba]] terug. Het geeft [[Suriname]] over en Cormantijn, een basis in West-Afrika. Het versoepelt de [[Engelse Scheepvaartwetten|Akte van Navigatie]] (bewerkstelligd door de Ruyter) en geeft zijn claim op ''Pola Run'' in de [[Banda-eilanden]] op. Dit is een grote overwinning voor de Republiek en vooral voor raadspensionaris [[Johan de Witt]]. De vrede wordt als gunstig voor de Republiek gezien. Terwijl Nieuw-Amsterdam voorlopig in Engelse handen blijft zal het meer renderende [[Suriname]] Nederlands bezit zijn: de ''status quo'' blijft bij deze gebieden dus gehandhaafd, hoewel er nog geen definitieve beslissing over wordt genomen.
* In het [[Verdrag van Bongaja]] erkent de sultan van [[Tidore]] het handelsmonopolie van de [[Vereenigde Oostindische Compagnie]].
* [[5 augustus]] - Het ''[[Eeuwig Edict (1667)|Eeuwig Edict]]'' wordt aangenomen in de Raad van [[Leiden (hoofdbetekenis)|Leiden]]. Daarin besluiten de [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]] het [[stadhouder]]schap voor altijd af te schaffen, zoals voorgesteld door [[Gaspar Fagel]], de pensionaris van Haarlem, en [[Gillis Valckenier]], de burgemeester van Amsterdam. Er wordt gesteld dat de soevereiniteit niet bij de Unie, de prins of zelfs maar bij de Staten van het gewest ligt, maar bij de individuele steden. Verder verzoeken de Staten de andere gewesten om nooit meer een kapitein-generaal tot stadhouder te benoemen, wat de [[Staatsen|Staatsgezinden]] wel waarderen, maar niet de [[Orangisme (Republiek)|Oranjepartij]]. Het zal voor de gewesten nog jaren duren eer politieke en militaire functies ook in de praktijk gescheiden worden houden. Het Eeuwig Edict erkent alvast dat Willem III in de toekomst nog kapitein-generaal kan worden.
 
===1668===
[[Bestand:Paix conclue à Aix la Chapelle 1668 Ceiling Hall of mirrors Versailles.jpg|thumb|Commemoratie van het [[Vrede van Aken (1668)|Verdrag van Aken]], plafond van de ''Galerie des Glaces'', Versailles]]
* [[23 januari]] - [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]], [[Zweden]] en [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]] gaan de [[Triple Alliantie (1668)|Triple Alliantie]] aan die tot doel heeft een einde te maken aan het conflict tussen het danig verzwakte [[Spanje (personele unie)|Spanje]] en de sterke [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Zonnekoning]] in de [[Zuidelijke Nederlanden]]. De ondertekening van het verdrag vindt plaats in [[Den Haag]]. De Alliantie sommeert Spanje om of Luxemburg of de Vrijgraafschap ([[Franche-Comté]]) af te staan plus alle al veroverde gebieden (Douai, St. Omer, Rijsel en Kamerijk). Frankrijk moet daarmee genoegen nemen en de [[Devolutieoorlog]] staken.
* [[2 mei]] - Ondertekening van de [[Vrede van Aken (1668)|Vrede van Aken]] waarmee een eind komt aan de [[devolutieoorlogDevolutieoorlog]]. Spanje moet de onafhankelijkheid van [[Portugal]] erkennen en incasseert in de [[Zuidelijke Nederlanden]] een zwaar territoriaal verlies. Koning [[Karel II van Spanje|Karel II de Behekste]] verliest twaalf steden in de [[Spaanse Nederlanden]] met "omliggend land", voornamelijk gelegen in [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] en [[Henegouwen]] aan koning [[Lodewijk XIV van Frankrijk]]. Frankrijk moet wel de [[Franche-Comté]] afstaan.
* [[Willem III van Oranje]] laat zich in de [[Staten van Holland en West-Friesland]] onverwacht door zijn neef [[Willem Adriaan I van Nassau-LaLecq]] vertegenwoordigen en als [[eerste edele]] van Zeeland installeren.
 
Regel 801:
===1670===
* [[31 mei]] - Zeeland, Groningen en Friesland willen als [[gewest (Lage Landen)|gewest]] nu ook het [[Eeuwig Edict (1667)|Eeuwig Edict]] onderschrijven. Zo is hier unanimiteit over in de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]]. De [[Willem III van Oranje|prins van Oranje]] krijgt nu ook in de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]] zitting.
* De verstandhouding tussen Frankrijk en de Republiek onder de vroegtijdig meerderjarig verklaarde [[Willem III van Oranje]] wordt problematisch. Een geheim [[Verdrag van Dover]] tussen [[Karel II van Engeland]] en [[Lodewijk XIV van Frankrijk]] wordt afgesloten. Karel belooft hierbij zichzelf en [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]] te bekeren tot het katholicisme en de [[Triple Alliantie (1668)|Triple Alliance]] te verlaten. Engeland wordt dan bondgenoot van [[Koninkrijk Frankrijk|Frankrijk]]. Ze beloven elkaar steun bij een aanval op zowel de Zuidelijke Nederlanden als de Verenigde Republiek.
* [[Baruch Spinoza|Spinoza]] geeft zijn ''Tractatus Theologico-Politicus'' uit. Hij stelt daarin dat ''democratie van alle regeringsvormen degene is die het meest natuurlijk is en het meest in samenklank met de individuele vrijheid''.
 
Regel 815:
* [[12 maart]] - Engeland verklaart de Republiek de [[Derde Engels-Nederlandse Oorlog|oorlog]]. De Engelse vloot valt op [[23 maart]] een Hollandse retourvloot aan, afkomstig uit de [[Levant]].
* [[8 april]] - [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frankrijk]] verklaart de noordelijke Republiek de oorlog.
* [[17 mei]] - [[Henri de La Tour d’Auvergne (Turenne)|Turenne]] en [[Lodewijk II van Bourbon-Condé|Condé]] verzamelen hun troepen in de [[Franse Ardennen]] en trekken richting de [[Maas (hoofdbetekenis)|Maas]]. Het Franse leger ligt voor [[Wezet|Visé]]. Het Franse leger van bijna 120.000 man trekt langs de Maas naar [[Charleroi]], en stevent op het oosten van de Republiek af. De aanvoerders zijn het oneens of Maastricht aangevallen moet worden. Turenne is tegen en laat 10 000 man achter als rugdekking. De vestingen in de Kleefse barrièresteden vallen vrijwel onmiddellijk, en Maastricht wordt belegerd.
* De [[Hollandse Oorlog]] (of de ''Frans-Nederlandse Oorlog'') begint wanneer Frankrijk de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Republiek der Zeven Provinciën]] binnenvalt in het kader van een streven naar natuurlijke grenzen. In dezelfde maand verklaren ook de bisdommen [[Bisdom Münster|Munster]] en [[Lijst van aartsbisschoppen van Keulen|Keulen]] de Republiek de oorlog. De binnengevallen legers verslaan het zwakke leger van de Republiek en rukken op van de IJssel tot in Utrecht. Door deze tegenslagen breekt paniek uit in de niet bezette delen van de Republiek. Veel bestuurders die aan de kant van de tot dat moment leidende partij van de staatsgezinden staan, worden gedwongen hun posities af te staan aan prinsgezinden. Dit jaar vormt zo ook het eind van het [[Eerste Stadhouderloze Tijdperk]].
* [[28 mei]] - Condé is gevorderd tot [[Düsseldorf-Kaiserswerth|Kaiserswerth]]. [[Bernhard von Galen|Von Galen]], die zich blijkbaar goed heeft voorbereid, sluit zich op het laatste moment aan.
Regel 823:
* 12 juni - [[Lodewijk XIV van Frankrijk|Lodewijk XIV]] trekt naar [[Doesburg]], zijn broer [[Filips van Orléans (1640-1701)|Philippe]] naar [[Zutphen (stad)|Zutphen]].
* 12 juni - Het [[Beleg van Bredevoort (1672)|Beleg van Bredevoort]]. Munsterse troepen bestoken de stad met bommen en granaten.
* [[18 juni|18]]-[[22 juni]] - Von Galen verovert de [[heerlijkheid Bredevoort]], en trekt door naar [[Lochem (stad)|Lochem]], [[Hattem]], [[Elburg (stad)|Elburg]], [[Harderwijk (Gelderlandhoofdbetekenis)|Harderwijk]], [[Deventer]] en [[Zwolle (hoofdbetekenis)|Zwolle]].
* [[19 juni]] - [[Naarden]] valt voor de Fransen.
* [[21 juni]] - Jonge [[Orangisme (Republiek)|Oranje-aanhangers]] plegen een aanslag op [[Johan de Witt]]. Hij wordt ernstig gewond, en de toestand in de Republiek lijkt hopeloos.
Regel 880:
* [[11 mei]] - De Republiek en Keulen sluiten vrede, evenals Münster.
* [[1 augustus]] - Een [[Zomerstorm van 1674|storm]] raast over Nederland en België. Onder meer in de stad [[Utrecht (stad)|Utrecht]] stort het schip van de [[Dom van Utrecht|Domkerk]] in door een [[tornado (wervelwind)|tornado]].
* [[11 augustus]] - [[Slag bij Seneffe]] (Henegouwen, [[België (hoofdbetekenis)|België]]): de legers van de Republiek, de Duitse keizer en [[Leger van Vlaanderen|van de Zuidelijke Nederlanden]] leveren bloedig slag tegen de Fransen, wat leidt tot een nederlaag van de gealliëerde legers. Beide partijen claimen echter de overwinning.
* Gelderland, Overijssel en Utrecht herkrijgen hun zitting in de Staten-Generaal, ondanks hun ontrouw en tegenstand van Holland, maar moeten daarvoor trouw zweren aan Willem III en voldoen aan een aantal [[regeringsreglement]]en, waardoor Willem III een beslissende invloed op die gewesten krijgt en daarmee meer macht dan zijn voorgangers.
* De Staten van Holland en Zeeland verklaren het stadhouderschap erfelijk voor de nakomelingen van Willem III.
Regel 943:
===1683===
* [[21 mei]] - Suriname wordt aan de Geoctroyeerde [[Sociëteit van Suriname]] overgedragen, bestaande uit, elk voor een derde deel: de West-Indische Compagnie, de stad Amsterdam en de familie Van Aerssen van Sommelsdijck.
* [[November]] - Franse inname van de steden [[Kortrijk (hoofdbetekenis)|Kortrijk]] en [[Diksmuide]].
 
===1685===
* [[6 februari]] - Als [[Karel II van Engeland]] overlijdt, wordt hij op [[23 april]] opgevolgd door [[Jacobus II van Engeland|Jacobus II]], de schoonvader van Willem III. Als katholiek wordt hij te lande en in de Noordelijke Nederlanden gewantrouwd, maar aangezien hij geen mannelijke erfgenamen heeft, is zijn protestantse dochter [[Maria II van Engeland|Maria]] troonopvolgster, zodat het probleem niet onoverkomelijk lijkt.
* In zijn twist met [[Louis Paen]] blijkt [[Menno van Coehoorn]] het laatste woord te hebben als hij zijn boek ''Nieuwe vestingbouw op een natte of lage horisont'' uitbrengt. In dit boek worden drie methodes van vestingbouw omschreven die speciaal zijn ontworpen voor het Nederlandse landschap en die de modernste manieren van oorlog voeren zouden kunnen weerstaan.
* [[18 oktober]] - [[Edict van Fontainebleau]]: [[Lodewijk XIV van Frankrijk]] herroept het [[Edict van Nantes]] en verklaart hiermee het [[protestantisme]] onwettig. Daarop vluchten naar sommige schattingen tussen de 210.000 en 900.000 protestanten naar onder andere de Noordelijke [[Nederlanden]], [[Duitsland (hoofdbetekenis)|Duitsland]], [[Italië]] en [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]]. Zo'n 70.000 hugenoten vluchten naar de Republiek.
 
===1686===
Regel 989:
* [[Juni]] - In het kader van de [[Negenjarige Oorlog (1688-1697)|Negenjarige Oorlog]] nemen Franse troepen de stad [[Namen (stad)|Namen]] in de [[Zuidelijke Nederlanden]] in.
* [[3 augustus]] - Het komt tot een veldslag nabij [[Steenkerke (Henegouwen)|Steenkerke]], ([[Henegouwen]]), de [[Slag bij Steenkerke]], waarbij het Franse leger onder maarschalk Luxembourg de geallieerde troepen verslaat. Met deze overwinning op Willem van Oranje tonen de Fransen duidelijk dat ze een overmacht bezitten.
* [[18 september]] - Een [[Aardbeving Verviers 1692|aardbeving bij Verviers]], die ook gevoeld wordt in [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]], [[Londen (hoofdbetekenis)|Londen]] en [[Parijs (hoofdbetekenis)|Parijs]], treft de [[Zuidelijke Nederlanden]]. Het epicentrum ligt bij de Belgische stad [[Verviers]], en het plaatsje [[Soiron]] ten westen van de stad wordt zo goed als geheel van de kaart geveegd. Met een kracht van 6,3 op de [[Schaal van Richter|Richterschaal]] is dit een van de zwaarste aardbevingen die West-Europa ooit gekend heeft. De schok is voelbaar van [[Normandië]] tot [[Zwitserland]], en van [[Norfolk (graafschap)|Norfolk]] tot [[Erfurt]].
* De Amsterdamse predikant [[Balthasar Bekker]] wordt uit het ambt ontzet vanwege zijn ontkenning van [[heks (persoon)|heks]]en en zelfs van de [[Satan|Duivel]].
 
Regel 1.042:
 
===1701===
* [[12 januari]] - [[Groningen (provincie)|Groningen]] en [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] gaan uiteindelijk ook over op de [[gregoriaanse kalender]]. Deze kalender was al in [[1582]] door [[paus Gregorius XIII]] ingevoerd in de meeste volledig katholieke landen, ter vervanging van de oude [[juliaanse kalender]].
* De [[Bedmarlinie]] wordt gebouwd (tot 1702) tijdens de [[Spaanse Successieoorlog]], in opdracht van de [[Isidro de la Cueva y Benavides|markies van Bedmar]], opperbevelhebber van de troepen in de [[Spaanse Nederlanden]].
* [[Spaanse Successieoorlog]] (tot [[#1714|1714]]): [[Lodewijk XIV van Frankrijk]] eist toch een vereniging van de Franse en Spaanse kronen op naam van zijn kleinzoon [[Filips V van Spanje|Filips van Anjou]] en er komt oppositie van [[keizer Leopold I]] die op basis van het [[Verdrag van Londen (1700)|Tweede Partitieverdrag]] zijn tweede zoon [[Keizer Karel VI|aartshertog Karel]] als opvolger van het huis Habsburg voor de Spaanse erfenis ziet, hierin gesteund door de [[Grote Alliantie (1701)|alliantie met de Republiek en Engeland]]. Eens te meer ligt de kwestie van de [[katholieke Nederlanden]] nu duidelijker dan ooit aan de basis van het geschil.
Regel 1.059:
===1703===
* De [[Gelderse Plooierijen|plooierijen]] beperken zich niet tot Gelre, ook Utrecht en Overijssel worden getroffen door deze oproeren, zij het minder hevig.
* [[Friesland (hoofdbetekenis)|Friesland]] en [[Groningen (provincie)|Groningen]] pleiten in de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] voor de benoeming van hun stadhouder [[Johan Willem Friso van Nassau-Dietz|Johan Willem Friso]] tot "generalissimo".
* [[Spaans Gelderland]] wordt gemakkelijk ingepalmd door de [[Grote Alliantie (1701)|Grote Alliantie]].
* De alliantie bezet [[Hertogdom Limburg|Limburg]], en ontneemt het aan de Fransen.
* [[30 juni]] - [[Slag bij Ekeren]]: Een veldslag in de [[Spaanse Successieoorlog]] tussen een [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederlandse]] strijdmacht van 10.000 man en een [[Koninkrijk Frankrijk (1589-1792)|Frans]] leger van 40.000 man. Het doel van de Nederlanders is de inname van [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]], maar zij worden bij [[Ekeren]] verrast door de Fransen die erin slagen hen te omsingelen. De Nederlandse bevelhebber [[Jacob II van Wassenaer Obdam]], zoon van de admiraal [[Jacob van Wassenaer Obdam]], raakt van zijn troepen gescheiden en vlucht in paniek naar [[Breda (hoofdbetekenis)|Breda]]. De Staatse troepen worden bijna volledig vernietigd. Daardoor moet ook [[Coehoorn]] die reeds in het land van Waas de Franse linie heeft doorbroken weer wijken, en kunnen de Engelsen in [[Haven van Oostende|Oostende]] niet ontschepen.
* [[23 augustus]] - De [[hertog van Marlborough]], die zich aan de Maas heeft gevestigd, kan [[Hoei]] innemen.
* [[27 september]] - De [[hertog van Marlborough]] neemt [[Hertogdom Limburg|Limburg]] in.
Regel 1.074:
* [[Maximiliaan II Emanuel van Beieren]] keert terug als landvoogd (tot 1712) in de [[Zuidelijke Nederlanden]] na een verloren veldslag tegen generaal [[John Churchill|Marlborough]] in Beieren.
* Brugge (Overkerke) wordt beschoten door [[Hendrik van Nassau]], die daarop onverrichter zake moet aftrekken. Maar onderweg belegert hij Namen.
* [[4 augustus]] - Een Engels-Nederlandse coalitievloot verovert [[Gibraltar (hoofdbetekenis)|Gibraltar]]. Sindsdien blijft de doorvaart door de straat van Gibraltar onder Engels toezicht en is de rots een Britse [[exclave]].
* [[13 augustus]] - De [[Slag bij Blenheim|verrassing van Blindheim]] wijzigt plots de situatie en de Franse legers trekken zich in wanorde terug naar de Rijn.
* [[2 oktober]] - Maximiliaan Emanuel voert het overschot van zijn regimenten naar Brussel.
Regel 1.080:
 
===1705===
* [[Nicolaus Cruquius]] begint in [[Delft (hoofdbetekenis)|Delft]] driemaal daags weermetingen uit te voeren: temperatuur, luchtdruk, vochtigheid en neerslag.
* [[31 mei]]-[[10 juni]] - Bijgestaan door [[François de Neufville, hertog van Villeroy]] slaagt Maximilaan erin de stad en het slot Hoei in te nemen.
* [[8 juli|8]]-[[11 juli]] - De door Villars uit de Elzas teruggedreven Marlborough marcheert richting Maas en slaagt erin de stad [[Hoei]] te heroveren en een bres in de Franse linie te slaan bij [[Heilissem]].
Regel 1.089:
[[Bestand:1706-05-23-Slag bij Ramillies.jpg|miniatuur|[[Slag bij Ramillies]] in [[Waals-Brabant]].]]
[[Bestand:Dendermonde, stadhuis foto5 2010-10-09 14.58.jpg|miniatuur|Stadhuis van [[Dendermonde]].]]
* [[23 mei]] - [[Slag bij Ramillies]] in de Zuidelijke Nederlanden: [[Engeland (hoofdbetekenis)|Engeland]] en [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederland]] verslaan onder [[John Churchill|de hertog van Marlborough]] de Fransen onder bevel van maarschalk [[François de Neufville de Villeroy|de Villeroy]], die niet tegen de vijandelijke legermacht opgewassen is, maar besloten heeft niet te wachten op de versterking welke de koning hem laat aanvoeren door Marsin en zonder de keurvorst te verwittigen toch de aanval in te zetten in een van de belangrijkste veldslagen van de [[Spaanse Successieoorlog]]. Tegen de geplogenheden van de tijd in wordt het verslagen leger achtervolgd tot onder de muren van [[Rijsel]]. Dit betekent een onherstelbare ramp. De ontoereikend bemande vestingen van de [[Zuidelijke Nederlanden]] zullen één na één vallen.
* Na de slag bij Ramillies worden de Zuidelijke Nederlanden in twee gedeeld. De provincies Brabant en Vlaanderen met inbegrip van Mechelen vallen voortaan onder het Engels-Nederlands protectoraat (Engels-Staats toezicht tot 1715), terwijl het Frans-Spaanse regime zich voorlopig beperkt handhaaft in gebied van [[Maximiliaan II Emanuel van Beieren|Maximiliaan Emmanuel]]: Namen, Luxemburg en Henegouwen, evenals de stad Nieuwpoort.<ref>Reginald De Schryver (1981) 'Who had sovereignty in the southern Netherlands during the war of the Spanish Succession (1700-1715)?' in: ''Recht en instellingen in de oude Nederlanden tijdens de middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Liber Amicorum Jan Buntinx'', Leuven, pp. 488-489.</ref>
* [[5 juni]] - De [[Staten van Brabant]] en de [[Staten van Vlaanderen]] erkennen Karel VI van Oostenrijk als soeverein. Hij is kandidaat voor de Spaanse kroon.
* [[12 augustus]] - In het [[Drenthe|Drentse]] [[Rolde]] wordt bij een opgraving een [[hunebed]] gevonden.
* [[Dendermonde]] wordt door de Engelse troepen van [[John Churchill|de Hertog van Marlborough]] in puin geschoten.
* Na de bezetting van [[Graafschap Vlaanderen|Vlaanderen]] door de Grote Alliantie blijft enkel nog [[Henegouwen]], [[Namen (stad)|het Naamse]] en [[Hertogdom Luxemburg|Luxemburg]], waar landvoogd Maximiliaan Emanuel zijn kamp opsloeg onder diens gezag.
 
===1707===
Regel 1.101:
===1708===
[[Bestand:Blenheim Wynendael 1708.jpg|thumb|[[Slag bij Wijnendale]].]]
* [[13 juni]] - Sebastian Artois verwerft de titel Meester-Brouwer in de brouwerij Den Hoorn te [[Leuven (hoofdbetekenis)|Leuven]]. Sindsdien is de naam Artois een bekend biermerk, tegenwoordig als [[Stella Artois]].
* [[11 juli]] - [[Slag bij Oudenaarde]]: De [[John Churchill|hertog van Marlborough]] en prins [[Eugenius van Savoye|Eugène van Savoye]] verslaan de Fransen. Er is aan Franse kant een verlies van meer dan 10.000 soldaten. In eigen kamp zijn er in de strijd al meer dan 20.000 gesneuveld. Maar ze overwegen toch de strijd verder te zetten en Parijs in te nemen. Lodewijk XIV is bereid om vrede te sluiten. Maar door strenge eisen te stellen komt het niet tot een vrede. De geallieerden belegeren [[Rijsel]].
* [[28 september]] - [[Slag bij Wijnendale]] op 20&nbsp;km van [[Brugge (hoofdbetekenis)|Brugge]] en van [[Oostende (hoofdbetekenis)|Oostende]]: een konvooi is op weg naar het belegerde [[Rijsel]] en wordt beschermd door [[Grote Alliantie (1701)|geallieerde troepen]] onder het bevel van de Engelse generaal-majoor Webb. Die slaan succesvol een aanval af door de Franse troepen onder leiding van graaf de la Motte. Er vallen die dag wel duizenden doden. De slag, die een nederlaag voor de Fransen oplevert, is een belangrijke factor in de succesvolle belegering van stad [[Rijsel]] door de [[Grote Alliantie (1701)|Grote Alliantie]].
* Engeland weigert een voor de Republiek gunstige vrede met Frankrijk.
* [[Johann Sebastian Bach]] wordt organist van de Stadskerk van [[Weimar (Thüringen)|Weimar]].
Regel 1.133:
* [[20 februari]] - De afgevaardigden der [[Staten van Brabant]] en [[Staten van Vlaanderen|van Vlaanderen]] verklaren onomwonden aan de [[Raad van State (historisch)|Raad van State]], dat zij hebben besloten deze slechts te erkennen als regerend ‘in naam Zijner Keizerlijke en Katholieke Majesteit, zonder dat de zeemogendheden zich daarin enige macht of enig gezag zouden voorbehouden’.
* [[28 februari]] - De Raad van State verstout zich daarop te antwoorden, dat hem alleen ‘de belangen van Zijne Majesteit en die van het vaderland in de ongelukkige toestand waarin het zich bevindt’ aan het hart liggen.
* Die bevestiging van monarchale trouw, maar vooral de aanroeping van ''het vaderland'', verontrust de [[Conferentie van zeemogendheden]], die de Raad aanmaant hetzij een verklaring van ondergeschiktheid te ondertekenen dan wel ontslag te nemen. De Raad, die zich nu door de Staten van Brabant gesteund voelt, antwoordt te zullen blijven zetelen, ‘tot dat‘totdat het onze doorluchtige meester behagen zal er anders over te beschikken'.
* [[22 maart]] - Alle leden van de Raad van State worden afgezet. Maar iedereen weet, dat weldra de algemene vrede zal gesloten worden.
[[Bestand:The Treaty of Utrecht (clean).jpg|miniatuur|Links: eerste editie van de Vrede van Utrecht in het Spaans uit 1713. Rechts: vertaling in het Engels en Latijn uit 1714.]]
Regel 1.146:
* Keizer Karel VI bepaalt via de [[Pragmatieke Sanctie (1713)|Pragmatieke Sanctie]] dat zijn dochter [[Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780)|Maria Theresia]] hem zal opvolgen. Dit wordt erkend door alle grote Europese staten, maar bij zijn dood zal desondanks de Oostenrijkse Successieoorlog uitbreken ([[#1740|1740]]-1748).
[[Bestand:Prinz-Eugen-von-Savoyen1.jpg|miniatuur|Eerste [[landvoogd]] van de [[Oostenrijkse Nederlanden]] prins [[Eugenius van Savoye]].]]
* Eerste [[landvoogd]] van de Oostenrijkse Nederlanden wordt prins [[Eugenius van Savoye]], die echter nooit ter plaatse is gekomen. Savoye laat zich vertegenwoordigen door [[markgraaf]] [[Hercule-Louis Turinetti|de Prié]]. Maar het is in die tijd moeilijk regeren in de Zuidelijke Nederlanden. Als gevolg van de langdurige oorlogen en de bezetting van het land is er geen algemeen en regelmatig bestuur meer. Elke stad en elke gemeente, regeert zichzelf - het centraliserend absolutisme zoals Frankrijk dat gekend heeft is aan [[België (hoofdbetekenis)|België]] voorbijgegaan en elk deelgebiedje is in particularisme achtergebleven. Macht, luister en rijkdom is de bevolking door de achtereenvolgende bezettingen van [[Spanjaarden]], [[Koninkrijk Frankrijk|Fransen]], [[Engelsen (volk)|Engelsen]], [[Nederlanders]] en [[Oostenrijkers]] ontnomen. Het land moet vanwege het [[Barrièretraktaat]] ook de permanente Nederlandse bezettingsmacht financieren. Er heerst grote armoede. Talrijke steden komen geleidelijk in verzet. Te [[Brussel (stad)|Brussel]] woedt weldra de opstand ([[#1717|1717]]).
* Vanaf [[#1672|1672]] is de Republiek veertig jaar bijna onafgebroken in oorlog geweest met Frankrijk. De schuldenlast van [[Holland]], dat het grootste deel van de last draagt, is dusdanig hoog dat 70 procent van het inkomen opgaat aan de betaling van rente.
 
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Tijdlijn_van_de_Lage_Landen_(vroegmoderne_tijd)"