Sterrenbeeld: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Versie 48772981 van 83.162.159.20 (overleg) ongedaan gemaakt. |
|||
Regel 1:
{{Zie artikel|Deze pagina gaat over astronomische sterrenbeelden. Voor de astrologische betekenis zie [[Dierenriem]]}}
[[Bestand:Taurus & Orion.gif|thumb|300px|right|Het verschijnen van het sterrenbeeld [[Stier (sterrenbeeld)|stier]] (midden) en [[Orion (sterrenbeeld)|Orion]] (linksonder) aan de hemel]]
Een '''sterrenbeeld''' is een verzameling [[ster (hemellichaam)|sterren]] die ogenschijnlijk een figuur vormt als men ze door lijnen zou verbinden. De sterren van een ''sterrenbeeld'' lijken dicht bij elkaar te staan aan het [[hemelgewelf]] in een herkenbare vorm. Sterrenbeelden krijgen de naam die de menselijke fantasie heeft gegeven aan de vorm.
Reeds in de oude tijden herkende men bepaalde patronen aan de [[Hemelbol|nachtelijke hemel]] waaraan men macht toeschreef. Meestal bevinden zich een of meer heldere sterren in de figuur. De samenstand is in de meeste gevallen slechts een schijnbare: het is vaak zo dat de ene ster veel verder weg staat dan de andere.
== Naamgeving ==
In de [[klassieke oudheid]] was er een lijst van sterrenbeelden opgesteld door [[Claudius Ptolemaeus|Ptolemeus]]. De sterrenbeelden waren gebaseerd op de filosofie van de [[chaldeeën]]. Veel van de sterrenbeelden die vanaf het [[noordelijk halfrond]] te zien zijn hebben nog steeds de namen die hij gebruikte. Het enige sterrenbeeld van Ptolemeus dat 'vervallen' is, is het [[Schip Argo]] (''Argo Navis''). Omdat dit een onpraktisch groot stuk van de hemel beslaat is het opgedeeld in vier kleinere beelden, t.w. Carina ([[Kiel (sterrenbeeld)|Kiel]]), Puppis ([[Achtersteven (sterrenbeeld)|Achtersteven]]), Pyxis ([[Kompas (sterrenbeeld)|Kompas]]) en Vela ([[Zeilen (sterrenbeeld)|Zeilen]]).
De sterrenbeelden die te zien zijn vanaf de landen van de klassieke oudheid hebben veelal namen gekregen die afkomstig zijn uit de [[Griekse mythologie|Griekse]] of [[Romeinse mythologie]] of van dieren. Vanaf de breedte van de [[Middellandse Zee]] is echter niet de gehele hemel te zien. Naarmate de ontdekking van de wereld en dus ook van de [[hemelkoepel]] vorderde zijn de nieuwe sterrenbeelden vaak genoemd naar navigatiehulpmiddelen of andere zaken die toen "high-tech" waren, zoals het [[Slingeruurwerk (uurwerk)|slingeruurwerk]] en de [[microscoop]].
De huidige indeling in sterrenbeelden is voornamelijk gebaseerd op de [[sterrenatlas]] die in [[1603]] werd uitgegeven door [[Johannes Bayer]]. Hierbij maakte hij al gebruik van gegevens die door ontdekkingsreizigers zoals [[Frederik de Houtman]] verzameld waren.
De [[Internationale Astronomische Unie]] (IAU) heeft rond 1930 de exacte begrenzingen en aanduidingen van [[Lijst van sterrenbeelden|alle 88 sterrenbeelden]] vastgesteld. Hierbij is niet meer de vorm van het sterrenbeeld bepalend maar het gebied aan de hemel. Op die manier kan het sterrenbeeld gebruikt worden om objecten in dat gebied te benoemen.
==Tekens van de dierenriem==
[[Bestand:Celestial Map of the Northern Sky 1515 MET NYC.jpg|thumb|400px|Sterrenkaart van de noordelijke sterrenhemel uit 1515]]
Twaalf van de bekendste sterrenbeelden zijn de tekens van de [[dierenriem]] of Zodiak: dit zijn 12 sterrenbeelden waardoor de [[zon]] schijnbaar beweegt gedurende het jaar, de [[ecliptica (astronomie)|ecliptica]]. De klassieke verdeling van één sterrenbeeld per maand klopt niet helemaal, de zon staat niet even lang in alle sterrenbeelden en er is een 13de sterrenbeeld [[Slangendrager]] (''Ophiuchus'') waar de ecliptica ook doorheen loopt. Ook verschuift het [[lentepunt]] door de [[precessie]] met ongeveer één sterrenbeeld (30°) per 2150 jaar, waardoor de tijdstippen dat de zon in een sterrenbeeld staat verschuiven. De klassieke verdeling berekende het jaar met de aarde als middelpunt, de huidige verdeling van twaalf maanden is van het zonnejaar.
==Namen van sterren in sterrenbeelden==
Niet alle sterren hebben een unieke naam. Johannes Bayer heeft met zijn atlas ook de methode geïntroduceerd om de sterren van een sterrenbeeld te noemen naar het sterrenbeeld waar ze in staan, en ze naargelang hun helderheid of [[magnitude]] een Griekse letter mee te geven in volgorde van het [[Grieks alfabet]]. Alpha is dan de helderste, beta de op één na helderste en zo verder. Tevens speelde de volgorde van opkomen aan de horizon en positie van de ster in het sterrenbeeld mee. Zo is b.v. ''alpha Ursa Majoris'' de ster [[Dubhe]] in de [[Grote Beer]] (''Ursa Major'') en ''beta Ursa Majoris'' de ster [[Merak (ster)|Merak]].
Hoewel ''epsilon Ursae Majoris'' ([[Alioth]]) nog net een fractie helderder is dan Dubhe (''alpha''), is Dubhe door Bayer als alpha aangewezen vanwege de positie van de ster in het sterrenbeeld. Hetzelfde is gebeurd in het sterrenbeeld [[Tweelingen (astronomie)|Tweelingen]] (''Gemini''). Hoewel [[Pollux (ster)|Pollux]] (''beta Geminorum'') helderder is dan [[Castor (ster)|Castor]] (''alpha Geminorum''), is eerstgenoemde de tweede ster van het sterrenbeeld, omdat Castor eerder opkomt dan Pollux in het oosten.
Later bleek overigens het aantal letters onvoldoende en zijn er verschillende andere systemen verzonnen. [[John Flamsteed]] gebruikte nummers in plaats van [[Griekse letters]], en latere [[stercatalogus|stercatalogi]] hebben meestal een nummersysteem dat onafhankelijk is van de sterrenbeelden.
==Zie ook==
* [[Lijst van sterrenbeelden]]
* [[Asterisme (astronomie)|Asterisme]]
| |||