Gang (steeg): verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Mieke Krijger (overleg | bijdragen)
Geen bewerkingssamenvatting
Red. en opmaak. De lof voor Willem Blok kan beter elders een plek krijgen
Regel 5:
Het woord gang is afgeleid van het werkwoord ''gaan'', en verwant aan het [[Duits]]e ''Gasse'' en het [[Scandinavië|Scandinavische]] ''gata'' en ''gatan''. Een gang heet in het Duits: ''Sackgasse'', in het Frans: ''Cul du sac'' en in het Engels: ''blind alley''.
 
== Achtererf ==
In steden en dorpen gaven ''gangen'' toegang tot bebouwde [[Erf (gebied)|achtererven]], erven die achter de huizen aan de straten of grachten lagen. Hier leefden eindvooral sinds de bevolkingstoename in de negentiende, begineeuw tot ver in de twintigste eeuw de [[Armoede|minstbedeelden]]. Eind negentiende eeuw werden ook aan gangen panden met vier etages gebouwd. met als gevolg dat daar weinig daglicht en frisse lucht kon toetreden. Er waren nauwelijks sanitaire voorzieningen. Het netwerk van gangen achter de gevels wordtstaat doorop velenveel nogplaatsen steedsletterlijk eenen figuurlijk bekend als [[achterbuurt]] genoemd. DezeDe topografische aanduiding is echter verkleefd met een negatieve betekenissenbetekenis. In de Amsterdam werden de stedenbouwkundige ensembles van gangen, binnenplaatsjes en aangrenzende bebouwing forten genoemd, in de literatuur èn in de volksmond. Stegen komen in de oude volksbuurten niet vaak voor, wel in oude stadskernen.
 
== Amsterdam ==
In de Amsterdamse Jordaan en de oude joodse wijk waren tussen huizen aan de straten en grachten tientallen gangen die naar inpandige huizen leidden. <ref> In 1901 publiceerde L.M. Hermans een onderzoek naar de leefomstandigheden in de stegen en gangen in Amsterdam onder de titel ''Krotten en Sloppen''.</ref> Schrijnend zijn de taferelen die hij beschrijft.
In de Amsterdamse Jordaan en de oude joodse wijk waren tussen huizen aan de straten en grachten tientallen gangen die naar inpandige huizen leidden. <ref> In 1901 publiceerde L.M. Hermans een onderzoek naar de leefomstandigheden in de stegen en gangen in Amsterdam onder de titel ''Krotten en Sloppen''.</ref> Schrijnend zijn de taferelen die hij beschrijft. In de wijk de [[Jordaan (Amsterdam)| Jordaan]] aan de [[Lindengracht#Gangen|Lindengracht]] en de [[Westerstraat (Amsterdam)#Gangen|Westerstraat]]. In de Willemsstraat, tot 1857 de Goudsbloemgracht geheten, waren rond 1775 maar liefst 57 gangen, vele waren al vóór 1614 ontstaan. Achter de Kloveniersburgwal/Koestraat liepen de ''Kleine- en de Grote Hoefijzersgang''; de ''Brenistengang'' lag achter de Oude Zijds Achterburgwal/Barndesteeg en de ''Kaarsenmakersgang'' achter het Oudekerksplein/Sint Annastraat.<ref>http://www.theobakker.net/pdf/jordaangangen.pdf Jordaangangen, Theo Bakker</ref>.
Veel lof verdient Willem Blok die <ref>''De Alfabetische Lijst van Gangen in Amsterdam'', Willem Blok. Haarlem - 2012 https://velehanden.nl/Inhoud/bestanden/index/name/Willem_Blok-Alfabetische_Lijst_van_Gangen_in_Amsterdam.pdf</ref> de lijst van namen van gangen en stegen in Amsterdam samenstelde. Nadat Blok heeft jarenlang in de week-enden de archieven doorgespit op zoek naar vermeldingen. De lijst, inclusief de bronnen, zette hij on-line.
 
In de wijk de [[Jordaan (Amsterdam)| Jordaan]] aan de [[Lindengracht#Gangen|Lindengracht]] en de [[Westerstraat (Amsterdam)#Gangen|Westerstraat]]. In de Willemsstraat, tot 1857 de Goudsbloemgracht geheten, waren rond 1775 maar liefst 57 gangen, vele waren al vóór 1614 ontstaan. Achter de Kloveniersburgwal/Koestraat liepen de ''Kleine- en de Grote Hoefijzersgang''; de ''Brenistengang'' lag achter de Oude Zijds Achterburgwal/Barndesteeg en de ''Kaarsenmakersgang'' achter het Oudekerksplein/Sint Annastraat.<ref>http://www.theobakker.net/pdf/jordaangangen.pdf Jordaangangen, Theo Bakker</ref>.
 
== Groningen ==
In de [[lijst van straten in Groningen]] worden 43 gangen in de binnenstad met name genoemd. Naast de uitgang ''gang'', zoals bijvoorbeeld in de ''Mussengang'', ''Donkersgang'' en de [[Papengang]], gebruikt men in [[Groningen (stad)|Groningen]] varianten als ''jat'' (de [[Oude Kijk in 't Jatstraat|Oude]] en [[Nieuwe Kijk in 't Jatstraat]]) en ''gat'' (het ''Koude Gat''). De Groningse VVV publiceerde een wandelroute langs de voormalige armoedige stegen.<ref>''Ga je Gang in Groningen'', VVV Stad Groningen, ISBN 9080815926</ref>
 
== Erfgoed ==
 
In het begin van de 20e eeuw maakte de [[Woningwet]] het mogelijk verkrotte woningen onbewoonbaar te verklaren. Aan gangen gebouwde woningen werden in de loop van die eeuw afgebroken of kregen een andere bestemming. Veel gangen zijn afgesloten. Begin 21e eeuw werden in de [[Jordaan (Amsterdam)|Amsterdamse Jordaan]] meerdere 19e eeuwse krotwoningen uit de ''Pottenbakkersgang'' afgebroken en voor een bedrag van ca. 7,5 miljoen euro herbouwd in het [[Nederlands Openluchtmuseum]] te Arnhem.
== Zie ook ==