[[Bestand:Roland Kleine.jpg|thumb|260px|Scène uit het Roelantslied, veertiende eeuw]]
In werkelijkheid had Karel de Grote voorafgaand aan de schermutselingen bij Roncevaux elders in Spanje vruchteloos strijd geleverd en was hij op de terugtocht. In die tijd was [[Soleiman ibn al-Arabi]] (Sulayman ibn Yokdan al-Arabi al-Kelbi]]) de zelfbenoemde gouverneur van Zaragossa. [[Alal-Husayn ibn Yahiya]] was zijn vertrouwensman. Zij stonden tegenover de Omajjade emir van [[Kalifaat Córdoba|Cordoba]] [[ Abd ar-Rahman I]] en zijn generaal [[Thalaba ibn Ubayd]]. Eerstgenoemden zochten militaire steun bij Karel de Grote tegen de emir van Cordoba. Uiteindelijk hield Sulayman de poorten van Zaragossa echter voor Karel de Grote gesloten. Na een maand de stad te hebben belegerd, trok Karel de Grote zich met Sulayman als gijzelaar terug. In Centraal [[Navarra]] werd hij aangevallen door Basken en Karel de Grote nam [[Pamplona]] in. Toen hij terugging naar het noorden werd zijn achterhoede aangevallen bij Roncesvalles. Sulayman's kinderen Aysun al-Arabi en Matruh al-Arabi deden mee aan de Baskische aanval en bevrijdden hun vader. Sulayman keerde terug naar Zaragossa. Sulayman werd door Alal-Husayn afgezetvermoord (780) en Zaragozza werd door Abd ar-Rahman I ingenomen (783). In 778 had er bij [[Roncesvalles (Navarra)|Roncevaux]] (tegenwoordig Roncesvalles in Spanje) werkelijk een slag plaatsgevonden ([[Slag van de Roncesvaux-Pas|Slag van Roncevaux-Pas]]), waarin een zekere [[Roland (ridder)|Roland]] onder Karel tegen een legertje [[Basken]] had gevochten en het leven verloren had. Over die gebeurtenis ontstond in de loop der tijd een aantal liederen en verhalen; uiteindelijk werden die in het Franse ''Chanson de Roland'' samengevoegd, waarin het groepje Basken is vervangen door een leger van enkele honderdduizenden "Saracenen" — voor die tijd een duizelingwekkend aantal. De term "Saracenen" is weinig precies: sinds de [[Kruistocht]]en werd het woord, dat van schrijvers uit de klassieke [[Oudheid]] afkomstig was, in veel literatuur als algemene aanduiding gebruikt voor "moslims".
De auteur [[Turold]] presenteert Roland als Karels neef (oomzegger), en schildert zijn held af als de typische ridder zonder vrees of blaam. Daarbij wordt in dit gedicht voor het eerst “la douce France” als nationale eenheid, als vaderland voorgesteld.
