Lockheed Constellation: verschil tussen versies

De '''Lockheed Constellation''' was een viermotorig [[propeller]]vliegtuig dat werd gebouwd door de [[Verenigde Staten (hoofdbetekenis)|Amerikaanse]] vliegtuigfabriek [[Lockheed]].

De ontwikkeling van de Lockheed Constellation begon in [[1939]]. Het toestel werd ontwikkeld in opdracht van [[Howard Hughes]], een [[Excentriciteit (gedrag)|excentrieke]] miljonair en vlieger die op dat moment een meerderheidsaandeel had in de luchtvaartmaatschappij [[Trans World Airlines|TWA]]. Hughes wilde een viermotorig vliegtuig waarmee hij alle concurrenten kon verslaan. De [[Tweede Wereldoorlog]] gooide roet in het eten. Militaire productie kreeg voorrang, waardoor de ontwikkeling van het nieuwe toestel werd vertraagd. De eerste Constellation, die al snel liefkozend ''Connie'' werd genoemd, maakte op [[9 januari]] [[1943]] zijn eerste testvlucht. Zowel de oorlog als de nog niet goed werkende motoren leidden tot vertraging. Aan het eind van de oorlog werd het toestel ingezet voor troepentransport. Direct na de oorlog gingen de eerste luchtvaartmaatschappijen er meeermee vliegen; het eerste commerciële model werd in [[november 1945]] in gebruik genomen door TWA.

Het geesteskind van Hughes was niet alleen groot, maar ook snel. Het toestel, dat zo'n 40 ton woog, vloog sneller dan elk ander groot passagiersvliegtuig en kon door de [[drukcabine]] bovendien op veel grotere hoogte vliegen. In [[1944]] zette de Constellation met Hughes als piloot het Amerikaanse "coast to coast"-record op net iets minder dan zeven uur. De Constellation bevatte veel technische vernieuwingen. Bovendien kon het toestel voor die tijd enorme afstanden overbruggen.

De Constellation wordt in de jaren na de oorlog verder ontwikkeld. Eerst was er de ''Constellation'', later de ''Super Constellation'' en toen de ''Starliner''. De romp werd langer, de motoren krachtiger, er kwamen meer brandstoftanks waardoor het vliegbereik groter werd, en het toestel werd stiller en veiliger. De laatste versie, de Lockheed L-1649 Starliner, werd in [[1957]] geïntroduceerd en had een compleet nieuwe vleugel met nog meer brandstoftanks. In totaal werden door Lockheed 856 Constellations en Super Constellations gebouwd, waarvan er in [[2002]] nog vijf vlogen.{{Bron?||2010|06|19}}

Na de oorlog ([[1946]]) stond de Constellation aan de basis van de moderne Nederlandse burgerluchtvaart. De [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] begon op 21 mei [[1946]] als eerste maatschappij op het Europese vasteland met een luchtdienst op [[New York (stad)|New York]]. Men vloog deze dienst aanvankelijk met toestellen van het type [[Douglas DC-4]]. De lijn werd op [[21 mei]] van dat jaar geopend, met veteraan [[Evert van Dijk]] als gezagvoerder<ref>Van Dijk was in [[1930]] als co-piloot van luchtvaartpionier [[Charles Kingsford Smith]] al de eerste die de [[Atlantische Oceaan]] van [[Europa (werelddeel)|Europa]] naar [[Nieuwe Wereld|Amerika]] was overgestoken, tegen de heersende windrichting in.</ref>. In diezelfde maand werd de eerste Constellation aan de KLM afgeleverd. Dit toestel speelde een grote rol bij het uitbouwen van routes over de [[Atlantische Oceaan]] en de wederopbouw van de verbinding met het toenmalig [[Nederlands-Indië]].

Tijdens de twee [[politionele acties]] respectievelijk in [[1947]] en [[1948]] weigerde een aantal landen de KLM toestemming om op hun grondgebied te landen. De alternatieve route in 1947 werd gevlogen via [[Sri Lanka|Ceylon]] (het huidige [[Sri Lanka]]) over de [[Indische Oceaan]] met de [[Douglas DC-4|Douglas C-54 Skymaster]].

* De [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] Lockheed Constellation L-049, PH-TEN, "Nijmegen", op weg naar [[New York (stad)|New York]], verongelukte op [[21 oktober]] [[1948]] in dichte mist vlak bij het vliegveld van [[Glasgow Prestwick Airport|Prestwick]] in het westen van Schotland. (Zie: [[Crash van de Nijmegen]])

* Op donderdag [[23 juni]] [[1949]] stortte de [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] Lockheed Constellation L-749-79-33, PH-TER, "Roermond", met 23 passagiers en 10 bemanningsleden aan boord voor de kust van [[Bari (stad)|Bari]], [[Italië]] in zee. Geen van de 33 inzittenden overleefde de ramp. Het vliegtuig was op [[21 juni]] [[1949]] uit [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] vertrokken voor de thuisreis naar Nederland en startte op [[23 juni]] [[1949]] om 05.08 uur vanaf het vliegveld van [[Caïro (stad)|Caïro]] met een nieuwe bemanning onder leiding van gezagvoerder [[Hans Plesman]], de zoon van [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] oprichter en directeur [[Albert Plesman]], voor de laatste (non-stop) etappe naar [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]], waar zij volgens het vluchtplan om 14.45 uur Nederlandse tijd zou aankomen. Rond 10.00 uur vloog het vliegtuig richting [[Bari (stad)|Bari]] aan de Adriatische kust, het weer was helder met een lichte wind uit het noordoosten. Om 10.25 uur Nederlandse tijd gaf de bemanning vanaf een hoogte van 5.000 meter aan het radiostation in [[Rome (stad)|Rome]] haar positie door en meldde “geen bijzonderheden”. Een half uur later bevond de machine zich vlak bij [[Bari (stad)|Bari]] toen het geheel onverwacht in problemen kwam en vervolgens op zo’n twee kilometer van de vuurtoren van [[Cataldo]] in zee stortte. Uit de overblijfselen van het vliegtuig, waarvan de romp op zo'n 30 meter diepte lag, de getuigenverklaringen en de verdere gegevens is het niet gelukt om vast te stellen aan wat de oorzaak van het ongeval was. Op kruishoogte verloor het vliegtuig plotseling zeer snel hoogte en tijdens deze duikvlucht verloor het de staartvlakken en draaide op haar rug. De oorzaak van de onverwachte tolvlucht is niet gevonden, maar de meest waarschijnlijke verklaring is een acute storing aan de “[[automatische piloot#vliegtuigen|autopilot]]” (elektrische stuurautomaat). Door de grote snelheid van de duikvlucht zou het toestel overbelast zijn geraakt en in stukken zijn gebroken.

* Op dinsdag [[12 juli]] [[1949]] om 06.09 uur plaatselijke tijd vertrok de [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] Lockheed Constellation L-749, PH-TDF, "Franeker" van [[New Delhi]] met bestemming de nieuwe luchthaven van [[Bombay (hoofdbetekenis)|Bombay]], [[Santa Cruz Airport]] (het huidige [[Chhatrapati Shivaji International Airport]]) met aan boord 45 personen, waarvan tien bemanningsleden en 35 passagiers, waaronder een gezelschap van dertien vooraanstaande Amerikaanse journalisten. Twee dagen daarvoor was dit toestel vertrokken vanuit Batavia voor de thuisreis naar [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]]. De dertien Amerikaanse journalisten hadden op uitnodiging van de Nederlandse regering een rondreis van een maand door [[Nederlands-Indië|Nederlands Indië]] gemaakt met als doel om hen door eigen observatie tot een positiever beeld te brengen ten opzichte van de naoorlogse Nederlandse politiek in [[Nederlands-Indië|Nederlands Indië]]. Vanwege de tweede [[politionele acties|politionele actie]] was het luchtruim van [[India]] nog gesloten voor KLM vluchten en de Indiase overheid had uitsluitend voor deze reis toestemming gegeven over haar grondgebied te vliegen, omdat de Amerikaanse journalisten in [[New Delhi]] een onderhoud hadden met de toenmalige Indiase premier [[Jawaharlal Nehru|Nehru]]. Na deze tussenlanding in [[Bombay (hoofdbetekenis)|Bombay]] zou men doorvliegen naar [[Caïro (stad)|Caïro]]. Om 08:52 uur lokale tijd vloog het vliegtuig op een hoogte van 2,100 meter op zo’n 32 kilometer ten noorden van de stad voor de nadering van het vliegveld Santa Cruz. Het weer was uiterst slecht en zware moessonregenbuien belemmerden het zicht vanuit de cockpit. Bovendien waren de vliegers totaal niet bekend in dit gebied. Gezagvoerder Chris van der Vaart kreeg van de verkeersleiding toestemming om te dalen naar 180 meter om vervolgens te landen op baan 23. Om 09:15 uur lokale tijd hadden de vliegers op een hoogte van ongeveer 150 meter grondzicht en werd het landingsstel neergelaten. Het toestel beschreef een rechterbocht en koerste over het vliegveld Santa Cruz richting het oosten. Na drie minuten verdween het uit zicht in de regenwolken ten oosten van het vliegveld. Om landingsbaan 23 te naderen moest de machine echter op lage hoogte door een heuvelachtig gebied vliegen. Het vliegtuig vloog rond 09.20 uur lokale tijd tegen de 225 meter hoge heuvel van [[Ghatkobar]] op slechts drie kilometer oostelijk van het vliegveld, waardoor de romp in tweeën brak en de wrakstukken van het toestel aan beide zijden van de heuvel terechtkomen kwamen en het volledig uitbrandde. Alle 45 inzittenden kwamen om het leven. In het licht van de behoorlijk omstreden koloniale politiek van Nederland ten opzichte van [[Nederlands-Indië|Nederlands Indië]] ontstonden er allerlei speculaties over sabotage: De verkeersleiding zou het KLM vliegtuig opzettelijk door het slechte weer naar een verkeerde landingsbaan hebben geleid. Uit het logboek dat men tussen de wrakstukken vond, bleek later de laatste bladzijde te ontbreken. De Amerikaanse journalisten vlogen naar [[Batavia (Nederlands-Indië)|Batavia]] met de KLM Lockheed Constellation L-749, PH-TER, "Roermond" en zouden daarmee ook terugvliegen. Op deze geplande thuisreis stortte dit vliegtuig drie weken eerder voor de kust bij [[Bari (stad)|Bari]], [[Italië]] in zee. De journalisten waren echter niet aan boord van de vlucht, omdat zij hun verblijf in [[Nederlands-Indië|Nederlands Indië]] hadden verlengd. Uit aantekeningen van de verkeersleiding van het vliegveld Santa Cruz zijn passages veranderd en verwijderd. De Amerikaanse journaliste [[Dorothy Brandon]] was in [[Manilla]] uitgestapt, omdat zij overtuigd zou zijn dat het vliegtuig door de Indonesische vrijheidsstrijders gesaboteerd zou zijn. De luchtramp met deze Lockheed Constellation is altijd met geheimzinnigheid omgeven gebleven. De geconstateerde toevalligheden en ontbrekende informatie gaven voeding aan speculaties dat [[Soekarno]] en zijn organisatie er totaal geen belang bij hadden dat men in de Verenigde Staten ineens positief ging berichten over de Nederlandse politiek in haar kolonie [[Nederlands-Indië|Nederlands Indië]].

* De [[Koninklijke Luchtvaart Maatschappij|KLM]] Lockheed Constellation, L-749A, PH-TFF, "Venlo", op weg van [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] naar [[Sydney]], [[Australië (land)|Australië]] startte op zondag [[23 maart]] [[1952]] om 00.31 uur plaatselijke tijd vanaf het vliegveld van [[Karachi]], [[Pakistan]] voor het traject naar [[Bangkok]], [[Thailand]], waar het vliegtuig een tussenlanding zou maken op het vliegveld [[Luchthaven Don Muang|Don Muang]]. Op een hoogte van 500 meter en ongeveer 8 kilometer van [[Luchthaven Don Muang|Don Muang]] wordt een linkerbocht ingezet en plotseling brak een propellerblad van motor 3 af en boorde zich in de pantry, vlak achter het bemanningscompartiment. Door de onbalans begon de motor heftig te schudden en vatte door uitstromende benzine vlam om vervolgens af te breken van de ophangconstructie. Ondanks snel ingrijpen van de cockpitbemanning kon de brand in de motorgondel niet worden bedwongen. Het vluchtleiding werd op de hoogte gebracht van de noodtoestand, waarna alle hulpdiensten werden gealarmeerd. Op kundige wijze slaagde de copiloot er in het toestel op landingsbaan 21 te landen, maar even voordat het vliegtuig tot stilstand gekomen was, brak het door de vuurzee verzwakte rechterhoofdonderstel en raakte de rechtervleugel de grond. De brand breidde zich daardoor uit over het gehele vliegtuig en razendsnel verlieten de 44 inzittenden het toestel. Een baby die was achtergebleven werd op het nippertje door een Thaise mecanicien uit het brandende wrak gehaald. Het vliegtuig met de gehele lading ging volledig verloren. De passagiers konden, vrijwel ongedeerd, hun reis voortzetten met de KLM Lockheed Constellation L-749, PH-TDO, "Maastricht". Op [[29 april]] [[1953]] rapporteerde de [[Raad voor de Luchtvaart]] haar eindbevindingen n.a.v. het onderzoek naar de oorzaak van deze vliegramp. Gebleken is dat het ongeluk te wijten is aan een vermoeidheidsbreuk van een schroefblad, veroorzaakt door de aanwezigheid van waterstof in een las. Daardoor waren in het schroefblad kleine scheuren ontstaan die uiteindelijk de breuk veroorzaakten. Grote waardering werd uitgesproken over de heldhaftige wijze waarop de bemanning, onder leiding van gezagvoerder, James Heaton Creel, met gevaar voor hun eigen leven, tot het laatste ogenblik toe hun uiterste best deed om de passagiers uit het brandende vliegtuig te evacueren.

* Op dinsdag [[16 juli]] [[1957]] kort voor zonsopgang (03:36) en slechts vier minuten na de start stortte op ruim een kilometer vanuit de kust van het eiland [[Biak]] ([[Nederlands-Nieuw-Guinea|Nederlands Nieuw Guinea]]) [[KLM-vlucht 844]], een Lockheed Constellation L-1049-E, PH-LKT, "Neutron", met 59 passagiers en negen bemanningsleden aan boord, in de Soanggaraibaai. Hierbij kwamen alle bemanningsleden en 49 passagiers, waaronder zes marinemensen, om het leven en overleefden slechts tien passagiers de ramp. Het vliegtuig (vlucht KL 844) was op weg, via Manilla, naar [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]]. Enkele minuten na de “[[Opstijgen|take-off]]” vroeg de gezagvoerder, Rob de Roos, aan de verkeersleider of hij een zogenaamde "[[low-run]]" mocht maken over de landingsbaan 28 van [[Biak]]’s [[Mokmer Airport]] en dat werd hem toegestaan. Boven het eilandje [[Owi]] zette de gezagvoerder een linker dalende bocht in en draaide 180° in westelijke richting terug naar de luchthaven van [[Biak]]. Bij deze naderingsmanoeuvre verloor het toestel te veel hoogte en raakte het wateropvlak. Door de “impact” op het water brak het vliegtuig in stukken en er ontstond een enorme vuurzee. Enkele passagiers werden met stoel en al uit het vliegtuig geslingerd en andere, die in het afgebroken staartstuk zaten, konden ontsnappen door de ontstane opening in de romp. Zij werden door Papoea’s in snelle prauwen uit het water gehaald, maar hadden allen ernstige brandwonden. Het onderzoek uitgevoerd door de [[Onderzoeksraad Voor Veiligheid|Raad voor de Luchtvaart]] heeft nooit officieel een oorzaak kunnen aantonen, ondanks de zes reconstructies van dit vliegongeluk met hetzelfde type toestel.

:Op [[15 januari]] [[1999]] zond de [[Katholieke Radio Omroep|KRO]] in het televisieprogramma “[[Netwerk (televisieprogramma)|Netwerk]]” een reportage uit over deze luchtramp. Volgens een getuigenverklaring in die reportage zou de gezagvoerder en zijn bemanning enkele uren daarvoor in de bar voor marineofficieren alcoholische drank hebben genuttigd. Deze aantijging leidde tot een rechtszaak tegen de [[Katholieke Radio Omroep|KRO]]’s verslaggever, [[Sven Kockelmann]] en [[Katholieke Radio Omroep|KRO]]’s hoofdredacteur van "[[Netwerk (televisieprogramma)|Netwerk]]" ten tijde van de gewraakte uitzending, [[Fons de Poel]] en werd aangespannen door drie nabestaanden (weduwe, broer en zoon) van de gezagvoerder, Rob de Roos. Deze nabestaanden werden in [[2002]] door de [[Raad voor de Journalistiek (Nederland)|Raad voor de Journalistiek]] in het gelijk gesteld.

Een aantal Constellations van KLM heeft nog lange tijd dienstgedaan voor andere maatschappijen. Er bestaan er nog twee. Eén ervan is tentoongesteld in het Science Museum in [[Wroughton]] (Engeland). Dit toestel, de voormalige PH-TET, werd in [[1973]] onder andere gebruikt door de [[The Rolling Stones|Rolling Stones]] als tourvliegtuig voor hun tour door het [[Verre Oosten]]. Ook is er nog een KLM-Constellation in [[Zuid-Amerika]]: het nieuwe [[TAM Aeronautical Museum]] in [[Brazilië]] wist één van de oudste Constellations, tevens één van de eerste Constellations van KLM te kopen, een L-049 met constructienummer 2071. Dit toestel was bij de KLM in dienst van 10 september 1946 tot 21 juni 1950 als PH-TAX Arnhem.

Sinds [[2003]] is er weer een luchtwaardige Constellation in Nederland. Deze is aanvankelijk door de [[Stichting Constellation Nederland]] aangekocht. Onder leiding van luchtvaartmuseum [[Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome|Aviodrome]] in [[Lelystad]] is het eind [[1990-1999|jaren negentig]] door vrijwilligers volledig in oude glorie hersteld. Het toestel is gespoten in de kleuren waarmee de KLM in de [[1950-1959|jaren vijftig]] vloog. De passagierscabine is nog niet in originele staat.