Eduard Verkade: verschil tussen versies

'''Eduard Rutger (Eduard) Verkade''' ([[Amsterdam]], [[15 juni]] [[1878]] -– [[Breukelen (Utrecht)|Breukelen]], [[11 februari]] [[1961]]) was een [[Nederland]]s toneelleider, [[acteur]] en [[Toneelregisseur|regisseur]].

Eduard Verkade groeide op in een groot gezin in een ondernemersmilieu. De voortzetting van de door zijn vader [[Ericus Gerhardus Verkade|E.G. Verkade]] opgerichte ''Stoombrood- en Beschuitfabriek De Ruyter'', werd onder de naam ''Brood en Koekfabriek [[Verkade (merknaambedrijf)|Verkade]] en Comp''. geleid door zijn broers Arnold Hendrik en Joh. Anton Eduard. Al tijdens zijn opleiding in Londen en Duitsland was Eduards liefde voor het theater groter dan de belangstelling voor zijn studie. Ook als hij, terug in Nederland, aan het hoofd staat van een textielweverij laat het theater hem niet los. Hij regisseert opmerkelijke amateurvoorstellingen en boekt succes als voordrachtskunstenaar. Na lessen bij [[Willem Royaards]] en Jan C. Vos verruilt hij in 1905 de [[trijp]]weverij definitief voor de planken en debuteert hij bij de [[Koninklijke Vereeniging Het Nederlandsch Tooneel]].

Vanaf 1908 leidt Verkade zijn eigen gezelschap ''De [[Hagespelers]]''. Als er in 1911 financiële moeilijkheden ontstaan, brengt een tournee naar Indië uitkomst. Na een seizoen met [[Herman Heijermans]] in diens [[HollandseHollandsche Schouwburg]] opent Verkades gezelschap, dat nu ''Die Haghespelers'' heet, de voor hen verbouwde zaal van de Haagse Kunstkring aan de Haagse Herengracht 13. De start in dit “Theater Verkade” is succesvol, maar een tweede tournee naar Indië die samenvalt met het uitbreken van de [[Eerste Wereldoorlog]] wordt een financiële mislukking. Verkades werk was, in reactie op de romantiek en het naturalisme van de Nederlandse toneelvoorstellingen in zijn tijd, gericht op soberheid en stilering. Werd zijn streven naar onbevangenheid en eenvoud eerder wel een enkele keer geassocieerd met dilettantisme,<ref>P.H. van Moerkerken Jr., ''Over toneelinrichting''. Elsevier 1911 Nr. 7.</ref> nu worden zijn kwaliteiten als regisseur, zijn psychologisch en [[Scenografie|scenografisch]] inzicht geroemd, zowel door critici als door de leden van zijn inmiddels uitgebreide ''tableau de la troupe''. Ook als acteur boekt hij indrukwekkende successen. Het gezelschap bespeelt het eigen kleine theater en de grotere schouwburgen in [[Den Haag]] en in het land. Men speelt het wereldrepertoire met Verkades favoriete auteurs [[G.B.George Bernard Shaw|Shaw]], [[Henrik Ibsen|Ibsen]], [[Arthur Schnitzler|Schnitzler]], [[William Shakespeare|Shakespeare]] en societystukken (met publiekslieveling [[Enny Vrede]]). Verkades "geestelijke opvatting" van ''[[Macbeth (toneelstuk)|Macbeth]]'' wordt gemengd ontvangen, maar ''[[Hamlet]]'' blijkt een hoogtepunt. In seizoen 1915-'16 komt het tot een samenwerking met het Rotterdamsch Toneelgezelschap, waar het Amsterdamse gezelschap zich later bijvoegt.

Verkades Engelse avontuur hing samen met het plan om tot een Engels-Nederlandse uitwisseling van voorstellingen te komen. Het resultaat was een Engelse voorstelling die met matig succes in Nederland had gereisd. In Londen had Louis Bouwmeester omringd door een Engels sprekende groep acteurs zijn [[Shylock]] ten beste gegeven. Verkades Engelse regie was matig ontvangen en op het voornemen zijn Londens debuut te maken als [[Theseus]] in de ''[[AEen Midsummer Night's Dream (toneelstuk)Midzomernachtdroom|Midzomernachtsdroom]]'' was hij teruggekomen. Toen de mogelijkheid zich voordeed een gesubsidieerd gezelschap te formeren dat de vaste bespeler zou worden van de Haagse Schouwburg, keerde Verkade terug naar de hofstad. In 1921 wordt hij aangesteld en start zijn nieuwe ''Haghespelers''. Het tableau bestond grotendeels uit jonge sterke krachten. In deze periode van economische malaise en teruglopend schouwburgbezoek was de financiële basis van de groep wankel. Het gezelschap mocht niet in doublure spelen en de recettes en de subsidie waren nauwelijks toereikend. Ook hier speelde men een gevarieerd repertoire. ''De Gele Mantel'', een voorstelling naar een Chinees sprookje werd een toneelgebeurtenis. De sterk gestileerde, naar het klassieke Chinese theater lonkende vorm en speelstijl maakte het experiment tot een drukbezocht artistiek succes. Naast ''Macbeth'' en Verkades zesde ''Hamlet'' werden ook Shakespeares ''[[TheEen Comedyklucht ofvol Errorsverwarring|Comedy of Errors]]'' en ''[[Naar het u bevalt|As You Like It]]'' geprezen. De laatste voor het eerst niet zoals gebruikelijk in de vertaling van [[Leendert Burgersdijk|Burgersdijk]] maar in [[Jacobus van Looy|Jac. van Looy]]'s toegankelijker versie: ''Naar 't U Lijkt''. Ondanks de lange voorbereidingstijd en het persoonlijk contact met de auteur over de coupures, werd Schnitzlers ''De Eenzame Weg'' niet het succes dat Verkade eerder met ''Professor Bernardi'' boekte. Een typisch Haagse aangelegenheid was een stijlvolle vertoning van ''Het [[Mirakelspel]] Van Onze Lieve Vrouwe'' in het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]]. Succesvolle voorstellingen in het [[Openluchttheater Valkenburg|Valkenburgse Openluchttheater]] zorgden in de zomermaanden voor een aangename aanvulling van het budget. Ondanks een indrukwekkende reeks producties in uiteenlopende [[literair genre|genres]] was Verkade in 1923 genoodzaakt de Schouwburg aan het Voorhout te verlaten en terug te keren naar het kleinere "[[Theater Heerengracht|Theater Verkade]]" aan de Herengracht.

Verkades regie van de ''Gijsbrecht'' met van Dalsum in de titelrol (1924) oogstte lof, maar ook kritiek op "''de wijze van verzen zeggen... (net of het geen verzen waren)'' ". Opmerkelijk is zijn ''Hamlet'' in modern kostuum uit 1926. De ''Gijsbrecht'' in 1929 met [[Paul Huf (acteur)|Paul Huf]] speelde zich als een [[Mysteriespel]] af, tegen een op een Middeleeuwsemiddeleeuwse [[Triptiek (schilderijbeeldende kunst)|triptiek]] geïnspireerd decor van Rie Cramer. Ondanks publiekssuccessen als het speciaal voor Else Mauhs bewerkte ''Adelaarsjong'' over de zoon van [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]], de thriller ''Het Chinese Landhuis'' met van Dalsum als mysterieuze Aziaat, [[Maurice Maeterlinck| Maeterlincks]] sprookje ''De Blauwe Vogel'', het loopgravendrama: ''De Grote Reis'', het rechtzaaldrama ''De Strafzaak Van Mary Ducan'' en het in de tropen spelende ''Regen'' naar een novelle van [[William Somerset Maugham|Somerset Maugham]], bleef de zakelijke situatie precair.

Verkade trouwde in 1902 de Hengelose fabrikantendochter Johanna van Wulfften Palthe (1880-1975); uit dit huwelijk werden twee zonen en een dochter geboren: Willem (1905-1990), Eduard Rutger (1907-1926) en Elsje (1908). In 1910 scheidde hij van haar en hertrouwde hij met Maria Magdalena Müller (beter bekend als de toneelspeelster [[Enny Vrede]]); uit dit huwelijk worden een dochter Carola (1910) en een zoon Rutger Eric (1912) geboren. Van haar scheidde hij in 1919, waarna Vrede hertrouwde met mr. [[Frans Vlielander Hein|François Emile Vlielander Hein]]. Zijn derde vrouw, de schrijfster, tekenares en schilderes [[Rie Cramer|Marie (Rie) Cramer]], huwt hij in 1922. In 1935 trouwt hij met de toneelschrijfster [[Eline Françoise Cartier van Dissel]], die in later dagen als dramaturge voor de [[avant-garde]] Toneelgroep Studio werkte. Zij publiceerde in 1978 de biografie ''Eduard Verkade en zijn strijd voor een nieuw toneel''.<ref>Eline Françoise Verkade-Cartier van Dissel, ''Eduard Verkade en zijn strijd voor een nieuw toneel'', Zutphen, 1978.</ref>

Verkade gaf gedurende langere perioden les, onder meer aan de [[Academie voor Theater en Dans|Amsterdamse Toneelschool]].