Gerulf: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Regel 4:
| functie = [[Lijst van graven van Holland|Graaf van West-Frisia]]
| periode = 885 - 898/914
| voorganger =
| opvolger = [[Dirk I van Holland (graaf)|Dirk I]]
| vader = onbekend
Regel 12:
Graaf '''Gerulf''' (rond [[850]] - [[898]]/[[914]]) was graaf van [[West-Frisia]] (''comes Fresonum''), vanaf [[885]].
Zijn naam wordt ook wel geschreven als Gerolf, soms met de toevoeging "van [[Holland]]" en soms met de toevoeging
== Afkomst ==
Gerulf was graaf in het westen van [[Magna Frisia|Frisia]] (het latere [[Holland]]) maar zijn wortels lagen vermoedelijk in het noorden, in de huidige provincie [[Friesland]]. Een oorkonde van 877-890 noemt een edelman genaamd "Gerulfus" in [[Westergo]], en ook in het jaar 839 was er daar een "Gerulfo". De eerste kan dezelfde zijn als onze graaf Gerulf, die dan later naar West-Frisia is getrokken, en de tweede zou diens vader of grootvader kunnen zijn. Verder waren er in de achtste en negende eeuw in het noorden van Frisia verschillende graven die Dirk ("Theodericus") heetten, en die voorouders van Gerulf kunnen zijn geweest, aangezien Gerulf zelf een zoon [[Dirk I van Holland (graaf)|Dirk]] had.
<ref>{{Aut|E. Verwijs}} (1864), ''De abdij van Corvei en de kerk van Leeuwarden'', Suringar, Leeuwarden; {{Aut|K. Nieuwenhuijsen}} (2009), De afstamming van de Hollandse graven, ''De Nederlandsche Leeuw'' 126-2, 29 - 39, digitale versie: [http://www.keesn.nl/graven/ ''www.keesn.nl/graven''.]; {{Aut|K. Nieuwenhuijsen}} (2016), ''Strijd om West-Frisia. De ontstaansgeschiedenis van het graafschap Holland: 900-1100'', Omniboek, Utrecht, p. 197 e.v.</ref>
Er bestaan ook andere hypotheses over Gerulfs voorgeslacht. Hugo Jaekel opperde een afstamming via een directe mannelijke lijn van koning [[Radboud (koning)|Radboud]]. Daarvoor bestaat echter, behalve wat vage overeenkomsten tussen persoonsnamen, geen bewijs. Het is zelfs aannemelijk dat de lijn van de befaamde Friezenkoning al snel is uitgestorven.
<ref>{{Aut|H. Jaekel}} (1895), ''Die Grafen von Mittelfriesland aus dem Geschlechte Konig Ratbods'', Perthes, Gotha; {{Aut|K. Nieuwenhuijsen}} (2009).</ref>
Dijkstra legde een link naar koning [[Karel Martel]] en keizer [[Karel de Grote]], maar die is volslagen speculatief. <ref>{{Aut|B.K.S. Dijkstra}} (1991), ''Een stamboom in been'', De Bataafsche Leeuw, Amsterdam, 1991; {{Aut|K. Nieuwenhuijsen}} (2009).</ref>
Volgens Maria van Winter kan de naam Dirk in het Hollandse Huis afkomstig zijn uit het Saksische geslacht der [[Immedingen]]: een van hun een dochters zou getrouwd zijn met Gerulf en zoon Dirk zou dan vernoemd zijn naar zijn grootvader van moederskant. Van Winter meende dat de naam Dirk onder de Immedingen de ‘Leitname’ was. De naam Dirk kwam er inderdaad wel regelmatig voor, maar dat gold voor meer families uit die tijd. In de Immedinger generaties van voor Dirk I is maar één Dirk aangetroffen, dus de kwalificatie ‘Leitname’ is in die tijd niet terecht. <ref>{{Aut|[[Johanna Maria van Winter|Winter, J.M. van]]}} (1981), Ansfried en Dirk, twee namen uit de Nederlandse geschiedenis van de 10e en 11e eeuw, in: ''Naamkunde XIII'', p. 74; {{Aut| K. Nieuwenhuijsen}} (2009).</ref>
== Graafschap West-Frisia ==▼
== Geschiedenis ==
Gerulf was aanvankelijk een vazal van [[Godfried de Noorman]], een Deense roverhoofdman die vanaf 882 als hertog over Frisia heerste. De Oost-Frankische keizer [[Karel de Dikke]] had het kustgebied aan hem beleend om van de voortdurende Vikingaanvallen verlost te zijn. Maar Godfried was met Frisia niet tevreden. Hij wilde ook de heerschappij over de wijngaarden langs de Moezel. In 885 stuurde hij graaf Gerulf als gezant naar Karel de Dikke om die eis over te brengen. De keizer gaf niet toe, maar antwoordde dat hij wilde onderhandelen. Dit bleek een valstrik te zijn. Tijdens een bijeenkomst in [[Spijk (Rijnwaarden)|Spijk]] werd Godfried vermoord door de hertogen [[Hendrik van Babenburg]] en [[Everhard Saxo]].
Het is niet precies duidelijk welke rol Gerulf heeft gespeeld in dit moordcomplot. Er is wel gesuggereerd dat hij het plan had bedacht om Godfried in de val te lokken, maar waarschijnlijker is dat hij er niets van af heeft geweten en dat hij zelfs niet bij de onderhandelingen in Spijk aanwezig was. Zeker is dat Gerulf heeft geprofiteerd van het wegvallen van de Deense heerser: hij heeft onmiddellijk de grafelijke macht in West-Frisia (het huidige Holland) naar zich toe getrokken.
<ref>{{Aut|Regino van Prüm}}, ''Reginonis Chronicon'', MGH SRG 50, p. 123-124; {{Aut| K. Nieuwenhuijsen}} (2009), p. 15-22.</ref>
▲== Graafschap West-Frisia ==
Na enkele jaren werd de situatie in West-Frisia geformaliseerd. Gerulf ontving op [[4 augustus]] [[889]] van de Oost-Frankische koning [[Arnulf van Karinthië]] een aantal goederen in vol eigendom. Het betrof een gebied bij [[Noordwijk]], tussen de monding van de [[Oude Rijn (Harmelen-Leiden)|Oude Rijn]] en ''Suithardeshaghe'' (vermoedelijk) bij [[Lisse]], een aantal boerderijen en huizen in [[Teisterbant]]: [[Tiel]], [[Aalburg]] en [[Asch]], en in [[Noord-Holland]]: ''Bodokenlo'' ([[Boekel (Noord-Holland)|Boekel]]) en ''Hornum'' ([[Hoorn (Noord-Holland)|Hoorn]]) en ten slotte een woning in ''Huui'' ([[Hoei]] in de Ardennen?). <ref>{{Aut|A.F.C. Koch}} (red.) (1970), ''Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I: eind van de 7e eeuw tot 1222'', Nijhoff, ’s-Gravenhage, nr. 21. Over de exacte locatie van de genoemde plaatsen bestaat nog wel discussie.</ref>
Onder de nakomelingen van Gerulf groeide het graafschap verder. Het graafschap West-Frisia werd vanaf de twaalfde eeuw 'Holland' genoemd.
== Stamvaderschap ==
Het feit dat Gerulf de stamvader was van de latere graven van Holland is eeuwenlang over het hoofd gezien. Het oudste genealogische overzicht van Holland, het Gravenregister (opgesteld circa 1125-1133), begint met ''Dirk, de eerste graaf van Holland''. Het vermeldt wel dat Dirk I een broer Waldger had, maar zegt niet dat er ook nog een vader c.q. voorganger was. De Rijmkroniek van Holland uit de dertiende eeuw zegt dat Gerulf misschien zonder kind stierf. <ref>{{Aut|K. Nieuwenhuijsen & T. de Ridder}} (2012), ''Ad Flardingun. Vlaardingen in de elfde eeuw'', Verloren, Hilversum, p. 96; {{Aut|J.W.J. Burgers (red.)}} (2004), ''Rijmkroniek van Holland (366-1305)'', Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, ‘s-Gravenhage, vers 549.</ref>
Vanaf de zeventiende eeuw zag men in Regino van Prüms aanduiding van Gerulf als ''comites Fresonum'' (graaf van Frisia) toch een aanwijzing dat hij de vader van Dirk I moest zijn geweest. <ref>{{Aut|A. Miraeus}} (red.) (1624), ''Codex Donationum Piarum'', Merbeke, Brussel, p. 108;
{{Aut|M. Vossius}} (1635), ''Annalium Hollandiae Zelandiaeque'', Blauw, Amsterdam, p. 14.</ref>
Pas op het eind van de negentiende eeuw leverde Bolhuis van Zeeburgh een goede onderbouwing voor die vader-zoon relatie: Regino had ook gemeld dat Waldger de zoon van Gerulf was, terwijl in het Gravenregister stond te lezen dat Dirk en Waldger broers waren. Bovendien waren zowel Gerulf als Dirk gegoed in West-Frisia. <ref>{{Aut|J. Bolhuis van Zeeburgh}} (1870), Over de geschiedenis der eerste graven uit het Hollandse Huis, ''Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde'' (BVGO) 6, .249-313, p. 271.</ref>
== Overlijden en opvolging ==
Geen enkele bron vermeldt in welk jaar of op welke datum Gerulf is overleden. Zijn zoon Waldger werd in het jaar 898 nog aangeduid zonder de titel ‘graaf’, wat er op wijst dat Gerulf toen nog in functie was. In oorkonden uit 914 en 916 droeg Waldger wel de graventitel. Daarom ligt Gerulfs overlijdensjaar waarschijnlijk tussen 898 en 914.<ref>{{Aut| K. Nieuwenhuijsen}} (2016), p. 202.</ref>
Na zijn dood werd zijn graafschap verdeeld over zijn twee zoons:<ref>{{aut|[[Dirk Jan Henstra|D.J. Henstra]]}} (2012), ''Friese graafschappen tussen Zwin en Wezer'', Van Gorcum, Assen, p. 67; {{Aut| K. Nieuwenhuijsen}} (2016).</ref>
* [[Waltger|Waldger]] erfde de gouwen [[Nifterlake]], [[Lek (rivier)|Lek]] en [[Ijssel|IJssel]] en [[Teisterbant]].
|