Matriarchaat: verschil tussen versies

Matriarchaat kan binnen de definitie de aanduiding zijn voor een maatschappij waarin [[vrouw]]en een leidinggevende rol op economisch, politiek en maatschappelijk gebied spelen. Dan is het woord gebruikt om een vergelijkbaar soort systeem aan te duiden als [[Patriarchaat (sociologie)|patriarchaat]], waarbij slechts, of vooral, de centrale rol naar het vrouwelijk geslacht verlegd is. Een andere duiding van het woord verwijst naar een [[Egalitarisme|egalitaire]] samenleving die juist gespeend is van macht, maar waarin vrouwen een centrale rol spelen. Het wordt in [[Ideaaltype|ideaaltypische]] [[feminismeFeminisme|feministische]] beschrijvingen gebruikt, hoewel het begrip hier ook wel wordt vermeden.<ref>''In this work, Gimbutas insists that she is not talking about a primitive matriarchy. In other words, women did not hold dominating power over men in a way that paralleled male power over women in patriarchy. Rather, she claims that Neolithic European archaeological evidence discloses societies that were matricentric and matrilineal.'' {{aut|[[Rosemary Radford Ruether|Ruether]]}} (2005)</ref> Hoewel er geen sprake zou zijn van een matriarchaat, zou de leiding wel in handen zijn van vrouwen.<ref>''In her reconstruction of the social structure of these societies, Gimbutas seems reluctant to assign the males any leadership roles at all, hardly a pattern that has been observed in actual matrilineal peoples, including the famous matrilineal Iroquois, whose council of mothers stood behind and monitored the council of Iroquois chiefs. According to Gimbutas, the societies of Old Europe were run exclusively by a council of women from the leading clans, headed by a priestess-queen. Men performed skilled roles as artisans and engaged in trade and commerce, but women governed the society as a whole, centered in its religious rites.'' {{aut|Ruether}} (2005)</ref><br/>Tussen deze twee omschrijvingen worden nog een aantal andere typeringen aangetroffen. Sommige theorieën beschrijven [[Prehistorie|prehistorische]] samenlevingen die door vrouwen zouden zijn gedomineerd.

In sommige omschrijvingen wordt matriarchaat wel gelijkgesteld met matrilineariteit. Soms wordt de term matriarchaat gezien als [[Archaïsme|verouderde term]] voor het specifieke begrip [[matrilineaire afstamming]].<ref>''In het antropologisch vocabularium is de betekenis van de term matriarchaat aan evolutie onderhevig geweest. Waar hij aanvankelijk alleen een vorm van sociale organisatie aanduidde, gebaseerd op matrilineaire afstamming, werden daar later als constitutieve elementen van de notie het bezit en de uitoefening van de macht door vrouwen aan toegevoegd. Als dusdanig is het matriarchaat een hypothese van negentiende-eeuwse antropologen die tot op heden in geen enkele gekende maatschappij werd geverifieerd.'' {{aut|Valeer Neckebrouck|Neckebrouck}} (2002)</ref> Dit wordt onder andere gedaan door [[Peter Kloos]].<ref>{{aut|[[Peter Kloos]]}} (1995): ''Culturele antropologie. Een inleiding'', p. 220</ref> Meestal wordt echter tussen deze begrippen onderscheid gemaakt.<ref name="InvisibleSex-pp251-255-255">{{aut|Adovasio, J. M., Olga Soffer, & Jake Page}} (2007): ''The Invisible Sex. Uncovering the True Roles of Women in Prehistory'', Smithsonian Books & Collins, pp. 251–255, met name p. 255.</ref> Matrilineariteit behelst immers niet per definitie ook politieke en economische macht, terwijl dat met matriarchaat vaak wel wordt geïmpliceerd. In het algemeen wordt ingezien dat matrilineairiteit vaak niet tot dominantie van vrouwen leidt, als was het alleen maar omdat sommige vormen van matrilineariteit juist veel macht in handen leggen van mannelijke verwanten van de moeders.

Het oermatriarchaat is een aanduiding voor een samenleving zoals die in de verre oudheid zou hebben bestaan. Dit idee wordt tegenwoordig binnen de academische wereld afgewezen, maar werd in de negentiende eeuw nog breed gedragen.<ref>''Matriarchy never existed; apart from some isolated voices in the feminist camp, scholarly opininon is now in agreement on this point. In view to the widespread opposition to his interpretation of myths and symbols, Bachofen was at pains to present supporting evidence from the ancient historians. But almost all the ancient texts he adduced do not bear him out. The Amazons of ancient and Renaissance historiography are now taken to be the product of myth and misunderstanding. By no means all of Bachofen's ancient texts were so fanciful as to present Amazons. Some show quite credibly societies, where women commanded high esteem and exercised a measure of control over families and property. But taken together, this does not amount to matriarchy, which is to say, women's domination of society and the state, in contrast to the pattern of male domination visible everywhere in the past. [...]'' {{aut|Peter Bietenholz|Bietenholz}} (1994)</ref> Het moderne idee van een oermatriarchaat is terug te voeren op [[Johann Jakob Bachofen]] die in 1861 ''Das Mutterrecht'' publiceerde. [[Mythe]]s waren voor hem meer dan slechts een verhaal, het waren historische documenten waarmee hij de prehistorie kon achterhalen. Bachofen baseerde zich daarnaast onder meer op een passage van [[Herodotus]]:

Bachofen stelde dat deze vorm van [[matrilineaire afstamming]], die hij [[moederrecht]] noemde, zich niet slechts beperkte tot de Lyciërs, maar een fase was in de ontwikkeling van alle menselijke samenlevingen. Hieraan zou een fase van [[promiscuïteit]] vooraf zijn gegaan, het hetaerisme, waarin de sterkste man domineerde. Deze [[tiran]] verkreeg zijn rechten via moederszijde, aangezien het door de promiscuïteit niet mogelijk was een vader aan te wijzen. Het enige positieve in dit 'moeras' was volgens Bachofen het [[moederschap]], maar verder was de rol van de vrouw beperkt. Tegen deze situatie kwamen de vrouwen in opstand in een periode van [[Amazonen|Amazonisme]]. Daarop volgde de [[Demeter (mythologie)|Demetrische]] [[gynocratie]], een periode van [[monogamie]] en heerschappij van vrouwen waarin de [[landbouw]] tot ontwikkeling kwam. In de [[Dionysos (mythologie)|Dionysische]] periode daarop bleef monogamie weliswaar gehandhaafd, maar zou er wel sprake zijn geweest van een terugval van morele [[Waarde (sociale wetenschappen)|waarden]]. Dit leidde tot de tweede periode van Amazonisme waar de latere mythes op gebaseerd zouden zijn. Deze keer is er echter volgens Bachofen sprake van een achteruitgang. De Amazonen zouden vijandig hebben gestaan tegenover mannen en Bachofen juicht hun nederlaag dan ook toe. In de uiteindelijke [[Apollon|Apollinische]] periode zouden de juiste verhoudingen tussen mannen en vrouwen weer zijn hersteld. Voor het eerst waren de [[sekse]]n gelijkwaardig. Waar de Dionysische periode zich kenmerkte door de nadruk op het seksuele en materiële, ligt in het Apollinische [[Patriarchaat (sociologie)|patriarchaat]] de nadruk op het [[geest]]elijke. Bachofen beschouwde het patriarchaat dan ook als beste samenlevingsvorm.<ref>[...] ''A gradual series of modifications in the matriarchal family led to the institution of individual marriage and “the matrilinear transmission of property and names.” This advanced stage of mother right was followed by a civil rule by women, which Bachofen called a “gynocracy.” [...]<br />[...] ''Numerous cases have been recorded of societies in which the inheritance of lineage membership and property is transmitted legitimately only through females (matriliny). This system is understood to be quite different from that in which women have been purported to rule (matriarchy).'' {{aut|Joan Bamberger|Bamberger}} (1974)</ref>

* {{aut|[[Joan Bamberger|Bamberger, J.]]}} (1974): [http://radicalanthropologygroup.org/sites/default/files/pdf/class_text_052.pdf ''The Myth of Matriarchy: Why Men Rule in Primitive Society''], in {{aut|[[Michelle Zimbalist Rosaldo|Rosaldo, M.Z.]]; [[Louise Lamphere|Lamphere, L.]]}}, ''Woman, Culture, and Society'', pp.&nbsp;263–280, Stanford University Press,