Hersenzenuw: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
het wordt weer een beetje kleuterschool |
uitbreiding lemma, op basis van de op de EN wiki geciteerde bronnen |
||
Regel 1:
[[Bestand:Skull_brain_human_normal.svg|thumb|200px| ''Links:'' Hersenbasis gezien vanaf onder, met de hersenzenuwen in kleuren aangegeven.<br>''Rechts:'' Schedelbasis, met (in het donker) de zogenaamde foramina, waardoor de meeste zenuwen de schedel verlaten.]]
[[Bestand:Human_brain_anterior-inferior_view_description.JPG|thumb|200px| hersenbasis met de hersenzenuwen]]▼
[[Bestand:Training.seer.cancer.gov - illu cranial nerves1.jpg|thumb|200px| schema van de hersenzenuwen]]▼
Onder '''hersenzenuwen''' of '''craniale zenuwen''' worden de [[zenuw]]en verstaan die rechtstreeks uit de [[hersenen]] en [[hersenstam]] ontspringen. Hersenzenuwen worden hiermee onderscheden van de [[rugzenuw]]en, die uit het [[ruggenmerg]] ontspringen.<ref name="Vilensky">{{cite book|author= Vilensky, J., Robertston, W., Suarez-Quian, C.| title=The Clinical Anatomy of the Cranial Nerves: The Nerves of "On Olympus Towering Top" |year=2015|publisher=Wiley-Blackwell|location=Ames, Iowa|isbn=978-1-118-49201-7}}</ref> Hersenzenuwen geven informatie door tussen het brein en verschillende delen van het lichaam, met name in gebieden in het hoofd en de nek.<ref name="Gray's2008">{{cite book|author=Standring, S., Borley, N. R.|title=Gray's anatomy: the anatomical basis of clinical practice|year=2008|publisher=Churchill Livingstone/Elsevier|location=[Edinburgh]|isbn=978-0-443-06684-9|edition=40ste editie|chapter=Overview of cranial nerves and cranial nerve nuclei}}</ref>
Rugzenuwen ontspringen achtereenvolgens uit het ruggenmerg, waarbij de eerste ontspringt uit de ruimte net boven de eerste halswervel. De hersenzenuwen ontspringen uit het [[centraal zenuwstelsel|centrale zenuwstelsel]] (CZS), boven dat niveau.<ref name="Kandel">{{cite book|last=Kandel|first=Eric R.|title=Principles of neural science|year=2013|publisher=McGraw Hill|location=Appleton and Lange|isbn=978-0-07-139011-8|pages=1019–1036|edition=5}}</ref> Elk paar hersenzenuwen komt voor aan beide kanten van het lichaam. Afhankelijk van hoe de definitie wordt gesteld, hebben mensen twaalf of dertien paar hersenzenuwen, die worden aangegeven met de Romeinse cijfers I–XII ("hersenzenuw nul", ook wel de "terminale zenuw", wordt soms ook inbegrepen). De nummering van de hersenzenuwen is gebaseerd op de volgorde waarin zij ontspringen uit het brein, van voor naar achter (hersenstam).<ref name="Vilensky"/>
De terminale zenuw, de [[nervus olfactorius]] (N. I) en de [[nervus opticus]] (N. II) ontspringen uit het [[cerebellum]] of de voorhersenen. De andere tien paar ontspringen uit de hersenstam, het diepste deel van de hersenen.<ref name="Vilensky"/>
De hersenzenuwen maken deel uit van het [[perifeer zenuwstelsel|perifere zenuwstelsel]] (PZS),<ref name="Vilensky"/> hoewel N. I en N. II op structureel niveau eigenlijk beter bij het centrale zenuwstelsel passen.<ref>Board Review Series – Neuroanatomy, Fourth Edition, Lippincott Williams & Wilkins, Maryland 2008, p. 177. ISBN 978-0-7817-7245-7.</ref>
==Anatomie==
▲[[Bestand:Human_brain_anterior-inferior_view_description.JPG|thumb|200px| De hersenbasis met de hersenzenuwen]]
▲[[Bestand:Training.seer.cancer.gov - illu cranial nerves1.jpg|thumb|200px|
Mensen hebben in principe twaalf paar hersenzenuwen. De zenuwen zijn over het algemeen vernoemd naar de functie die ze uitvoeren en aangezien Latijn de ''[[lingua franca]]'' is in de geneeskunde, staan ze internationaal bekend onder hun Latijnse naam. In de tabel hieronder worden alle hersenzenuwen genoemd, met daarbij de vertaling van de naam naar het Nederlands en een omschrijving van de functie. De hersenzenuwen zijn genummerd op hun rostraal-caudale positie (van voor naar achter).<ref name="Vilensky"/> Dit houdt in dat N. I, de nervus olfactorius, het meest vooraan ligt in de hersenen. Als het brein uit de schedel wordt verwijderd, zijn de zenuwen in hun numerieke volgorde te zien.<ref name=Marieb>{{cite book|author=Marieb, E. N., Brady, P., Wilhelm, J.|title=Human anatomy|year=2012|publisher=Benjamin Cummings|location=Boston|isbn=978-0-321-75327-4|pages=431–432|edition=6de editie}}</ref>
Een Duitse onderzoeker heeft in 1878 een dertiende paar hersenzenuwen gevonden in haaien. In 1913 werd de zenuw, die vaak wordt aangeduid als hersenzenuw nul of terminale zenuw, ook bij mensen gevonden.<ref name="Sex and the Secret Nerve">{{cite journal |doi=10.1038/scientificamericanmind0207-20 |title=Sex and the Secret Nerve |journal=Scientific American Mind |volume=18 |pages=20–7 |year=2007 |last =Fields |first =R. Douglas}}</ref> Uit een studie uit 1990 is gebleken dat de dertiende hersenzenuw bij de meeste mensen voorkomt.<ref name="ape">{{cite journal | author=Fuller, G. N., Burger, P. C. |title=Nervus terminalis (cranial nerve zero) in the adult human |journal=Clinical Neuropathology |volume=9 |issue=6 |pages=279–83 |year=1990 |pmid=2286018}}</ref><ref name="bermantoday">{{cite journal |author=Berman L |title=Scientists discover secret sex nerve |periodical=TODAY | date=25 maart 2008| url=http://www.today.com/id/23781652#.U3497fntvCt}}</ref> De zenuw is echter erg klein en het is onduidelijk wat voor functie de zenuw heeft.<ref name="Vilensky"/><ref name="Kandel"/>
De hersenzenuwen lopen zowel binnen als buiten de schedel. De paden binnen de schedel worden "intracranieel" genoemd, terwijl de paden buiten de schedel "extracranieel" worden genoemd. In de schedel zitten gaten, zogenaamde "foramina", waardoor de zenuwen de schedel kunnen verlaten. Zoals eerder genoemd bestaan alle hersenzenuwen in paren, wat inhoudt dat ze allemaal aan zowel de linker- als de rechterkant van het lichaam voorkomen. Wanneer een spier of lichaamsfunctie wordt aangestuurd door een zenuw die aan dezelfde kant van het lichaam ontspringt, wordt dit een ''ipsilaterale'' (Latijn voor "dezelfde kant") functie genoemd. Wanneer de functie aan de andere kant van het lichaam ligt dan de oorsprong van de zenuw, wordt dit een ''contralaterale'' ("tegengestelde kant") functie genoemd.<ref>{{cite book|last = Albert|first=Daniel|title=Dorland's Illustrated Medical Dictionary|date=2012|publisher=Saunders/Elsevier|location=Philadelphia, PA|isbn=978-1-4160-6257-8|edition=32ste editie}}</ref>
{| class="wikitable"
! Nr. |!! Type !! Zenuw !! Nederlands !! beschrijving
|-
| N. I || [[Sensorische zenuw|sensorisch]] || [[nervus olfactorius]] || reukzenuw || Strikt gezien is dit geen echte zenuw, omdat hij bestaat uit de ''nervi olfactorii'', gebundelde uitlopers van de zintuigcellen in het reukepitheel.
|-
| N. II || sensorisch || [[nervus opticus]] || gezichtszenuw,<br>oogzenuw || De 'oogzenuw' vormt de verbinding tussen de [[hersenen]] en het [[Oog (anatomie)|oog]].
|-
| N. III || [[Motorische zenuw|motorisch]] || [[nervus oculomotorius]] || oogbewegingszenuw || Deze hoofdzakelijk motorische zenuw stuurt de [[musculus levator palpebrae superioris|m. levator palpebrae superioris]], dat is de spier die het bovenste ooglid optilt, en vier van de zes (per oog) uitwendige [[oogspier|oogspieren]], die het oog bewegen:<br>1 de [[Musculus rectus superior oculi|m. rectus superior]] (omhoog kijken),<br>2 de [[Musculus rectus inferior oculi|m. rectus inferior]] (omlaag kijken),<br>3 de [[Musculus rectus medialis|m. rectus medialis]] (naar binnen kijken) en<br>4 de [[Musculus obliquus inferior|m. obliquus inferior]] (omhoog kijken en rotatie van het oog).<br>Daarnaast geleidt deze zenuw de [[proprioceptie]] van dezelfde intrinsieke oogspieren (dit is het sensorische deel van deze zenuw). Met deze zenuw lopen ook zenuwvezels uit de zogenaamde [[kern van Edinger-Westphal]] mee die de inwendige oogspieren van de [[Pupil (anatomie)|pupil]] en de [[ooglens]] aansturen.
|-
| N. IV || motorisch || [[nervus trochlearis]] || katrolzenuw || De zenuw die de [[Musculus obliquus superior|m. obliquus superior]] verzorgt. Dit is samen met de [[Musculus obliquus inferior|m. obliquus inferior]] een van de twee zg. schuine oogspieren die de meest complexe invloed hebben op de bewegingen van het oog. Het effect ervan is mede afhankelijk van de stand van het oog. Voornaamste functies zijn bij het naar beneden kijken en het laten roteren van het oog om de lengte-as.
|-
| N. V || gemengd || [[nervus trigeminus]] || drielingzenuw || Verzorgt de sensibiliteit (het gevoel) van het gelaat en de kauwspieren. Deze splitst zich in drie takken:<br>1 de [[Nervus ophthalmicus|n. ophthalmicus]],<br>2 de [[Nervus maxillaris|n. maxillaris]] en<br>3 de [[Nervus mandibularis|n. mandibularis]].
|-
| N. VI || motorisch || [[nervus abducens]] || || De zenuw om het oog naar buiten te draaien. De zenuw die de [[Musculus rectus lateralis|m. rectus lateralis]] innerveert, dit is de oogspier die het oog naar lateraal (naar buiten) laat bewegen oftewel abduceert. De zenuw is voor een deel sensibel omdat hij tevens de [[Proprioceptie|propriosensoriek]] van de laterale extrinsieke oogspier verzorgt.
|-
| N. VII || gemengd || [[nervus facialis]] || aangezichtszenuw || Verzorgt de gelaatsspieren ([[Gelaatsexpressie|mimiek]]), regelt de functie van de [[onderkaakspeekselklier]] en de smaakgewaarwording van het voorste 2/3 deel van de [[Tong (anatomie)|tong]]. De laatste twee via de [[chorda tympani]], die zich al vroeg van de N.VII afsplitst, door het middenoor loopt en zich uiteindelijk bij de [[nervus mandibularis|n. mandibularis]], de derde tak van N.V voegt.
|-
| N. VIII || sensorisch || [[nervus vestibulocochlearis]] || gehoor- en evenwichtszenuw || Bestaat uit twee delen:<br>1. vestibulair deel ( innerveert evenwichtsorgaan)<br>2. cochleair deel (verantwoordelijk voor het horen). Beide verlaten de schedel door de [[gehoorgang]] (meatus acusticus internus)
|-
| N. IX || gemengd || [[nervus glossopharyngeus]] || tong-keelzenuw || Verzorgt de smaaksensatie van het achterste 1/3 deel van de tong en stuurt spieren in de keel aan.
|-
| N. X || gemengd || [[nervus vagus]] || zwervende zenuw || Heeft vele functies in het hele lichaam: Bestuurt o.a. de stembanden en een deel van de keelspieren, de sensibiliteit in keel en gehoorgang, en is de grote zenuw van het [[parasympathisch zenuwstelsel]] en als zodanig belangrijk voor het vertragen van de hartslag, het verlagen van de bloeddruk (flauwvallen of de [[Vasovagale syncope|vagale reactie]]) en het bevorderen van de activiteit van het spijsverteringsstelsel.<br>De nervus vagus is tevens een belangrijke sensorische zenuw van hart, longen en buikorganen. De nervus vagus geeft beiderzijds onder andere takken naar de [[hersenvliezen]] en de gehoorgang af, loopt in de hals beiderzijds langs de halsslagaders, geeft takken naar de bloeddrukregelaar in de [[Arteria carotis|halsslagader]], de longen en het hart af en daarna de [[stembandzenuw]] (de nervus recurrens laryngicus) af, die om de grote slagaders heen buigt en langs de [[luchtpijp]] terug loopt naar het [[strottenhoofd]], en vormt een [[plexus]] op de [[slokdarm]], waarvandaan de takken onder andere naar de [[maag]] lopen.
|-
| N. XI || motorisch || [[nervus accessorius]] || bijkomstige zenuw || Stuurt enkele [[halsspier]]en aan, namelijk de [[Musculus sternocleidomastoidicus|m. sternocleidomastoidicus]] en [[Musculus trapezius|m. trapezius]]. Ontspringt als enige hersenzenuw uit het ruggenmerg.
|-
| N. XII || motorisch || [[Ondertongzenuw|nervus hypoglossus]] || ondertongzenuw || Verzorgt de [[tongspier]]en en enkele [[halsspier]]en.
|}
Regel 40 ⟶ 50:
* [[Zenuw]]
{{Appendix}}
{{Navigatie hersenzenuwen}}
| |||