Vijzel (waterschroef): verschil tussen versies

Een '''vijzel''' of '''wormschroef''' is een variant van de [[schroef van Archimedes]] en schroeft het water van laag naar hoog. De vijzel heeft 2 of 3 schroefgangen. Een door een buis omsloten vijzel wordt [[Tonmolen (wateropvoerwerktuig)|tonmolen]] genoemd. Hierbij zit de buis vast aan de vijzel, waardoor zowel de vijzel als de buis ronddraaien.

 

Sinds [[1630]] worden [[poldermolen]]s met een vijzel toegepast bij diepere bemalingen (dieper dan 1,50 meter). Tot die tijd werden [[scheprad|schepraderen]] gebruikt en waren [[molengang|molengangen]] nodig om het water verder op te voeren dan de maximale opvoerhoogte van een enkel scheprad. Vijzels werden aanvankelijk uit hout vervaardigd (zie bovenste foto); sinds 1900 worden ze ook van staal gemaakt. In windmolens zitten vijzels met een doorsnede van 1 tot 2,50 meter met een balkdikte van 30 tot 60 cm. De vijzelbalk ligt onder een hoek van 22 tot 30 graden. M.O.B

Een stalen vijzel kan het water 4 tot 5 m opvoeren. Bij grotere opvoerhoogten loopt het rendement terug doordat er water weglekt. Als de vijzel te snel ronddraait wordt het water over de balk (vijzelas) gegooid en loopt het rendement ook terug. Een houten vijzel zakt makkelijk door en heeft meer lekverliezen, waardoor de opvoerhoogte kleiner is. De hierboven genoemde tonmolen kent dergelijke verliezen niet. Tevens kunnen er dan geen vissen vermalen worden in de spleet tussen de vijzel en de kom.