Wikipedia

Doksaal van de Sint-Servaasbasiliek: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Wikipedia:Wikiproject/SpellingCheck. Help mee!: 'gaat er vanuit' -> 'gaat ervan uit'
diverse aanvullingen + bron
Regel 23:
 
[[Bestand:Interieur opgraving oksaal - Maastricht - 20146019 - RCE.jpg|thumb|180px|Doksaalfragmenten in de kloostergang, 1915]]
In de ''Ordinarius Custodum'' van de kerk, aangelegd in de veertiendelate dertiende eeuw en bijgewerkt tot circa 1600, is te lezen hoe het altaar van Sint-Servaas een centrale rol speelde bij allerlei plechtigheden, onder andere bij [[processie]]s, [[relikwie|reliekentoningen]] en het inhalen van een nieuwe proost.<ref>Koldeweij (1992), pp. 40-42.</ref> Onder proost [[Jan van Eynatten]], volgens [[Herbenus]] een groot vereerder van Sint-Servaas, vonden omstreeks 1500 verdere verfraaiingen plaats aan het Servaasaltaarkoor en doksaal, waaronder [[Bronsgieten (kunst)|bronsgietwerk]], mogelijkwaarschijnlijk van de hand van [[Aert van Tricht]].<ref>Koldeweij (1985), pp. 266-269.</ref> Omstreeks 1600 werd het doksaal gerestaureerd, wellicht na beschadiging tijdens de [[Beeldenstorm]]. Rond diezelfde tijd werd het beeld van Sint-Servaas, dat tot die tijd waarschijnlijk [[Polychromie|gepolychromeerd]] was, verguld.<ref>Kroos (1985), pp. 325-326.</ref> Na de [[Contrareformatie]] werd in veel katholieke kerken het doksaal verwijderd omdat men het belangrijk achtte dat het gewone volk de handelingen op het hoogaltaar kon volgen. In de Sint-Servaas verdween het doksaal in 1732. Het edelsmeedwerk van Aert van Tricht was al in 1711 ontmanteld. Een deel ervan, inclusiefbestaande altaaruit bronzen apostel- en bronswerkevangelistenfiguren afgewisseld met koperen kandelaren, kreeg een plaats boven het nieuwe barokke [[koorgestoelte]].<ref>Kroos (1985), p. 362.</ref> Bij de opheffing van het kapittel in 17321797 is dit met het merendeel van de kerkinventaris verloren geraakt.
 
In 1915 zijn door J. Kalf een aantal fragmenten van het doksaal teruggevonden in het oostelijk deel van het schip.<ref>Van Nispen tot Sevenaer (1974), p. 439.</ref> Kennelijk waren ze na de sloop ter plekke begraven onder de kerkvloer. Enkele stukken werden tentoongesteld in de [[Schatkamer Sint-Servaasbasiliek|Schatkamer]], andere werden ingemetseld in een muur in de oostelijke [[kruisgang]] of verdwenen in het depot. Na de kerkrestauratie in de jaren 1980-90 werden de brokstukken verzameld in een nieuw ingericht [[lapidarium]] in de oostelijke [[crypte]] van de kerk, waar ze op een speciaal daarvoor ontworpen stalen constructie permanent worden tentoongesteld. Bezichtiging van de crypte is uitsluitend mogelijk met een gids.
Regel 31:
Tot nu toe heeft geen enkele auteur het gewaagd op grond van de gevonden brokstukken en de schaarse geschreven bronnen een reconstructie van het Maastrichtse doksaal te maken. Een doksaal bestaat over het algemeen uit een tribune, gedragen door een open [[Arcade (architectuur)|arcade]] of een muur. In het laatste geval zijn er één of meerdere openingen om vanuit het schip op het priesterkoor te komen. De Duitse kunsthistorica Renate Kroos ontdekte in een document uit 1613 dat het doksaal aan de kant van het priesterkoor voorzien was van bisschopsbeelden, wellicht de bekende reeks van [[Lijst van bisschoppen van Maastricht|eenentwintig heilige bisschoppen van Maastricht]]. In dat geval stonden waarschijnlijk aan weerszijde van het Sint-Servaasbeeld tien bisschoppen opgesteld. In het doksaal bevonden zich minimaal twee doorgangen naar het koor. Mogelijk stond er op het doksaal een kruis. In 1539 wordt een [[kerkorgel]] "voor het koor" genoemd. In 1644 beklaagde men zich over de smalle, ongemakkelijke trappen, waardoor de koorkleding stuk ging.<ref>Kroos (1985), p. 325.</ref>
 
Alle bewaard gebleven fragmenten van het oksaal bestaan uit gebeeldhouwde stukken [[Limburgse mergel|mergelsteen]] die oorspronkelijk beschilderd waren. Van deze [[polychromie]] zijn nog hier en daar resten zichtbaar. Ongeveer de helft van de circa 23 brokstukken zijn spitsboog- en andere architectuurfragmenten, die de bouwkundige hoofdstructuur van het doksaal vormden. De andere helft bestaat uit figuratief beeldhouwwerk.
=== Bouwfragmenten ===
 
Alle bewaard gebleven [[bouwfragment]]en van het oksaal bestaan uit gebeeldhouwde stukken [[Limburgse mergel|mergelsteen]] die oorspronkelijk beschilderd waren. Van deze [[polychromie]] zijn nog hier en daar resten zichtbaar. Van de circa 23 brokstukken bestaat ongeveer de helft uit bouwfragmenten die samen een arcade van minimaal vijf [[spitsboog|spitsbogen]] vormen. Mogelijk stonden hier de bisschoppenbeelden onder. De spitsbogen zijn aan de binnenzijde voorzien van gotisch [[maaswerk]] (soms [[blindtracering]]en) en aan de buitenzijde van [[Toot|toten]]. Bij de fragmenten zitten twee [[driepas]]sen, die precies tussen de spitsbogen passen. Eén van deze driepassen is versierd met een musicerende engel, de ander met bladwerk. Ook zijn er een tweetal [[kapiteel|kapitelen]] met bladwerkversiering gevonden.<ref name="DH498" />▼
=== Spitsboogfragmenten ===
▲AlleDe bewaardspitsboogfragmenten gebleven [[bouwfragment]]en van het oksaal bestaan uit gebeeldhouwde stukken [[Limburgse mergel|mergelsteen]] die oorspronkelijk beschilderd waren. Van deze [[polychromie]] zijn nog hier en daar resten zichtbaar. Van de circa 23 brokstukken bestaat ongeveer de helft uit bouwfragmenten dievormen samen een arcade van minimaal vijf [[spitsboog|spitsbogen]] vormen. Mogelijk stonden hier de genoemde bisschoppenbeelden onder. De spitsbogen zijn aan de binnenzijde voorzien van gotisch [[maaswerk]] (soms [[blindtracering]]en) en aan de buitenzijde van [[Toot|toten]]. Bij de fragmenten zitten twee [[driepas]]sen, die precies tussen de spitsbogen passen. Eén van deze driepassen is versierd met een musicerende engel, de ander met bladwerk. Ook zijn er een tweetal [[kapiteel|kapitelen]] met bladwerkversiering gevonden.<ref name="DH498" />
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Maastricht, Sint-Servaasbasiliek, Oostcrypte, fragmenten gotisch doksaal 12.jpg|De architectuurfragmenten
Regel 54 ⟶ 56:
Over de lotgevallen van de op een vijftiende-eeuwse tekening afgebeelde gotische [[Sokkel (beeld)|sokkel]] van het beeld en het bijbehorende [[baldakijn]], is niets bekend. Koldeweij gaat ervan uit dat sokkel en baldakijn van natuursteen waren, wellicht gepolychromeerd, en op een of andere manier aan het doksaal bevestigd of er deel van uitmakend. Het huidige, [[Neogotiek|neogotische]] baldakijn boven het beeld is afkomstig van het [[atelier Cuypers-Stoltzenberg]]. De gelijkenis met het baldakijn op de oude tekening is niet toevallig; hoewel de bewuste tekening pas in de jaren 1960 werd herontdekt, waren in de tijd van Cuypers diverse afschriften bekend.<ref>Koldeweij (1992), pp. 35-39.</ref>
 
Het oorspronkelijke Sint-Servaasaltaar boven het graf van de heilige is waarschijnlijk in 1732 gesloopt, samen met het doksaal. Het beeld werd vervolgens geplaatst op een marmeren barokaltaar, waarschijnlijk optegen dezelfdede plaatsdichtgemetselde doorgang naar het noordelijk Vrijthofportaal. Na de secularisatie in de [[Franse tijd in Nederland|Franse tijd]] vond in 1805 de sloop van de [[Crypten van de Sint-Servaasbasiliek#Vieringscrypte|vieringscrypte]] plaats, waardoor het altaar en het beeld moesten verdwijnen. Het beeld stond korte tijd in een gemarmerde [[Nis (muur)|nis]] in de [[Apsis (architectuur)|koorapsis]], die op [[Neoclassicistische architectuur|neoclassicistische]] wijze was gestuct als een [[pilastergevel]]. Het resultaat was blijkbaar niet bevredigend want in 1811 verhuisde het beeld met het barokaltaar naar het noorder[[transept]]. In 1884 ten slotte, verhuisde het beeld naar zijn huidige plek en werd het altaar verkocht aan de [[Sint-Stefanuskerk (Val-Meer)|Sint-Stefanuskerk]] in [[Val-Meer]], waar het zich nog steeds bevindt.<ref>Koldeweij (1992), p. 33.</ref>
<gallery widths="150" heights="150">
Bestand:Maastricht, ontwerptekening gotische nis St-Servaasbeeld (ca 1460).jpg|Sint-Servaasbeeld met gotisch baldakijn, ca 1460
Regel 94 ⟶ 96:
;Bronnen, noten en referenties
* {{aut|Hartog, E. den}} (1992): 'Het voormalige gotische koordoksaal in de St.-Servaaskerk te Maastricht'. In: ''De Sint Servaas'' (restauratie-informatie bulletin), pp. 497-503. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
* {{aut|Hellenberg Hubar, B.C.M. van}} (1982): 'Drie verdwenen altaren uit de St. Servaaskerk'. In: {{aut|A.H. Jenniskens, e.a. (red.)}}: ''Campus Liber. Bundel opstellen over de geschiedenis van Maastricht aangeboden aan mr. dr. H.H.E. Wouters, stadsarchivaris en -bibliothecaris 1947-1977, bij zijn zeventigste verjaardag'' (Werken [[Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap]], deel 8). LGOG, Maastricht. ISSN 0921-9099
* {{aut|Koldeweij, A.M.}} (1985): ''Der gude Sente Servas''. Maaslandse Monografieën #5. Van Gorcum, Assen/Maastricht. ISBN 90-232-2119-2
* {{aut|Koldeweij, A.M.}} (1992): 'De beeldbepalende Servatius. Opkomst en ontwikkeling van circa 900 tot in de twintigste eeuw'. In: P.J.H. Ubachs e.a. (red.): ''Magister Artium. Onderwijs, Kerk en Kunst in Limburg''. Stichting Charles Beltjens, Sittard. ISBN 90-72459-16-4
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Doksaal_van_de_Sint-Servaasbasiliek"