Allersmaborg: verschil tussen versies

De '''Allersmaborg''' is een [[borg (opstal)|borg]] in het gehucht [[Allersma]] tussen [[Ezinge]] en [[Aduarderzijl]] in de [[Nederland|Nederlandse]] provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]]. De Allersmaborg stamt vermoedelijk uit de 13e eeuw en ligt binnen een ruime [[gracht]] (met [[ophaalbrug]]) en met [[houtsingelHoutwal|houtsingels]]s. Het huis heeft drie [[vleugel (bouwkunde)|vleugels]]. De zuidvleugel is het oudste gedeelte van de borg en heeft een kelder. De noordvleugel stamt uit de 16e eeuw, terwijl de oostvleugel uit 1720 stamt, waarop in 1817 een tweede verdieping is geplaatst. De borg heeft verder een [[duiventil]] uit de 18e eeuw. Het landgoed rond de borg is opengesteld voor wandelaars. Er groeien in het voorjaar verschillende [[Stinsenplant|stinsenplanten]].

Sirp's dochter Anna (Sirps) Allersma trouwde ondertussen in 1544 met Reneko (Waelckos) Elema van de [[Elemaheerd]] bij Uithuizen.<ref>De Elemaheerd stond op de plek van de huidige boerderij Bovenhuizen 6.</ref> Reneko was tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] [[Staatsen|Staatsgezind]], wat ertoe leidde dat de Elemaheerd werd geconfisqeerdgeconfisqueerd door de Spaansgezinde stadhouder [[George van Lalaing|Rennenberg]]. Reneko vluchtte daarop naar [[Wolthusen]] in [[Oost-Friesland]], terwijl Anna met haar zoon Sirp Elema (20) en dochter Tjalde Elema (18) vluchtte naar haar broer op de Allersmaborg. Waarschijnlijk omdat Reneko Elema in 1581 samen met [[Wigbolt van Ewsum]] een leidende rol speelde bij de kidnapping van de Spaansgezinde procureur [[Cornelis Kempis]] door de [[watergeuzen]] in Appingedam, liet Rennenberg hen echter in 1581 door Spaanse soldaten arresteren en gijzelde hen vervolgens gedurende vijf weken op 'het slot te Middelstum'<ref>Onduidelijk is of het hier gaat om [[Asingaborg (Middelstum)|Asinga]], [[Ewsum (borg)|Ewsum]] of [[Mentheda]].</ref> met de eis "dat Anna Ellema niet solde und konde lossgeven worden, voerdat M. Cornelis Kempis durch Elema gelaxiert und vrijgeven worde". Elema was hierdoor gedwongen om ervoor te zorgen dat Kempis werd vrijgelaten.<ref>{{Citeer web|url=http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?identifier=ddd%3A010669514%3Ampeg21%3Aa0086|titel=Een weinig geschiedenis|werk=Nieuwsblad van het Noorden|datum=08-06-1922|paginas=p. 5}}</ref> Sirp Elema behoorde in 1581 net als zijn vader tot de 186 Ommelander edelen die Filips II als vorst afzwoeren. Hij zat in 1584 nogmaals korte tijd gevangen.

Na de dood van Duirt werden Allersma en bijbehorende heerlijke rechten in 1583 door de erfgenamen overgedragen aan Reneke Busch. Deze was een achterkleinzoon van hugenoot Hubert du Bois, die na de [[Bartholomeusnacht]] in 1572 vanuit [[Nancy]] naar de Nederlanden was gevlucht. Zijn grootvader was door zijn huwelijk met Cornelisje Elema (de zus van Sirp) aangetrouwde familie. Busch was raadsheer in Groningen en tussen 1686 en zijn dood in 1710 ook diverse malen [[lijst van burgemeesters van Groningen|burgemeester van Groningen]]. Zijn dochter Johanna Busch erfde Allersma, dat toen bestond uit ongeveer 122,5 grazen land en omvatte tevens verschillende heerlijke rechten, waaronder de staande [[schepperij]] van Ezinge en Hardeweer, 12 van de 18 [[ommegang]]en in een [[klauw]] binnen de [[grietenij]] van Ezinge, 3 van de 13 ommegangen in de klauw van Hardeweer, 3 ommegangen in de grietenij en schepperij van Feerwerd en enkele [[collatierecht]]en. Johanna was bij de dood van haar vader al weduwe van Johan de Marees, een hugenoot die uit de [[Zuidelijke Nederlanden]] gevlucht was. Zij hertrouwde met Johan Roberts. Na haar dood in 1729 werd haar zoon [[Reneke Busch de Marees]] eigenaar. Hij trouwde met Anna van Gessler. Beide echteliedenZij lieten hun wapens aanbrengen in de hal tegenover de hoofdingang van de borg. Ook lieten ze een fraai versierde herenbank met hun wapens plaatsen in de kerk van Ezinge. Reneke was net als zijn vader burgemeester van Groningen en had voor Groningen zitting in de Edele Mogende Heeren Gecommitteerde Raaden van de [[Admiraliteit van Amsterdam]]. Ook was hij bewindhebber van de [[Kamer van de WIC in Groningen]] en curator van de [[Rijksuniversiteit Groningen|Groningse hogeschool]]. Na zijn dood in 1763 erfde hun enige dochter Johanna Allersma. Zij was getrouwd met Albert Hendrik van Swinderen, die eveneens raadsheer en burgemeester van Groningen was. Van Sinderen liet de borg eind 18e eeuw verbouwen, waarbij hij de wapens van zijn voorgangers Reneke Busch de Marees en zijn vrouw Anna van Gesseler liet aanbrengen in de hal tegenover de hoofdingang van de borg. In 1802 overleed hij en kreeg zijn zoon [[Reneke de Marees van Swinderen (1764-1848)|Reneke de Marees van Swinderen]] Allersma. Hij verkreeg in 1817 van koning Willem I het predikaat [[jonkheer]]. In

Na 1848zijn overleedoverlijden hijin en1848 verkreegerfde zijn oudste kleinzoon jonkheer meester Reneke Meinard Adriaan de Marees van Swinderen de borg. Hij was naast kantonrechter bij het [[Kantongerecht Zuidhorn]] en lid van Gedeputeerde Staten van Groningen vanaf 1853 ook de eerste notaris van Ezinge. HierdoorVoor zijn functie als notaris liet hij in 1853 het klerkenhuis bouwen voor de borg. Als notaris kwam hij in tegenstelling tot zijn voorgangers, die toch vooral in de stad verbleven, veel meer in aanraking met de Ezinger bevolking. 's Winters woonde hij in zijn fraaie huis aan noordzijde van de [[Grote Markt]] in Groningen<ref>Het Huis met de Schone Gevel. In 1945 neergehaald door de gemeente nadat het huis zwaar beschadigd was geraakt bij de beschietingen in april 1945 tijdens de [[Bevrijding van Groningen]].</ref>, maar de rest van het jaar verbleef hij op de Allersmaborg, waarvan hij de tuin in [[Engelse tuin|Engelse landschapsstijl]] liet aanleggen. Hij betekende veel voor het verenigingsleven in Ezinge, waar hij onder andere optrad als gastspreker op vergaderingen van de lokale vereniging van [[Maatschappij tot Nut van 't Algemeen|'t Nut]] en beschermheer was van het muziekgezelschap De Eendracht. Dit muziekgezelschap gaf hiervoor jaarlijks een concert op de borg, waar veel mensen vanuit de omtrek (vanaf Uithuizen tot Groningen) op af kwamen. Dit ging vergezeld van een [[kermis]] op de borg. RenekeVolgens trouwde[[Johan metAdriaan PompejaFeith]], Annadie Fredericahem Siertsemagoed enkende, kreeghad hij in de [[vestibule]] twee kinderen,kleine diebronzen echterscheepskanonnetjes beidendie voortijdigwerden overleden,gebruikt gevolgdom doorgasten zijndie vrouw.zich Tenversliepen slottemet overleedeen inkanonschot 1899wakker ookte Renekedoen zelfschrikken. enDeze omdatkanonnetjes zijnwerden nevensoms ennaar nichtenhet geenzomerhuisje belangop haddende bijdijk hetgesleept geheel,om zettendaar zijvrienden heten huiskennissen voorte hetsalueren eerstdie inper zijnstoomboot geschiedenisover tede koopReitdiep ennaar welde opbadplaats afbraak[[Schiermonnikoog]] voeren.

Het Groningse kalksteenbedrijf Switters en Terpstra kocht vervolgens de borg voor 7175 gulden met de bedoeling het geheel af te breken.<ref>{{Citeer web|url=http://www.delpher.nl/nl/kranten/view?identifier=ddd%3A010886502%3Ampeg21%3Aa0034|titel=Afloop van verkoopingen|werk=Nieuwsblad van het Noorden|datum=19-12-1899|paginas=p. 3}}</ref> Vervolgens liet zij de eiken, iepen, essen en notenbomen rond de borg kappen, brak het zomerhuisje op de dijk af en sloopte alvast de [[Schouw (haard)|schouwen]] uit de borg. Rijksarchivaris [[Johan Adriaan Feith]] sprak in de Groninger volksalmanak van 1901 schande van de voorgenomen sloop van de Allersmaborg. Hij beschouwde de sloop van een van de weinige overgebleven landhuizen en het slechten van een van de zeldzame landgoederen van Groningen met haar singels, lanen, grachten en tuinen als verwerpelijk. Hij schreef het stuk nog in 1899 en sprak de verwachting uit dat nog vóór de twintigste eeuw het gebouw gesloopt zou zijn. Jan Willem Bolt, de opvolger van Reneke als notaris in Ezinge, wist de sloop echter te voorkomen door het huis over te kopen van het sloopbedrijf om er vervolgens zelf te gaan wonen. In 1913 kocht zijn opvolger, notaris Hendrik van Veen de borg. Deze verkeerde toen in slechte staat. Een jaar eerder schreef historicus [[Johan Huizinga]] in de Groninger volksalmanak nog als een van de borgen die "op kommerlijke wijs" bestonden.<ref>Huizinga, J. (1911), "Naar aanleiding van Coenders' kaart van Groningen en Ommelanden", ''Groningsche volksalmanak (1912)'', p. 212, noot 1</ref> In 1923 kocht de rentenierende Garnwerder landbouwer Olfert de Boer de borg en knapte huis en tuin weer op. Na zijn overlijden in 1943 werd het huis gebruikt als dependance van het Rijksarchief in Groningen (huidige Groninger Archieven). Ook deed het dienst als [[Onderduiken (Tweede Wereldoorlog)|onderduikadres]]. Het landgoed werd ondertussen gebruikt door dagjesmensen uit Groningen.

*In 1946 kocht de gemeente Ezinge de borg voor een bedrag van 12.000 gulden.