Kapittel van Sint-Servaas: verschil tussen versies

Het [[kapittel]] van de Sint-Servaaskerk in Maastricht is waarschijnlijk ontstaan uit een kloostergemeenschap, die zich in de [[vroege middeleeuwen]] nabij de grafkerk van de [[Servaas van Maastricht|heilige Servatius]] had gevestigd. De [[Karolingisch]]e geleerden [[Alcuinus|Alcuin]] en [[Einhard]] worden beiden genoemd als [[lekenabt]]en van de Sint-Servaas[[abdij]].<ref>Van Einhard is dit zeker, van Alcuin wordt het vermoed op grond van een uitspraak in een brief van 799 aan [[Arend van Salzburg]] (''[[Monumenta Germaniae Historica]]'', Epistolae 4, p. 267 ([http://www.dmgh.de/de/fs1/object/display/bsb00000538_00275.html?sortIndex=040:010:0004:010:00:00&zoom=0.75 online tekst]).</ref> Waarschijnlijk werd het klooster in de 9e eeuw omgevormd tot een kapittel van [[seculiere kanunnik]]en. De kanunniken leefden toen nog een gemeenschappelijk leven dat in het teken stond van [[koorgebed]], gezamenlijke maaltijden (in de [[refter]]) en gedeelde slaapzalen ([[Dormitorium|dormitoria]]), maar beschikten - in tegenstelling tot [[monnik]]en - over privébezit. Aan het hoofd van het kapittel stond de [[proost (ambt)|proost]]. Over het geestelijk welzijn van de kanunniken bekommerde zich de [[Deken (Kerk)|deken]].

 

 

Door schenkingen van koningen, machthebbers en particulieren, vergaarde het kapittel al snel een aanzienlijk vermogen, dat grotendeels bestond uit onroerend goed. De opbrengst daarvan was verdeeld in [[prebende]]n, waarvan een veertigtal kanunniken werden onderhouden. Het kapittel [[Pacht|verpachtte]] de landerijen (ca. 2000 ha.) en ontving bij wijze van betaling graan, dat werd opgeslagen in een grote schuur naast het [[Bergportaal]] van de Sint-Servaaskerk ('''t Spijker''). Daarnaast bezat het kapittel diverse [[wijngaard]]en in Duitsland. Over andere stukken grond, die het kapittel niet in eigendom had, moest [[cijns]] betaald worden in de vorm van een geldbedrag en (soms) enkele [[kapoen]]en. Van de cijns werd aan de kanunniken het presentiegeld uitbetaald, een vergoeding voor hun aanwezigheid bij de koordiensten.<ref>Hackeng (2010), p. 50</ref>

In 1232 vond onder proost [[Otto van Everstein]] een boedelscheiding plaats tussen het kapittel en de [[proosdij van Sint-Servaas]], waarbij de proost twee prebenden kreeg toegewezen en de kanunniken de overgebleven prebenden mochten verdelen. Vanaf 1330 had de deken eveneens recht op twee prebenden. De jaaropbrengst van een prebende werd in de 18e eeuw geschat op 750 Hollandse gulden.<ref>Ubachs/Evers, p. 478</ref> Van de elf banken van Sint-Servaas werden er in 1232 twee toegewezen aan de proost; de overige negen [[Heerlijkheid (bestuursvorm)|heerlijkheden]] vielen onder de administratie van het kapittel. Het kapittel behield tevens de inkomsten van de [[banmolen]]s. De tol over de Maasbrug werd verdeeld; na aftrek van de reparatiekosten was de helft van de opbrengst voor de proost, de andere helft voor het kapittel. In 1646 droeg het kapittel de brug over aan de stad, omdat het onderhoud te duur werd.

 

[[Bestand:Maastricht, Keizer Karelplein, Ziekenstal v St Servaas, toeschrijving J Lefebvre 1850-75.jpg|{{largethumb}}|Paardenstal van het kapittel, later van het garnizoen, [[Keizer Karelplein (Maastricht)|Keizer Karelplein]] (aquarel J. Lefebvre, ±1860)]]

Na 1632 ging het recht om de proosten te benoemen over van de hertog van Brabant op de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]] van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]]. In die tijd werd het proostschap verkocht aan de hoogstbiedende.<ref>Meestal werd 30.000 Hollandse gulden gevraagd. Ubachs/Evers, p. 425</ref> Toch hield het kapittel vast aan de [[rijksonmiddellijk]]heid; direct afhankelijk van paus en keizer en onafhankelijk van prins-bisschop en Staten-Generaal. Daarmee bleef het claustrale gebied van Sint-Servaas, waar het kapittel en eenieder die daartoe behoorde [[Immuniteit (grondstuk)|immuniteit]] genoten, een soort staatje binnen de stad. Overigens werd er tot de opheffing van het kapittel juridische strijd gevoerd over de bevoegdheden van de hertog van Brabant, en later de Staten-Generaal.

 

In de periode na de [[Reformatie]] bestond het kapittel van Sint-Servaas uit ca. 190 leden (bedienend personeel niet meegerekend): een proost, een deken, 36 gewone kanunniken, 30 'kleine' kanunniken ([[kapelaan]]s, die missen opdroegen aan de diverse altaren van de Sint-Servaaskerk), ca. 100 andere kapelaans, 10 roededragers (gerechtsdienaren en [[Gerechtsdeurwaarder|deurwaarders]]) en 12 chorisocii (begeleiders bij [[processie]]s). De oorspronkelijke doelstelling van het kapittel was de eredienst aan God en de zorg over de 'kerk van Maastricht', maar dat ideaal was in de loop der tijden vertroebeld. Van 1545-1563 poogde het [[Concilie van Trente]] een einde te maken aan een reeks misstanden in de [[Rooms-katholieke Kerk]]. Ook het kapittel van Sint-Servaas kreeg hiermee te maken en in 1556, 1557, 1559 en 1609 kregen de kanunniken bezoek van [[visitatie]]commisies (in 1557 onder anderen met de Leuvense hoogleraar en [[inquisitie|inquisiteur]] [[Ruard Tapper]]). Hierna werd het kapittel aangespoord meer aandacht te geven aan zaken als het bijwonen van het koorgebed, niet kletsen, lachen of ruziemaken in het koor, het dragen van de [[tonsuur]] en het geestelijk gewaad, het verbod op kansspelen of herbergbezoek, het verplicht wonen binnen de claustrale singel en het verwijderen van [[concubine]]s en onwettige kinderen uit het gebied. Bij de laatste visitatie bleken de ergste misstanden opgelost.<ref>Tagage, pp. 113-125</ref>

 

Na de Franse Tijd ondernam proost Van Wassenaar Warmond vergeefse pogingen om het kapittel te herstellen. De laatste kanunnik overleed in 1858 op 84-jarige leeftijd in [[Sint-Truiden]].<ref>''Journal du Limbourg'', 6 maart 1858.</ref>

 

Bestand:Heer.jpg|De Burght van Heer

Bestand:Zepperen03.jpg|Rentmeesterswoning, Zepperen

</gallery>