Wikipedia

Smid: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Ronn (overleg | bijdragen)
moderatoren
63.282 bewerkingen
k Wijzigingen door 213.125.199.200 (Overleg) hersteld tot de laatste versie door Wikiwerner
LOL
Label: Misbruikfilter: Leeghalen
Regel 1:
{{Afbeelding combi
| afb1 = smid3 openluchtmuseum.jpg
| caption1 = De smid van het Openluchtmuseum te Arnhem aan het werk
| afb2 = smid2 openluchtmuseum.jpg
| caption2 = De smid van het Openluchtmuseum te Arnhem aan het werk
}}
Een '''smid''' (''meervoud: smeden'') is een ambachtsman die van metalen allerlei voorwerpen maakt. De smid was vroeger een zeer veelvoorkomend [[beroep]]. Nu is een het een minder bekend beroep, omdat tegenwoordig steeds vaker de werkzaamheden overgenomen worden door industriële machines. Vroeger was de smid een belangrijke persoon, omdat dat toen de enige bron van [[IJzer (element)|ijzeren]] voorwerpen was die in de [[Maatschappij (sociologie)|maatschappij]] nodig zijn.
 
== Algemeen ==
De [[smederij]] of smidse is de voor het [[smeden]] speciaal ingerichte werkplaats van de smid. Met behulp van een vuur, aangeblazen door een [[blaasbalg]], wordt ijzer of ander metaal eerst flink verwarmd totdat het vervormbaar is. Dan wordt het op een [[Aambeeld (gereedschap)|aambeeld]] in de gewenste vorm geslagen of worden er andere behandelingen mee uitgevoerd zoals [[lassen]], splijten, rekken, stuiken, buigen, wellen, ponsen of in een vorm gieten. Dit geheel van handelingen met heet metaal noemt men het ''smeden'' van het metaal.
 
Meestal moet het werkstuk herhaaldelijk opnieuw verwarmd worden om het vervormbaar/smeedbaar te houden en om de spanningen in het materiaal, ontstaan door het bewerken met de [[smidshamer]], op te heffen. Nadat het voorwerp ten slotte de gewenste vorm heeft wordt het afgekoeld in koud water. Als de smid [[kunst]]zinnig is wordt het voorwerp vaak nog verfraaid o.a. door graveren, polijsten en/of versiering door inlegging met andere materialen of metalen.
 
== Geschiedenis ==
Het is een zeer oud beroep want sinds de tijd dat de mens [[metaal]] is gaan gebruiken wordt er natuurlijk al gesmeed. In de [[Oudheid]] hing er een waas van geheimzinnigheid om de smid die met vuur en vonkenspattend ijzer in de weer was. In [[sprookje]]s en [[legende (volksverhaal)|legende]]n worden vaak [[Dwerg (fictieve soort)|dwergen]] als vakkundige smeden afgeschilderd.
 
Vroeger waren er ook speciale goden van de smidskunst zoals bij de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] de god [[Vulcanus (mythologie)|Vulcanus]] en bij de [[Grieken]] [[Hephaistos]]. Al in de oudheid was de smeedkunst hoog ontwikkeld. Vooral de [[Kelten]] en de [[Germanen]] wisten prachtig gesmede wapens en kunstvoorwerpen te maken.
 
De smid was onmisbaar voor de [[agrariër|boeren]], want hij maakte voor hen al het benodigde gereedschap zoals ploegen, schoppen, harken en schoffels. Voor andere ambachtslieden was de smid ook onmisbaar want voor hun beroep maakte hij ook het benodigde gereedschap zoals voor de [[Kuiperij|kuiper]], [[schoenmaker (beroep)|schoenmaker]] en [[timmerman]]. En natuurlijk was de smid onmisbaar voor het [[Koninklijke Landmacht|leger]]. Hij maakte wapens zoals zwaarden, [[strijdbijl]]en, speren enz. en wapenuitrustingen zoals [[harnas]]sen. Vaak hadden militaire leiders smeden in dienst voor het vervaardigen van oorlogsmachines zoals [[katapult]]en, [[Katapult|blijden]], [[belegeringstoren]]s en [[stormram]]men
 
Tegenwoordig is de 'algemene' smid vrijwel verdwenen en is zijn taak overgenomen door machinefabrieken die met grote productiesnelheid de metalen voorwerpen maken die voor het dagelijkse leven nodig zijn. Alleen het oude beroep van [[hoefsmid]] is nog steeds vrijwel onveranderd gebleven. Ook is er nog vraag naar producten van de [[edelsmid]] voor juwelierswerk. Er is ook nog werk voor [[kunstenaar]]s die de smidskunst voor ornamenteel werk uitoefenen en voor restauratieprojecten aan historische gebouwen.
 
De kennis van de vroegere smeden is nog bewaard gebleven in veel handboeken en tegenwoordig zijn er nog mensen die voor hun plezier en als vrijetijdsbesteding de smeedkunst beoefenen. In sommige vrijetijdscentra worden ook cursussen gegeven om de smeedkunst onder de knie te krijgen.
 
== [[Genealogie (geschiedkunde)|Genealogie]] ==
De meeste mensen met de [[achternaam]] 'Smi(d)(t)(s)', 'Smed(t)(s)', en afleidingen hiervan hebben waarschijnlijk in het (recente) verleden smeden onder hun voorouders. Dat geldt ook voor de Latijnse vormen 'Faber' en 'Fabricius'. Het was vroeger vaak gebruikelijk om als achternaam het [[beroep]] te nemen dat men uitoefende.
 
== Gespecialiseerde (oude) smidsberoepen ==
In de tijd van de [[Gilde (beroepsgroep)|gilden]] kwamen bij de smedengilden de volgende specialisaties voor:
*[[bussenmaker]] - gespecialiseerd in het maken van wapens die door de loop worden geladen met, jawel, buskruit
* [[dompermaker]] of [[profeytermaker]] – gespecialiseerd in het maken van kandelaars en kaarsendompers
* [[Edelsmeedkunst|edelsmid]] ([[zilversmid]] of [[goudsmid]]) - gespecialiseerd in het vervaardigen van [[sieraad|sieraden]] en andere voorwerpen uit [[edelmetaal]]
* [[grofsmid]] – gespecialiseerd in het maken van grof smeedwerk
* [[hangslotenmaker]] - gespecialiseerd in het maken van [[hangslot]]en
* [[harnasmaker]] – gespecialiseerd in het maken van [[harnas]]sen en [[maliënkolder]]s
* [[hoefsmid]] – gespecialiseerd in het maken van [[hoefijzer]]s en het beslaan van paarden
* [[horlogemaker]] – gespecialiseerd in het maken van [[Klok (tijd)|uurwerk]]en
* [[huisslotenmaker]] – gespecialiseerd in het maken van alledaagse [[slot (sluiting)|sloten]]
* [[instrumentmaker]] - gespecialiseerd in het maken van ijzeren [[Gebruiksvoorwerp|gebruiksvoorwerpen]]
* [[kachelsmid]] - gespecialiseerd in het maken van [[kachel]]s
* [[knopengieter (beroep)|knopengieter]] - gespecialiseerd in het maken van ijzeren [[knoop (kleding)|knopen]]
* [[kopergieter]] – gespecialiseerd in het maken van [[koper (element)|koperen]] voorwerpen, meestal gecombineerd met het vak [[koperslager]]
* [[koperslager]] – gespecialiseerd in het bewerken van koperen voorwerpen, meestal gecombineerd met het vak [[kopergieter]]
* [[kunstsmid]], zoals [[Louis Van Boeckel]] of [[Theodorus Cox|Theo Cox]]
* [[ladenmaker]]
* [[loopsmid]] – gespecialiseerd in het maken van [[Loop (vuurwapen)|lopen]] voor [[Gevechtswapen|wapens]]
* [[mathematisch instrumentmaker]] – zie [[instrumentmaker]]
* [[messenmaker]]
* [[naaldenmaker]]
* [[oorijzermaker]]
* [[pistoolmaker]]
* [[ploegsmid]]
* [[pompenmaker]]
* [[profeytermaker]] – zie dompermaker
* [[roermaker]] – gespecialiseerd in het maken van [[geweer]]lopen
* [[slotenmaker]]
* [[speldenmaker]]
* [[spijkermaker]]
* [[spoormaker]]
* [[staalknoppengieter]]
* [[stangenmaker]]
* [[strijkijzermaker]]
* [[tinnegieter]]
* [[trompetmaker]]
* [[uithangbordenmaker]]
* [[uitvijlder]] – gespecialiseerd in het sluitend maken van metalen delen die ten opzicht van elkaar moesten kunnen bewegen
* [[vingerhoedmaker]]
* [[vuurmaker]] – smidsknecht die het smidsvuur brandend houdt
* [[wagen]]maker
* [[wapensmid]]
* [[witvijlder]] – zie [[uitvijlder]]
* [[zwaardveger]]
 
De meeste van deze specialisaties zijn in de tijd verloren gegaan, maar bij het [[Sint Eloyen Gasthuis]] in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] worden deze beroepen nog steeds toegekend bij de installatie tot [[gildenbroeder]]s.
 
== Het smidsberoep in cultuurhistorisch perspectief ==
* Volgens [[Bijbel (christendom)|Genesis 4 : 1-22]] was [[Tubal-Kaïn]], zoon van [[Lamech]] en [[Silla (persoon)|Silla]] ''den vader van de smeden, allen, die koper en ijzer bewerken''. We spreken hier over de zevende generatie na [[Adam]] en [[Eva (persoon)|Eva]], waarmee het smidsberoep volgens de [[Bijbel (christendom)|Bijbel]] tot de oudste beroepen van de wereld gerekend wordt (na [[Agrariër|landbouwer]], [[schaapherder|herder]] en [[citer|citer-]] en [[fluit (muziekinstrument)|fluitspeler]]).
* [[Dzjengis Khan]] (1155, 1162 of 1167 - 18 augustus 1227) kreeg bij zijn geboorte de titel van Temüjin ([[Mongools]]: Тэмүүжин), is meester van de smeden. Dat was zeer bijzonder, want in die tijd stonden de Mongolen bekend als de meester-smeden van onze wereld.
* [[Alvis (mythologie)|Alvis]] is de beroemde meester-smid uit de Noordse (Scandinavische) [[mythologie]].
* Op 8 mei 1304 kregen in de eerste Utrechtse Gildenbrief de plaatselijke gilden het stadsbestuur in handen. Voor de eerste keer is hiermee het Utrechtse Smedengilde vermeld. Zie ook [[Sint Eloyen Gasthuis]].
 
== Patroonheilige ==
De [[Beschermheilige|patroonheilige]] van de smeden is [[Eligius|Sint Elooi]]. Zijn gedenkdag valt op 1 december.
 
== Zie ook ==
* [[Smeden]]
* [[Smederij]]
* [[Stavelij]]
 
== Gezegdes en uitdrukkingen voortgekomen uit het smidsambacht ==
* '''Het ijzer smeden als het heet is'''
* '''Het geheim van de smid'''. Betekenis: Dit is alleen bekend bij ingewijden. Herkomst: Tijdens de kruistochten maakten de christelijke ridders kennis met de sterke zwaarden aan moslimzijde. Deze sterkte werd gemaakt door toevoeging van koolstof aan het ijzererts tijdens het bewerkingsproces. Dit 'geheim' namen de ridders mee terug naar West-Europa.
* '''Witheet'''
* '''Roodgloeiend'''
* '''In de tang nemen'''
* '''Er leven inblazen'''
* '''Erop blijven hameren'''
* '''Meerdere ijzers in het vuur hebben'''
* '''Kolen op het vuur gooien'''
 
Iemand die reparaties verricht (ongeacht welke, zelfs van horloges), wordt ook wel smid genoemd, een [[tandarts]] is dan smoelensmid.
 
== Literatuur ==
* ''Practical projects for the Blacksmith'' (1980) Ted Tucker ISBN 9020116487
 
Nederlandse vertaling:
* ''Smidswerk in de praktijk'' (1984) Ted Tucker, Kluwer technische boeken BV<br />(Antiquarisch nog verkrijgbaar of anders in de plaatselijke [[Bibliotheek (algemeen)|bibliotheek]] aan te vragen)
 
In dit praktische boekje beschrijft Tucker hoe je met eenvoudige materialen een simpele smidse kunt inrichten. Vervolgens wordt aan de hand van het vervaardigen van eenvoudige gebruiksvoorwerpen als een tang, schaar, vleesspies, hang en sluit werk enz. uitleg gegeven van de diverse basistechnieken van het smeden. Tot slot nog de opbouw van een meer 'professionele' smidse.
 
== Externe links ==
* [http://www.smederijmuseum.nl/index_ned.html Smederijmuseum ''"D' Oale Smederië"''] te [[Hellendoorn (plaats)|Hellendoorn]]
* [http://www.delocht.nl/ Streekmuseum ''"De Locht"'']
* [http://www.orvelte.net/smederij/ Smederij] in het museumdorp [[Orvelte]] (Drenthe).
* [http://www.openluchtmuseum.nl/objects/obj/43 Smederij] van het [[Openluchtmuseum Arnhem]]
* [http://www.museumsmederijelburg.nl/ Smederijmuseum De Hoefhamer in Elburg]
 
{{Commonscat|Smiths}}
 
[[Categorie:Technisch beroep]]
[[Categorie:Metaaltechniek]]
[[Categorie:Metaalindustrie]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Smid"