Wikipedia

Jodendom: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Aanvulling; Links; Bronvraag; Opmerking over Tempelberg verwijderd
redactie.
Regel 6:
Het jodendom past niet gemakkelijk in de [[Westerse cultuur|westerse]] [[categorie (filosofie)|categorie]]ën zoals religie, [[menselijk ras|ras]], [[etniciteit]] of [[cultuur]]. Dit komt doordat Joden het jodendom in termen van 4000 jaar geschiedenis beschouwen. Tijdens dit lange tijdperk hebben Joden [[slavernij]], [[Chaos (situatie)|chaos]], [[theocratie]], verovering, [[bezetting (militair)|bezetting]] en [[verbanning|ballingschap]] ervaren en zijn zij in contact geweest met en beïnvloed door het [[Oude Egypte]], [[Babylonië]], [[Perzische Rijk|Perzië]], het [[Griekenland|Griekse]] [[hellenisme]], evenals moderne bewegingen zoals de [[Verlichting (stroming)|Verlichting]], het [[socialisme]] en de opkomst van het [[nationalisme]]. Daarom stelt de Joods-[[Verenigde Staten|Amerikaanse]] professor [[Daniel Boyarin]] dat "Joods-zijn de pure categorieën van [[identiteit (eigenheid)|identiteit]] doorbreekt, omdat het niet nationaal is, niet [[genealogie (geschiedkunde)|genealogisch]] en niet godsdienstig, maar elk van deze, in een [[dialectiek|dialectische]] spanning."<ref>{{Aut|D. Boyarin - J. Boyarin}}, Diaspora: Generation and the Ground of Jewish Identity, in ''Critical Inquiry'' 19 (1993), p. [http://neareastern.berkeley.edu/Web_Boyarin/BoyarinArticles/69%20Diaspora%20(1993).pdf 721.]</ref>
 
De basiswetten, met name de [[axioma|principeTien geboden]]s, en de bijbelse geschiedenis van het jodendom vormen de morele en historische fundamenten van andere religies, waaronder het [[christendom]] en de [[islam]].
 
== Ontstaan ==
=== Rabbijnse visie ===
Volgens de Joodse traditie was de [[Semieten|Semiet]] [[Abraham|Abraham (Awraham)]], (afkomstig uit [[Ur (Sumer)|Ur]] der [[Chaldeeën]]) de eerste jood. Daarom wordt hij aartsvader genoemd. [[Rabbijnse literatuur]] vertelt dat hij de eerste was om het tegen de rest van de wereld op te nemen en de dwaasheid van [[Heiden (geloof)|afgodendienst]] af te werpen. Hij vertrok richting [[Kanaän (gebied)|(Kanaän)]]. Daarop beloofde [[God (jodendom)|God]] dat Abraham, inmiddels al op hoge leeftijd wonend in Kanaän met zijn vrouw, aartsmoeder [[Sara (aartsmoeder)|Sara]], nog nageslacht zou krijgen dat het land zou gaan bewonen. Hierna werd aartsvader [[Isaak (aartsvader)|Isaak]] geboren. Isaak kreeg twee zoons, [[Ezau]] en Jakob. Volgens de [[Tenach]] gaf God aan [[Jakob (aartsvader)|Jakob]] bij zijn binnenkomst in Kanaän de naam "Israël" hetgeen betekent: "hij die met God worstelt", en zegde hem toe dat zijn nakomelingen Zijn [[volk]] zouden zijn.
=== Hebreeuwse Bijbel ===
God stuurde, tijdens een hongersnood in Kanaän, Jakob en zijn kinderen naar [[Oude Egypte|Egypte]]. Toen zij daar als slaven werden gebruikt, stuurde God [[Mozes]] om de [[Israëlieten]] daar weg te halen. Na deze [[Uittocht uit Egypte]] bracht God hen naar de berg [[Sinaïberg|Sinaï]] om hun de [[Thora]] te geven, en leidde hen uiteindelijk naar beloofdhet beloofde land, (Erets Jisrael). God bepaalde dat de nakomelingen van Mozes' broer [[Aäron]] een priesterklasse binnen de Israëlitische gemeenschap zouden zijn. Zij dienden tijdens de lange tocht vanuit Egypte eerst in een verplaatsbare tent, de [[Tabernakel (Tenach)|Tabernakel]]. Aangekomen in het beloofde land werd de tent met de tabernakel in de stad [[Silo (LaterBijbelse diendenplaats)|Silo]] geplaatst. De tabernakel bleef daar meer dan 300 jaar. Gedurende die tijd zou God aan zijn volk leiders en strijders verstrekt hebben om hen te verzamelen tegen de vijanden die hij op hen af stuurde. Na verloop van tijd daalde de moraal van het volk tot het punt waarin God de [[Filistijnen]] toestond om de tempel in Silo te veroveren en te plunderen. De Israëlieten vertelden de [[profeet]] [[Samuel (profeet)|Samuel]] dat zij het punt hadden bereikt waarop zij behoefte hadden aan een permanente koning, zoals andere volken die hadden. God wist dat dit niet het beste voor hen was, maar willigde het verzoek in en liet Samuel [[Saul]], een groot maar zeer bescheiden mens, benoemen tot [[koning (titel)|koning]]. Toen de mensen Saul overhaalden tegen een order in te gaan die via Samuel gegeven was, beval God Samuel om [[Koning David|David]] in plaats van Saul te benoemen. Zodra David gevestigd was, vertelde hij de profeet [[Natan (profeet)|Nathan]] dat hij een permanente tempel zou willen bouwen. God achtte David zelf daarvoor niet goed genoeg, maar zei dat hij zijn zoon [[Salomo]] zou toestaan om de tempel te bouwen. Salomo bouwde een [[Tempel van Salomo|tempel]] in [[Jeruzalem]]. De nakomelingen van Aäron dienden verolgens als priesters in de [[Joodse tempel|Tempel van Jeruzalem]]).
In dat land werd de tent met de tabernakel in de stad [[Silo (Bijbelse plaats)|Silo]] geplaatst en bleef daar meer dan 300 jaar. Gedurende die tijd zou God aan zijn volk leiders en strijders verstrekt hebben om hen te verzamelen tegen de vijanden die hij op hen af stuurde. Na verloop van tijd daalde de moraal van het volk tot het punt waarin God de [[Filistijnen]] toestond om de tempel in Silo te veroveren en te plunderen.
De Israëlieten vertelden de [[profeet]] [[Samuel (profeet)|Samuel]] dat zij het punt hadden bereikt waarop zij behoefte hadden aan een permanente koning, zoals andere volken die hadden. God wist dat dit niet het beste voor hen was, maar willigde het verzoek in en liet Samuel [[Saul]], een groot maar zeer bescheiden mens, benoemen tot [[koning (titel)|koning]]. Toen de mensen Saul overhaalden tegen een order in te gaan die via Samuel gegeven was, beval God Samuel om [[Koning David|David]] in plaats van Saul te benoemen.
Zodra David gevestigd was, vertelde hij de profeet [[Natan (profeet)|Nathan]] dat hij een permanente tempel zou willen bouwen. God achtte David zelf daarvoor niet goed genoeg, maar zei dat hij zijn zoon [[Salomo]] zou toestaan om de tempel te bouwen. Salomo bouwde een [[Tempel van Salomo|tempel]] in [[Jeruzalem]].
Na de dood van Salomo werd het koninkrijk verdeeld in de twee koninkrijken [[Koninkrijk Israël]] en [[Koninkrijk Juda]]. Het koninkrijk Israël had een verscheidenheid aan koningen en vanwege een zich uitbreidende afgodendienst zou God na een paar honderd jaar [[Assyrische Rijk|Assyrië]] toestaan om Israël te veroveren. Het koninkrijk Juda, waarvan Jeruzalem de [[hoofdstad]] was geworden en dat de tempel bevatte, bleef onder het gezag van het [[Huis van David]]. De afgodendienst echter steeg tot het punt dat God [[Babylonië]] toestond om Juda te veroveren, de tempel te vernietigen, die 410 jaar in gebruik was geweest{{Bron?|2016|05|30}}, en zijn volk naar Babylonië te verbannen met de belofte dat zij na 70 jaar zouden worden bevrijd.▼
Na 70 jaar werd het de mensen toegestaan terug te keren onder leiding van [[Ezra (priester)|Ezra]], en zou de tempel worden herbouwd. Deze [[tweede tempel]] stond 420 jaar overeind, waarna hij werd vernietigd door de [[Romeinse Rijk|Romeinse]] generaal en latere [[keizer]] [[Titus (keizer)|Titus]].
 
▲Na de dood van Salomo werd het koninkrijk verdeeld in de twee koninkrijken: [[Koninkrijk Israël]] en [[Koninkrijk Juda]]. Het koninkrijk Israël had een verscheidenheid aan koningen en vanwege een zich uitbreidende afgodendienst zou God na een paar honderd jaar [[Assyrische Rijk|Assyrië]] toestaan om Israël te veroveren. Het koninkrijk Juda, waarvan Jeruzalem de [[hoofdstad]] was geworden en dat de tempel bevatte, bleef onder het gezag van het [[Huis van David]]. De afgodendienst echter steeg tot het punt dat God [[Babylonië]] toestond om Juda te veroveren, de tempel te vernietigen, die 410 jaar in gebruik was geweest{{Bron?|2016|05|30}}, en zijn volk naar Babylonië te verbannen met de belofte dat zij na 70 jaar zouden worden bevrijd. Na 70 jaar werd het de mensen toegestaan terug te keren onder leiding van [[Ezra (priester)|Ezra]], en zou de tempel worden herbouwd. Deze [[Joodse tempel|tweede tempel]] stond 420 jaar overeind, waarna hij werd vernietigd door de [[Romeinse Rijk|Romeinse]] generaal en latere [[keizer]] [[Titus (keizer)|Titus]].
De Thora, die op de berg Sinaï aan Mozes werd gegeven, omvat vijf boeken. De details, die de bijbehorende ''Mondelinge Thora'' vormden, moesten ongeschreven blijven. Echter, aangezien de vervolging van de Joden toenam, ontstond het gevaar dat details vergeten zouden worden. Daarom werden zij alsnog opgetekend in de [[Misjna]], de [[Talmoed]], en andere heilige boeken van het jodendom.▼
 
▲De Thora, die op de berg Sinaï aan Mozes werd gegeven, omvat vijf boeken. De details, die de bijbehorende ''Mondelinge Thora'' vormden, moesten ongeschreven blijven. Echter, aangezien de vervolging van de Joden toenam, ontstond het gevaar dat details vergeten zouden worden. Daarom werdenwerd zijde mondelinge leer alsnog opgetekend in de [[Misjna]], de [[Talmoed]], en andere heilige boeken van het jodendom.
=== Historisch-kritische visie ===▼
Volgens de historisch-kritische visie onderscheiden twee kenmerken het jodendom van de andere godsdiensten die bestonden toen het jodendom zich net ontwikkelde. Het eerste kenmerk was het [[henotheïsme]], dat zich geleidelijk heeft ontwikkeld tot [[monotheïsme]]. Hoewel de ontkenning van andere goden voor het rabbijnse jodendom fundamenteel is, impliceert de Thora volgens vele kritische geleerden vaak dat vroege Israëlieten het bestaan van andere goden erkenden. De betekenis ligt eerder in de Joodse idee dat God de mensen creëerde en voor hen zorgde. In [[polytheïsme|polytheïstische godsdiensten]] is de schepping van de mensheid vaak iets bijkomstigs en zijn de goden hoofdzakelijk betrokken bij hun relaties met andere goden, niet met mensen.{{bron?||2016|05|24}}▼
 
▲=== Historisch-kritische visie ===
Ten tweede specificeert de Thora vele wetten die de afstammelingen van Israël moeten volgen. Andere godsdiensten werden toentertijd gekenmerkt door tempels waarin de priesters hun goden door offers zouden aanbidden. De Joden hadden ook zo'n tempel, met priesters, en brachten offers, maar dit waren niet de enige middelen om God dienstig te zijn. In vergelijking met andere godsdiensten verhoogt het jodendom het dagelijkse leven tot het niveau van een tempel en aanbidden Joden God door dagelijkse acties.▼
Volgens de historisch-kritische visie onderscheiden twee kenmerken het jodendom van de andere godsdiensten die bestonden toen het jodendom zich net ontwikkelde.
▲Volgens de historisch-kritische visie onderscheiden twee kenmerken het jodendom van de andere godsdiensten die bestonden toen het jodendom zich net ontwikkelde.# Het eerste kenmerk was het [[henotheïsme]], dat zich geleidelijk heeft ontwikkeld tot [[monotheïsme]]. Hoewel de ontkenning van andere goden voor het rabbijnse jodendom fundamenteel is, impliceert de Thora volgens vele kritische geleerden vaak dat vroege Israëlieten het bestaan van andere goden erkenden. De betekenis ligt eerder in de Joodse idee dat God de mensen creëerde en voor hen zorgde. In [[polytheïsme|polytheïstische godsdiensten]] is de schepping van de mensheid vaak iets bijkomstigs en zijn de goden hoofdzakelijk betrokken bij hun relaties met andere goden, niet met mensen.{{bron?||2016|05|24}}
 
▲# Ten tweede specificeert de Thora vele wettengeboden en verboden die de afstammelingen van Israël moeten volgen. Andere godsdiensten werden toentertijd gekenmerkt door tempels waarin de priesters hun goden door offers zouden aanbidden. De Joden hadden ook zo'n tempel, met priesters, en brachten ook offers, maar dit waren niet de enige middelen om God dienstig te zijn. In vergelijking met andere godsdiensten verhoogt het jodendom het dagelijkse leven tot het niveau van een tempel en aanbiddeneren Joden God door het naleven van allerlei dagelijkse actiesgeboden en verboden uit de Thora, waaronder de [[Kasjroet|spijswetten]] en het naleven van de [[sjabbat]].
Tijdens de Helleense periode waren de meeste Joden al gaan geloven dat hun God de enige god was, en dat de Thora, het verslag van zijn openbaring, universele waarheden bevat. Deze ontwikkeling kan samen zijn gegaan met de belangstelling van [[goj|niet-Joodse]] zijde voor het jodendom. Zo beschouwden sommige Grieken en [[Romeinse Rijk|Romeinen]] de Joden als een zeer "filosofisch" volk vanwege hun geloof in een [[abstract denkproces|abstracte]] god. Daarbij ontstond er een groeiende Joodse interesse in Griekse filosofie, die als doel had om universele waarheden te vestigen. De Joden begonnen te werken aan de spanning tussen het [[particularisme]] van hun stelling dat alleen Joden de Thora uit hoefden te voeren, en het universalisme van hun stelling dat de Thora universele waarheden bevatte.
 
Het resultaat is een reeks ideeën en praktijken betreffende de identiteit, de ethiek, de relatie met de natuur, alsook de relatie met God, die een voorkeur geven aan "verschil" tussen Joden en niet-Joden; ideeën en praktijken betreffende de verschillen in het praktiseren van het jodendom per plaats; een hechte aandacht voor verschillende betekenissen van woorden bij het interpreteren van teksten; pogingen om verschillende standpunten over teksten vast te leggen, samen met een relatieve onverschilligheid over [[geloofsbelijdenis|credo]] en [[dogma (algemeen)|dogma]].
Regel 38 ⟶ 35:
 
=== Het jodendom tot 1700 ===
Rond de eerste eeuw voor de jaartelling waren er verscheidene kleine Joodse [[sekte]]s: de [[Farizeeën|farizeeërs]], [[Sadduceeën|Sadduceeërs]], de [[Zeloten]], [[Essenen]] en later ook de [[christendom|christenen]]. Na de vernietiging van de Tweede Tempel in 70 verdwenen de meeste sektes. In de eeuwen die volgden verspreidden de joden zich over vele landen, hetgeen de [[joodse diaspora]] wordt genoemd. Het christendom bleef bestaan, maar het brak met het jodendom en werd een afzonderlijke godsdienst; farizeeërs bleven ook bestaan, maar in de vorm van het [[rabbijns jodendom]].
 
Sommige Joden uit de [[8e eeuw|8e]] en [[9e eeuw]] waren het eens met de Sadduceeërs wat betreft de verwerping van de mondelinge wetten die in de Misjna en de twee Talmoeds werden geregistreerd, van de farizeeërs en de [[rabbijn]]en sinds de verwoesting van de tempel. Tot deze groep separatisten behoorden de [[Isunianen]], [[Judganieten]], [[Malikieten]] en anderen. Deze Joden volgden aanvankelijk op een vrij letterlijke wijze de wetten van de TenachThora. Spoedig echter ontwikkelden zij hun eigen mondelinge tradities, die van de rabbijnse tradities verschilden,. enZo vormdenontstond uiteindelijk het [[Karaïtisch jodendom]]. Karaïeten zijn er vandaag nog in kleine aantallen. De meesten leven tegenwoordig in [[Israël]].
 
Met de tijd ontwikkelden de Joden zich tot verschillende etnische groepen: onder andere de [[Asjkenazische Joden]] uit [[Centraal-Europa|Centraal-]] en [[Oost-Europa]] en [[Rusland]], de [[Sefardische Joden]] uit [[Spanje]], [[Portugal]] en [[Noord-Afrika]], en de [[Jemen]]ieten, in het zuidelijke uiteinde van het [[Arabisch Schiereiland]]. De afsplitsingen zijn vooral cultureel-geografisch van aard en zijn niet gebaseerd op een aanzienlijk doctrinair geschil, hoewel de afstand tussen de etnische groepen wel resulteerde in kleine verschillen in de praktijk en gebeden.
Regel 48 ⟶ 45:
=== Chassidisme ===
{{Zie hoofdartikel|Chassidisch jodendom}}
Het chassidisch jodendom werd geïnitieerd door [[Yisroel ben Eliezer|Israël ben Eliezer]] (1700-1760), ook bekend als Ba'al Sjem Tov (of ''Besjt''). Zijn discipelen trokken vele aanhangers, aan. Zij creëerdendie talrijke chassidische groepen stichtten in Oost- en Centraal-Europa. Het chassidisch jodendom werd uiteindelijk de manier van leven voor vele Joden in Europa. De Joodse [[immigratie]]golf in [[1880-1889|de jaren 80 van de 19e eeuw]] bracht deze richting binnen het jodendom ook naar de Verenigde Staten.
 
Ooit bestond er een ernstig schisma tussen de chassidische en niet-chassidische orthodoxe Joden. De Europese Joden die de chassidische beweging verwierpen, werden door chassidische Joden bestempeld als ''misnagdim'' ofwel "tegenstanders". Desalniettemin zijn alle sektes van het chassidische jodendom ondergebracht in de stroming die buiten de Verenigde Staten het grootste is, het [[orthodox jodendom]], waarin ze samen met de '"tegenstanders'" het [[charedisch jodendom]] vormen.
 
=== Het jodendom tijdens de Hervorming en de Verlichting ===
{{Zie hoofdartikel|Haskala}}
In de late [[18e eeuw]] werdontstonden in [[Europa (werelddeel)|Europa]] overspoeld door een groep intellectuele, sociale en politieke bewegingen indie hetgeïnspireerd kaderwaren vandoor de Verlichting. Die leidde tot een versoepeling van de Europese wetten die Joden belemmerden te [[emancipatie|emanciperen]] en met de bredere [[secularisme|seculiere]] wereld in contact te staan. Aan Joden werd toegang tot seculair onderwijs en seculaire instellingen verleend. Een parallelle Joodse beweging, de [[haskala]] of ''Joodse Verlichting'', ontstond als reactie op zowel de Verlichting als de nieuwe vrijheden. De haskala legde een nadruk op integratie met de seculiere maatschappij. De strijd tussen verdedigers van de haskala en traditionelere Joodse concepten leidde uiteindelijk tot de vorming van verschillende takken in het jodendom: [[liberaal jodendom]], vele vormen van orthodox jodendom en [[conservatief jodendom]], enalsmede een aantal kleinere groepen.
 
=== De Holocaust ===
{{Zie hoofdartikel|Holocaust}}
Het verlies van ongeveer 6 miljoen levens in de Holocaust in de periode 1933-1945 had een radicale demografische verschuiving tot gevolg, en beïnvloedde uiteindelijksterk de organisatie van het georganiseerde jodendom zoals dit tegenwoordigin bestaatEuropa. Desondanks had de Holocaust weinig blijvende invloed op de inhoud van de Joodse religie.
 
=== Na de Holocaust ===
Regel 64 ⟶ 61:
In de meeste westerse naties, zoals de Verenigde Staten van Amerika, Israël, [[Canada]], het [[Verenigd Koninkrijk]] en [[Zuid-Afrika]], bestaat onder Joden een grote verscheidenheid van religieuze praktijken, met een meerderheid van seculaire en onorthodoxe Joden. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld hadden volgens [http://www.ujc.org/content_display.html?ArticleID=83784 het bevolkingsonderzoek van 2001] 4,3 miljoen van de 5,1 miljoen Joden een of andere aansluiting met de godsdienst. Van die bevolking van verbonden Joden nam 80% deel aan een of andere soort Joodse godsdienstige praktijk, maar was slechts 48% lid van een Joodse gemeenschap.
 
De godsdienstige en seculaireseculiere Joodse bewegingen in de Verenigde Staten en Canada vinden veelal dat er sprake is van een crisissituatie en hebben ernstige zorg over de toenemende percentages van [[Gemengd huwelijk|gemengde huwelijken]] en [[Culturele assimilatie|assimilatie]]. Aangezien de Amerikaanse Joden later in hun leven trouwen dan vroeger gebruikelijk was en gemiddeld minder kinderen krijgen dan vroeger, is het geboortecijfer voor Amerikaanse Joden van meer dan 2,0 gedaald tot 1,7. Als gevolg van gemengde huwelijken en lage geboortecijfers kromp de Joodse bevolking in de Verenigde Staten van 5,5 miljoen in 1990 tot 5,1 miljoen in 2001. Dit is indicatief voor de algemene bevolkingstendenzen binnen de Joodse gemeenschap in [[Joodse diaspora|diaspora]], maar een nadruk op bevolking maskeert de diversiteit van de huidige Joodse godsdienstige praktijk, evenals de groeitendenzen onder sommige gemeenschappen, zoals Haredi-Joden. Hierdoor groeit het percentage orthodoxe Joden, terwijl het aantal Joden als geheel afneemt. In de orthodox-Joodse gemeenschap is tevens over het algemeen geen sprake van gemengde huwelijken en assimilatie, gezien de religieuze omgeving waarin kinderen al van jongs af aan opgroeien. In New York maar ook in Antwerpen wonen talloze Joden die daar geboren zijn maar geen Engels respectievelijk Nederlands spreken; vanzelfsprekend is de kans dat zij trouwen met een niet-Joodse partner niet erg groot.
 
In de laatste 50 jaar is de interesse in godsdienst onder vele segmenten van de Joodse bevolking toegenomen. Alle belangrijke Joodse groeperingen hebben een heropleving in populariteit ervaren, met stijgende aantallen jongere Joden die aan Joods onderwijs deelnemen en toetreden tot [[synagoge]]s. Hoewel deze groei niet het algehele demografische verlies heeft gecompenseerd, groeien vele Joodse gemeenschappen en bewegingen, waarbij het hoogtepunt in de Verenigde Staten in [[1970-1979|de jaren 70]] lag. De charedische bewegingen in Israël en met name de Sefardische charediem kenden een bloeiperiode in de jaren 80 en [[1890-1899|90 van de 19e eeuw]].
Regel 71 ⟶ 68:
Hoewel te vroeg voor geschiedschrijving lijkt de euforie van de verschillende religieuze bewegingen in de 20e eeuw gekalmeerd.{{bron?||2016|4|26}} Om de langzame neerwaartse daling te compenseren, is de openheid voor bekeringen - met name onder niet-Joden met een Joodse achtergrond - iets groter dan voorheen.{{bron?||2016|4|26}} In Nederland is dit echter niet het geval en is de mogelijkheid zich tot het jodendom te bekeren uiterst beperkt.{{bron?||2016|4|26}}
 
In Israël is in 2004 een poging gedaan een nieuw religieus gerechtshof, het [[Sanhedrin (gerechtshof)|Sanhedrin]], te stichten dat het voor orthodoxe Joden mogelijk zou kunnen maken om bestaande regelgeving aanzienlijk aan te passen door een bredere [[consensus]].{{bron?||2016|4|26}} Dit Sanhedrin wordt door de [[Charedisch jodendom|ultraorthodoxe gemeenschap]] echter niet erkend en heeft dus weinig kans op succes.
 
== Joodse wet ==
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Jodendom"