Jodendom: verschil tussen versies

Volgens de Joodse traditie was [[Abraham|Abraham (Awraham)]] de eerste Jood. [[Rabbijnse literatuur]] vertelt dat hij de eerste was om het tegen de rest van de wereld op te nemen en de dwaasheid van [[Heiden (geloof)|afgodendienst]] af te werpen. Daarop beloofde [[God (jodendom)|God]] dat Abraham, inmiddels al op hoge leeftijd, met zijn vrouw, aartsmoeder [[Sara (aartsmoeder)|Sara]], nog kinderennageslacht zou krijgen, omen tedat beginnendie het land [[IsaakKanaän (aartsvadergebied)|Isaak (JitschakKanaän)]], diezouden zijnkrijgen. werkKanaän zoudenwordt voortzettendan enook ''Eretsaangeduid Jisrael'' (=als "het beloofde land". Na deze belofte van Israël,God daarwerd aarstvader [[KanaänIsaak (gebiedaartsvader)|Kena'an (Kanaan)Isaak]] genoemd)geboren. zoudenIsaak ervenkreeg aartsvader Jakob als zoon. Volgens de [[Tenach]] (= de [[Hebreeuwse Bijbel]]) gaf God deaan zoon van Isaak, [[Jakob (aartsvader)|Jakob (Jaäkov)]], de naam "Israël", wathetgeen "hij die met God worstelt" betekent, en wijdde zijn nakomelingen in om zijn [[natie]] te zijn.

God stuurde Jakob en zijn kinderen naar [[Oude Egypte|Egypte]]; nadat zij uiteindelijk slaven werden, stuurde God [[Mozes|Mozes (Mosje)]] om de [[Israëlieten]] uit de slavernij terug te kopen. Na de [[Uittocht uit Egypte]] bracht God hen naar de berg [[Sinaïberg|Sinaï]] om hun de [[Thora]](= de eerste vijf boeken van de Tenach) te geven, en bracht hen uiteindelijk naar het beloofde land, Erets Jisrael. God bepaalde dat de nakomelingen van Mozes' broer [[Aäron|Aäron (Aharon)]] een priesterklasse binnen de Israëlitische gemeenschap zouden zijn. Zij dienden tijdens de lange tocht vanuit Egypte naar het beloofde land eerst in een verplaatsbare tent, de [[Tabernakel (Tenach)|Tabernakel]]. (eenLater verplaatsbaardienden huisde nakomelingen van verering), en later dienden hun nakomelingenAäron in de [[Joodse tempel|Tempels van Jeruzalem]].

De Israëlieten vertelden de [[profeet]] [[Samuel (profeet)|Samuel]] (Sjmoe'el) dat zij het punt hadden bereikt waarop zij behoefte hadden aan een permanente koning, zoals andere naties die hadden. God wist dat dit niet het beste voor de Joden was, maar willigde het verzoek in en liet Samuel [[Saul]], een groot maar zeer bescheiden mens, benoemen tot [[koning (titel)|koning]]. Toen de mensen Saul overhaalden tegen een order in te gaan die via Samuel gegeven was, beval God Samuel om [[Koning David|David]] in plaats van Saul te benoemen.

Na de dood van Salomo werd het koninkrijk verdeeld in de twee koninkrijken [[Koninkrijk Israël|Israël]] en [[Judea|Judea (Jehoeda)]] bestaande uit twee stammen. Israël had een verscheidenheid aan koningen, maar na een paar honderd jaar stond God vanwege een zich uitbreidende afgodendienst [[Assyrische Rijk|Assyrië]] toe om Israël te veroveren en zijn volk te verbannen. Het koninkrijk van Judea, waarvan Jeruzalem de [[hoofdstad]] was en dat de tempel bevatte, bleef onder het gezag van het [[Huis van David]]. De afgodendienst echter steeg tot het punt dat God Babylonië toestond om Judea te veroveren, de tempel te vernietigen, die 410 jaar in gebruik was geweest, en zijn volk naar Babylonië te verbannen, met de belofte dat zij na 70 jaar zouden worden bevrijd.

Na 70 jaar werd het de mensen toegestaan terug te keren naar Israël onder leiding van [[Ezra (boek)|Ezra]], en de tempel werd herbouwd. Deze tweede tempel stond 420 jaar overeind, waarna hij werd vernietigd door de [[Romeinse Rijk|Romeinse]] generaal en latere [[keizer]] [[Titus (keizer)|Titus]]. Dit is de staat waarin de berg [[Tempelberg|Moriah]] moet blijven totdat een nakomeling van David zich voordoet om de glorie van Israël te herstellen. (hetOp bestaandeze vanlocatie is inmiddels ook de [[islam]]itische [[Rotskoepel|Koepel van de Rots]] doet in deze theologische visie niet ter zake)aanwezig.

De Thora, die op de berg Sinaï aan Mozes werd gegeven, werd samengevat in deheeft vijf boeken van Mozes en samen met de boeken van en over de profeten en de geschriften de ''Geschreven Thora'' genoemd. De details, die de bijbehorende ''Mondelinge Thora'' vormden, moesten ongeschreven blijven. Echter, aangezien de vervolging van de Joden toenam, ontstond het gevaar dat details vergeten zouden worden. Daarom werden zij alsnog opgetekend in de [[Misjna]], de [[Talmoed]], en andere heilige boeken van het jodendom.

Volgens de historisch-kritische visie onderscheiden twee kenmerken het jodendom van de andere godsdiensten die bestonden toen het jodendom zich net ontwikkelde. Het eerste kenmerk was het [[henotheïsme]], dat zich geleidelijk heeft ontwikkeld tot [[monotheïsme]]. Hoewel de ontkenning van andere goden voor het rabbijnse jodendom fundamenteel is, impliceert de Thora volgens vele kritische geleerden vaak dat vroege Israëlieten het bestaan van andere goden erkenden. De betekenis ligt eerder in de Joodse idee dat God de mensen creëerde en voor hen zorgde. In het [[polytheïsme of |polytheïstische godsdiensten (= religies waarin meerdere goden aanbeden worden)]] is de schepping van de mensheid vaak iets bijkomstigs en zijn de goden hoofdzakelijk betrokken bij hun relaties met andere goden, niet met mensen.{{bron?}}

Tijdens de Helleense periode waren de meeste Joden al gaan geloven dat hun God de enige god was (en dus de god van iedereen), en dat de Thora, het verslag van zijn openbaring, universele waarheden bevat. Deze ontwikkeling kan samen zijn gegaan met de belangstelling van [[goj|niet-Joodse]] zijde voor het jodendom. Zo beschouwden (sommige Grieken en [[Romeinse Rijk|Romeinen]] beschouwden de Joden als een zeer "filosofisch" volk vanwege hun geloof in een [[abstract denkproces|abstracte]] god). enDaarbij deontstond er een groeiende Joodse interesse in Griekse filosofie, die als doel had om universele waarheden te vestigen. De Joden begonnen te werken aan de spanning tussen het [[particularisme]] van hun stelling dat alleen Joden de Thora uit hoefden te voeren, en het universalisme van hun stelling dat de Thora universele waarheden bevatte.

Het onderwerp van de [[Hebreeuwse Bijbel]] is een beschouwing van de verhouding tussen de Israëlieten en [[God (jodendom)|God]] zoals deze tevoorschijn komt in hun geschiedenis van het begin van de tijd tot de bouw van Tweede Tempel, (ongeveer 520 jaar vóór de gangbare jaartelling). Deze verhouding wordt over het algemeen als controversieel afgebeeld, aangezien de Joden worstelden met hun geloof in God enerzijds en de aantrekkelijkheid van andere goden anderzijds, en aangezien sommige Joden (inuit hetde bijzonderThora, met name Abraham, Jakob — later dus Israël geheten — en Mozes), worstelden met God of het godsbegrip.

Ooit bestond er een ernstig schisma tussen de chassidische en niet-chassidische orthodoxe Joden. De Europese Joden die de chassidische beweging verwierpen, werden door chassidische Joden bestempeld als ''misnagdim'' (letterlijkofwel "tegenstanders"). Desalniettemin zijn alle sektes van het chassidische jodendom ondergebracht in de (stroming die buiten de Verenigde Staten) dominantehet strominggrootste is, het [[orthodox jodendom]], waarin ze samen met de 'tegenstanders' het [[charedisch jodendom]] vormen.

Hoewel te vroeg voor geschiedschrijving lijkt de euforie van de verschillende religieuze bewegingen in de 20e eeuw gekalmeerd.{{bron?||2016|4|26}} Om de langzame neerwaartse daling te compenseren, is de openheid voor bekeringen - met name onder niet-Joden met een Joodse achtergrond - iets groter dan voorheen{{bron?||2016|4|26}}. In Nederland is dit echter niet het geval en is de mogelijkheid zich tot het jodendom te bekeren (''gioer'' of ''giur'') uiterst beperkt.{{bron?||2016|4|26}}

In Israël is in 2004 een poging gedaan een nieuw [[Sanhedrin (gerechtshof)|Sanhedrin]] te stichten dat het voor orthodoxe Joden mogelijk zou kunnen maken om bestaande regelgeving aanzienlijk aan te passen door een bredere [[consensus]].{{bron?||2016|4|26}} Dit Sanhedrin wordt door de [[Charedisch jodendom|ultraorthodoxe (= charedische) gemeenschap]] echter niet erkend en heeft dus weinig kans op succes.

Het fundament van de Joodse wet en traditie (''[[halacha]]'') is de Thora, bestaande uit de vijf boeken van Mozes. Volgens rabbijnse traditie zijnbevat erde Thora 613 geboden (en verboden, ''mitswot'') in de Thora. Sommige van deze wetten zijn alleen van toepassing op mannen of op vrouwen, op priesters (''kohaniem'') of op leden van de stam van [[Levi (Hebreeuwse Bijbel)|Levi]], op personen die zich met de agrarischelandbouw productenbezighouden. vanVele hetgeboden landen vanverboden Israëlzijn behandelenniet (bebouwen,meer etenrelevant, etc.).omdat Velezij wettenbetrekking warenhebben slechtsop relevantde periode toen de [[Tempel van Salomo|Tempel van Jeruzalem]] nog bestond. Minder dan 300 van deze geboden zijn vandaag nog toepasbaar.

HoewelDe ermeeste Joodsereligieuze groepenJoden zijnvolgens ontstaan die zichniet alleen op de geschreven tekst van de Thora baseerden (met name de Sadduceeërs, [[Betamaar Israël]] enook de Karaïeten)Misjna, volgen de meestemondelinge religieuzewet, Jodendie watinmiddels zijwel de Misjna (= de mondelinge wet)is noemenvastgelegd. Het rabbijnse jodendom heeft altijd gesteld dat de geschreven boeken van de Thora (=op de geschreven wet)hetzelfde gelijktijdigmoment door God aan Mozes werden gegeven metals de een mondelinge wet. Zij baseren zich hierin op de tekst van de Thora, waarin vele woorden ongedefinieerd blijven en vele procedures zonder verklaring of instructies worden vermeld; dit, stellen zij, betekent dat de lezer verondersteld wordt met andere details vertrouwd te zijn, en daaronder vallen de mondelinge bronnen. Er bestaan en bestonden echter ook Joodse groepen die zich alleen op de geschreven tekst van de Thora baseren, namelijk de Sadduceeërs, [[Beta Israël]] en de Karaïeten.

DezeDe Misjna, die gezien kan worden als parallelle reeks van materiaal aan de Thora, werd oorspronkelijk mondeling overgebracht,. enIn werd[[3e gekendeeuw]] alsC.E. dewerd mondelinge wet. Tegentegen de tijd van rabbijnRabbijn [[Jehoeda Hanassi]] ([[3e eeuw|200 na Christus]]) werd veel van dithet mondelinge materiaal uitgegeven in de Misjnavastgelegd. In de loop van de volgende vier eeuwen onderging deze wet bespreking en debat indoor zowel de belangrijkste Joodsejoodse gemeenschappen terin wereld (inzowel het land van Israël enals in Babylonië),. waarop deEr commentaren op de Misjna werdengeschreven uitgebracht, van iedere gemeenschappen apart, in [[compilatie (publicatie)|compilatie]]sdie gebundeld werden en bekend zijn geworden als de Talmoeds van Babylonië en die van het land van Israël. Deze zijn sindsdienop hun beurt weer becommentarieerd door vele Thora-geleerden.

De huidige [[Halacha]], de rabbijnse levensvoorschriften, zijn gebaseerd op een gecombineerde lezing van de Thora en de mondelinge traditie - de Misjna, [[Midrasj]], Talmoed en de vele commentaren daarop. Doordat de Halacha een [[precedent]]-gebaseerd systeem is, heeft het zich langzaam ontwikkeld. De literatuur van vragen aan rabbijnen en hun overwogen antwoorden, worden opgenomen in de [[responsa]]-literatuur. Dit wordt (in het [[Hebreeuws]]: aangeduid met ''Sjeëlot Oetesjoewot'', -hetgeen ''vragen en antwoorden')' betekent. Aangezien praktijkener zichaltijd weer vragen rijzen blijven praktijken zich ontwikkelen,. Daarom worden codes van de Joodse wet geschreven die op responsa gebaseerd zijn; de voornaamste code daarvan, de [[Sjoelchan Aroech]], bepaalt grotendeels de Joodse religieuze praktijk tot vandaag de dag. Een voorbeeld kan zijn de vraag of met Sjabbat een lift gebruikt kan worden, die aanleiding vindt in moderne ontwikkelingen.

* [[Talliet]] (gebedskleed) met [[Tsitsiet|tsietsiet]], (symbolische franjedraden), al dan niet permanent gedragen of alleen tijdens de ochtenddienst.

Hoewel het jodendom altijd een aantal geloofsbeginselen heeft bevestigd, heeft het nooit een bindende [[catechismus]] ontwikkeld. Kortom,zoals die in het christendom bestaat. erEr is geen formeel overeengekomen dogma of reeks van religieuze geloofspunten. Hoewel individuele rabbijnen, of soms volledige groepen, af en toe met een vast dogma akkoord gingen, gingen andere rabbijnen en groepen hiermee niet akkoord. Zonder centraal overeengekomen gezag kon geen enkele formulering van Joodse geloofsprincipes blijvende voorkeur over een andere verkrijgen.

Ook de Joods-[[Romeinse Rijk|Romeinse]] historicus [[Flavius Josephus]] benadrukt vooral praktijken en [[traditie]]s, en niet de geloofsleer, in zijn beschrijving van de kenmerken van een apostaat, (een afvallige Jood). en deDe eisen ten aanzien van bekering tot het JoodsJodendom zijn dan ook niet een belijdenis, maar vooral voor wordenmannen (de [[circumcisie|besnijdenis]] en het zich houden aan traditionele regels). Desalniettemin werden in het orthodox jodendom sommige beginselen, bijvoorbeeld de goddelijke oorsprong van de Thora, wel zo belangrijk geacht dat openlijke verwerping van die beginselen een reden kon zijn om die persoon tot ''afvallige'' (=''apikores'') te bestempelen.

# God iszowel omnipotent of alleskunnend (binnen de grenzen van de [[logica]]) enals omniscient of alwetend. De verschillende namen van God zijn manieren om verschillende aspecten van Zijn aanwezigheid in de wereld uit te drukken.

# Aan God alleen kan men een gebed aanbieden. Iedere tussenpersoon, (uitvanuit welke overtuiging dan ook), tussen een mens en God, verplicht of optioneel, wordt traditioneel als afvallig beschouwd.

# Mensen kunnen boeten voor [[Zonde (religie)|zonden]], die slechts fouten zijn in het nakomen van de wetten. De [[liturgie]] van de 'ontzagwekkendebelangrijke dagen' ([[Rosj Hasjana]] en [[Jom Kipoer]]) en de tien dagen van inkeer ertussen verklaren dat het [[gebed]], boete doen en ''[[tsedaka]]'', het verplichte geven voor goede doelen (enzonden hierinherstelt. Dit is dus verschillend van de vrijwillige [[Caritas (deugd)|liefdadigheid]]), zonden herstelt. Boete doen wordt alleen zinvol geacht indien vergezeld van een oprecht besluit om op te houden met onaanvaardbare acties en zelfs dan alleen als acties om verontschuldigingen aan derden aan te bieden eerlijk worden ondernomen.

[[Bestand:Gottlieb-Jews Praying in the Synagogue on Yom Kippur.jpg|260px|miniatuur|[[Joden]] in een [[synagoge]] op [[jom kippoer]], door [[Maurycy Gottlieb]], ([[1878]])]]

**** [[Mitnagdiem]], (hetgeen letterlijk ''tegenstanders)'' betekent, of "Litouws jodendom", een richting die in [[Litouwen]] ontstond en inging tegen het chassidisme. Tegenwoordig wordt de naam gebruikt voor het haredi-jodendom, dat niet chassidisch is. Het mag niet worden verward met de Joodse gemeenschap van Litouwen. Vaak worden [[Sefardische Joden]] - van de strikt orthodoxe variant - ook onder deze tak gerekend; soms worden zij als aparte tak van het charedisch jodendom gezien.

** [[Conservatief jodendom|Masorti jodendom]] – hangt een evolutieveranderingen in de Joodse wetgeving (de [[halacha]]) aan die groter is dan de principes van het orthodox jodendom toestaan. Onder de revisies zijn er vele met betrekking tot het opheffen van de traditioneel verschillende rollen van [[man (geslacht)|mannen]] en [[vrouw]]en. Masorti betekent 'traditioneel' in het [[Hebreeuws]]. De ''Masorti''-beweging is meer bekend als “conservatief”, de officiële naam in de Verenigde Staten, waar ze het grootst is. Conservatief betekent hier dat men zich, inaan tegenstellingmeer totprincipes van het liberaaltraditionele jodendom, wil houden aan de meeste principes vandan het traditioneleliberaal jodendom.

** [[Karaïtisch jodendom]] – een kleine beweging die alleen de geschrevengeboden Thoraen (=verboden Tenach)uit accepteertde Thora respecteert, en niet die uit de Misjna. De leden van deze stroming bevinden zich voornamelijk in Israël. De beweging, ooit omvangrijk, neemt snel af in omvang vanwege [[secularisatie]]. Zij worden door de rabbijns-Joodse wereld algemeen niet als Joods erkend, maar wel door de staat Israël.

** [[Messiasbelijdende Joden]] behoren tot een godsdienstige groepering die [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] beschouwt als de door [[God (christendom)|God]] in de [[Hebreeuwse Bijbel|Bijbel]] beloofde [[messias#Christendom|messias (christelijke opvatting)]]. Door het jodendom wordt deze stroming gezien als christelijk, hoewel er enkele joden zijn die zich er wellicht toe rekenen. Messiasbelijdende Joden combineren in hun geloofsleven aspecten uit zowel het [[christendom]] als het jodendom.