Tropische cycloon: verschil tussen versies

 

== Verschillende namen==

 

In de [[Tweede Wereldoorlog]] kregen tropische cyclonen een letter als herkenningsnaam, maar bij telegrafische berichten bestond de kans op misverstanden. Vandaar is men vanaf het orkaanseizoen 1950 overgeschakeld op het gebruik van meisjesnamen. Tegenwoordig is dit om de beurt een meisjes- en een jongensnaam volgens van tevoren per gebied in alfabetische volgorde opgestelde lijsten.

 

In de Atlantische Oceaan en het oostelijk en centraal deel van de Grote Oceaan spreekt men van een orkaan. Het woord is afkomstig van [[Huracan (god)|Huracan]], de naam van de god van de wind en vernietiging bij de [[Maya's]] in [[Mexico (land)|Mexico]] en [[Centraal-Amerika]]. Vergelijk ''hurricane'' in het [[Engels]], ''Ouragan'' in het [[Frans]] en ''Huracán'' in het [[Spaans]].

 

In het Engels wordt ''tropical cyclone'' ook gebruikt als verzamelnaam voor [[tropische depressie]]s, [[tropische storm]]en en orkanen (''hurricanes'').

 

In [[Azië]] spreekt men bij hetzelfde verschijnsel van een ''taifoen'' of ''cycloon''. Het woord ''taifoen'' komt uit het Japans en betekent: Grote wind. Het wordt ook wel geschreven als ''tyfoon''. Dit is een gedeeltelijke vernederlandsing van de Engelse spelling ''typhoon'', die bovendien aanleiding geeft tot een verkeerde uitspraak. De verkeerde uitspraak is te verklaren uit het Griekse woordbeeld, dat door de spelling met ''ph'' nog versterkt wordt.

 

Er wordt vaak gedacht dat men in [[Australië (continent)|Australië]] een tropische cycloon ''willy-willy'' noemt, maar dat is onjuist. Een [[Stofhoos#Willy Willy|willy-willy]] is de Aboriginalnaam voor [[windhoos|wind-]] of [[stofhoos]] (''dust devil''). In Australië heet een orkaan gewoon een ''tropical cyclone''.

 

{| class="wikitable"

! Klasse

! Benaming

! Schade

|-

| TD

| Depressie

| -

|-

| TS

| Storm

| -

|-

| S-1

| Orkaan

| Licht

|-

| S-2

| Orkaan

| Matig

|-

| S-3

| Orkaan

| Uitgebreid

|-

| S-4

| Orkaan

| Extreem

|-

| S-5

| Orkaan

| Catastrofaal

|}

 

 

Op het [[noordelijk halfrond]] komen de meeste tropische cyclonen op in de maanden augustus, september en oktober. Het officiële Atlantisch orkaanseizoen loopt van 1 juni tot 30 november. Het seizoen wordt ten eerste ingeperkt door het voorhanden zijn van warm zeewater, een zeewatertemperatuur van ten minste 27 graden [[Celsius]] is een goede voedingsbodem voor tropische cyclonen.<ref>[http://www.aoml.noaa.gov/hrd/tcfaq/A16.html AOML, Hurricane Research Division]</ref> Maar deze eis bleek in [[Atlantisch orkaanseizoen 2005|2005]] niet zo hard te zijn als wel werd gedacht; [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Orkaan_Vince|Vince]], [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Tropische_storm_Delta|Delta]], [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Orkaan_Epsilon|Epsilon]] en [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Tropische_storm_Zeta|Zeta]] ontwikkelden zich bij zeewater van 21 tot 23 graden. [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#orkaan_Vince|Vince]] en [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Orkaan_Epsilon|Epsilon]] groeiden zelfs uit tot een orkaan en ook [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Tropische_storm_Delta|Delta]] en [[Atlantisch orkaanseizoen 2005#Tropische_storm_Zeta|Zeta]] waren geen minimale tropische stormen. Ten tweede wordt het seizoen beperkt door de aanwezigheid van windstilte ten noorden van de [[evenaar]]. Waar het wateroppervlak het warmst is, ontstaat een [[doldrum]]. Aan het eind van de zomer vormen zich vaak doldrums in de [[Caribische Zee]], ten westen van Mexico, en in de buurt van de [[Filipijnen]]. De [[passaatwinden]] ontmoeten elkaar bij een doldrum, doordat het een gordel is van lage druk, vanwaar de aangezogen lucht opstijgt. Als er een doldrum ten noorden van de evenaar ontstaat, ontmoet de zuidoost passaat de noordoostpassaat niet op de evenaar. De zuidoostpassaat klapt dan als hij de evenaar overschrijdt om in een zuidwestpassaat. Als zij elkaar ontmoeten, kan dit het corioliseffect doen beginnen, doordat beide passaatwinden een hoek van 180 graden maken in plaats van 90 graden, wanneer zij elkaar op de evenaar zouden ontmoeten. Een derde oorzaak waardoor tropische cyclonen in de winter veel zeldzamer zijn is de straalstroom en andere stromingen in de atmosfeer, deze ruïneren de delicate structuur van een tropische cycloon. Ook voor delen van de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]] en voor het noorden van de [[Indische Oceaan]] geldt dit orkaanseizoen, maar er zijn ook gebieden waar cyclonen het hele jaar door kunnen voorkomen en ontstaan.

 

Op [[29 augustus]] [[2005]] richtte de orkaan [[Orkaan Katrina|Katrina]] zeer veel schade aan in de Amerikaanse staten [[Louisiana (staat)|Louisiana]], [[Alabama]] en [[Mississippi (staat)|Mississippi]]. Vooral zwaar getroffen waren de steden [[Biloxi]], [[New Orleans (stad)|New Orleans]] en [[Mobile (Alabama)|Mobile]]. Meer dan een miljoen mensen zaten zonder stroom en in Biloxi alleen maakten de eerste berichten gewag van meer dan 80 doden. Een week na de ramp was de toestand in het gebied nog steeds totaal ontregeld met een groot stuk van de stad New Orleans dat nog steeds onder water staat. Het totaal aantal doden door deze orkaan beliep enkele honderden tot ca 1000.

 

=== Ontstaan ===

Het ontstaan van een orkaan of tropische storm is een proces dat nog altijd niet helemaal duidelijk is.

Convectie boven warm oceaanwater is de belangrijkste energiebron van een tropische depressie. Eenmaal boven land wordt de kracht snel minder. Stijgt de windsnelheid waarmee een tropische depressie gepaard gaat boven windkracht 8, dan spreekt men van een tropische storm en krijgt deze een naam. Als een tropische storm 64 [[knoop (zeevaart)|knopen]] (windkracht 12) bereikt, dan verandert de naam van deze entiteit, afhankelijk van de locatie op aarde.

Het [[corioliseffect]] in de atmosfeer dat optreedt als gevolg van het roteren van de aarde speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van cyclonen en daardoor komen cyclonen niet dicht bij de evenaar; hoe dichter bij de evenaar hoe zwakker het corioliseffect in de [[aardatmosfeer|atmosfeer]], en op de evenaar zelf is het nul. Om tropische cyclonen tot ontwikkeling te laten komen moet verder de atmosfeer boven de tropische oceaan voldoende onstabiel zijn, zonder dat de wind er te veel verandert met de hoogte. In de Middellandse Zee, Perzische Golf en Rode Zee, die 's zomers tot boven de 26 graden opwarmen, ontstaan geen cyclonen. Deze gebieden worden gekenmerkt door op hoogte dalende luchtmassa's omdat de warme lucht die in de tropen opstijgt naar het noorden wegvloeit en ergens weer begint te dalen. Deze [[windshear]] gaat het ontstaan van cyclonen tegen. De bovenlucht is er relatief warm en dus te stabiel. Cyclonen ontstaan niet 'uit het niets'; er moeten in de buurt van het aardoppervlak al storingen aanwezig zijn zoals een complex zware onweersbuien of zogeheten 'easterly waves', die onder gunstige voorwaarden eventueel uit kunnen groeien tot een tropische storm. Voor de hurricanes in het Caraïbische gebied geldt dat die storingen meestal afkomstig zijn uit Afrika; ze drijven al ontwikkelend met de noordoostpassaat - ten zuiden van het subtropisch [[Azorenhoog|hogedrukgebied bij de Azoren]] langs - de Atlantische Oceaan over. Deze stroming drijft ze naar het Caraïbische gebied, waar ze over de eilanden kunnen razen, aan land kunnen gaan of naar het noorden afbuigen. Boven land neemt de windsnelheid door wrijving enigszins af, na enkele uren boven land begint de orkaan in kracht af te nemen; hij raakt dan namelijk afgesneden van zijn belangrijkste energiebron: het warme zeewater.<ref>[http://www.aoml.noaa.gov/hrd/tcfaq/C2.html Amerikaanse oceanografische- en weerdienst]</ref>

 

Als een tropische cycloon (onafhankelijk van welke sterkte) zijn tropische kenmerken verliest (convectie en gesloten, concentrische circulatie), dan valt de depressie meteorologisch niet meer onder tropisch weer en de meteorologen van bijvoorbeeld het [[National Hurricane Center]] staken het uitgeven hun waarschuwingen over dat systeem. Zo'n ex-tropische cycloon wordt dan aangeduid met de term ''extra-tropische cycloon''. Eigenlijk wil dit alleen zeggen dat het niet meer om een tropische cycloon gaat. Niet iedere depressie van de gematigde zone is een ''extra-tropische cycloon'', veel depressies ontstaan zonder dat ze eerst een cycloon waren. De status ''extra-tropische cycloon'' hoeft '''niets''' te zeggen over het potentieel gevaar van zo'n depressie; een ''extra-tropische cycloon'' kan nog steeds respectabele orkaanwinden hebben en heel veel regenval, zoals [[Atlantisch orkaanseizoen 2004#Orkaan Karl|Orkaan Karl]] in 2004. Extra-tropische cyclonen worden in hun eindfase vaak meegenomen door de westenwinden, de [[straalstroom]]. Als zij door de straalstroom worden gegrepen, zwakken zij af, doordat de structuur van het systeem wordt aangetast. De voor een cycloon noodzakelijke convectie is een verticaal bewegen van lucht, die snel moet worden afgevoerd als door een schoorsteen. De straalstroom (of een andere sterke luchtstroming in de atmosfeer) verstopt deze schoorsteen. Dit fenomeen wordt in het [[Engels]] ''windshear'' genoemd. Een voormalige orkaan neemt veel energie en warmte mee en kan daarmee een andere depressie voeden. Dat kan leiden tot veel neerslag en stormachtige winden. Blijft dit lagedrukgebied ten westen van Europa dan kan het hier zorgen voor een zuidelijke luchtstroming en wordt het warm (na)zomerweer, zoals in de herfst van 2005 gebeurde. In de herfst levert dat vaak een mooie periode op, eind september de [[oudewijvenzomer]] genaamd. Pas zodra de depressie verder trekt en onze kant op komt verslechtert het weer. De rekenmodellen waarop de weersverwachtingen zijn gebaseerd, hebben vaak moeite met orkaanrestanten, zodat de prognoses van dag tot dag kunnen veranderen.

 

[[Bestand:Cyclone Catarina from the ISS on March 26 2004.JPG|thumb|350px|[[Orkaan Catarina]] in 2005, met een duidelijk zichtbaar oog. De richting waarin de cycloon draait, verraadt dat Catarina op het zuidelijk halfrond raasde.]]

 

Direct buiten de 'muur' bevinden zich regenbanden die evenwijdig aan de wind naar het centrum toe lijken te spiraliseren. Deze banden zijn 5–50&nbsp;km breed en 100–300&nbsp;km lang. Ze veroorzaken neerslagintensiteiten van 25&nbsp;mm per uur of meer over een klein oppervlak, ongeveer 10% van het totale gebied waar de cycloon het laat regenen.

Wie zich in een cycloon bevindt merkt dat het oog overtrekt aan de plotseling afnemende wind, en de zon die ineens door de wolken breekt. Uiteraard duurt dit hooguit een uurtje, waarna de orkaan met volle kracht uit de andere richting zal blazen. Op zee is een oog zeer gevaarlijk vanwege de hoge golven, die uit alle richtingen komen.

 

Tropische stormen en cyclonen worden officieel benoemd sinds 1945 en de namen worden zodanig gekozen dat bij prognoses en waarschuwingen ze communicatie vergemakkelijken tussen [[meteoroloog|meteorologen]] en het publiek. Namen verminderen ook verwarring ten aanzien van welke storm wordt beschreven, aangezien meer dan één storm in dezelfde regio op hetzelfde moment kan voorkomen.

Het bekendst zijn de jongens- en meisjesnamen, maar in landen als [[Korea]], [[Thailand]], [[Vietnam]], [[Volksrepubliek China|China]] en [[Japan]] worden historische namen van goden gebruikt, zoals Prapiroon (Regengod), Wukong (Apenkoning) of Dianmu (Moeder van de Bliksem).

De naam van verwoestende orkanen die weergeschiedenis hebben geschreven en die men zich nog generaties lang kan heugen wordt van de lijst afgevoerd en vervangen door een nieuwe.<ref>{{citeer web |url=http://geology.com/hurricanes/hurricane-names.shtml |titel=Hurricane Names - How Are Hurricanes Named? |auteur= |uitgever=geology.com |datum= |bezochtdatum=19 april 2015 |taal=en}}</ref> Sinds 1954 is dat 67 keer gebeurd. De recentste voorbeelden zijn Dennis, Katrina, Rita, Stan en Wilma uit 2005, Charley, Frances, Ivan en Jeanne uit 2004, Fabian, Isabel en Juan uit 2003 en Isodore en Lili uit 2002. Om politieke redenen is ook de naam [[Adolf|Adolph]] geschrapt, net als de naam [[Israël]].

 

Soms gebeurt het, dat een gewone depressie, een depressie van de gematigde zone, terechtkomt in bijzondere omstandigheden en tropische kenmerken gaat vertonen (convectie en gesloten concentrische circulatie). Zij vertoont dan zowel kenmerken van een gewone, als van een tropische depressie. In dat geval spreekt men van een [[subtropische cycloon]]. Een subtropische cycloon kan een subtropische storm worden. In de [[nomenclatuur]] wordt een subtropische storm net zo behandeld als een tropische storm. Als een subtropische cycloon zijn niet-tropische kenmerken verliest, wordt het een gewone tropische storm.

 

* [[Sint Cyriacus-orkaan]] (1899)

* [[Galveston (orkaan)|Galveston]] (1900)

* [[Hagupit]] (2014)

 

* [[Polar low]]

* [[Atlantisch orkaanseizoen]]

 

* [http://www.nhc.noaa.gov/ Actuele orkanen (US National Hurricane Center) - Oostelijke Grote Oceaan en Atlantische Oceaan]

* [http://www.prh.noaa.gov/hnl/cphc/ Actuele orkanen (Central Pacific Hurricane Center) - Centrale Grote Oceaan]