Polysynthetische taal: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Correctie link naar doorverwijspagina Pacific Rim (link gewijzigd in Pacific Rim (geografie)) met DisamAssist. |
k http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/238/en_een_van_de/ met AWB |
||
Regel 1:
Een '''polysynthetische taal''' is een taal die in zeer hoge mate [[synthetische taal|synthetisch]] is. Dit houdt niet alleen in dat er zeer veel [[gebonden morfeem|gebonden morfemen]] ([[affix]]en) zijn, maar ook dat deze morfemen meer dan één betekenis kunnen vertegenwoordigen, de zogeheten [[portmanteaumorfeem|portmanteaumorfemen]]. De betekenis van één enkel woord komt daarvoor vaak overeen met die van een hele zin in andere [[taalfamilie]]s.
De term "polysynthetisch" werd voor het eerst gebruikt door [[Peter Stephen DuPonceau]] om de oorspronkelijke talen van [[Noord-Amerika]] te beschrijven.
De grens tussen een synthetische en een polysynthetische taal is niet altijd even scherp, bijvoorbeeld doordat de grens tussen een morfeem en een [[cliticum]] niet altijd duidelijk is. Ook worden verschillende [[lexicale categorie]]ën - zoals het [[zelfstandig naamwoord]] en het [[werkwoord]] - in dezelfde taal soms anders behandeld (zoals in de [[Zuid-Athabaskische talen]]). Sommige taalkundigen onderscheiden bovendien nog de [[oligosynthetische taal|oligosynthetische talen]].
Vrijwel alle polysynthetische talen kennen [[polypersonalisme]], de representatie van meerdere [[argument (taalkunde)|argumenten]] (zoals het [[onderwerp (zinsdeel)|onderwerp]] en het [[lijdend voorwerp]]) in de vorm van het werkwoord. Polypersonalisme wordt vaak verward met [[incorporatie (taalkunde)|incorporatie]]; deze laatste term verwijst alleen naar het samenvoegen van [[lexeem|lexemen]]. Dit is niet typisch voor polysynthetische talen.
Er bestaat geen haarscherpe definitie van wat een polysynthetische taal precies kenmerkt. De taalkundige [[Mark Baker (taalkundige)|Mark Baker]] trachtte door middel van het programma [[Principes en parameters]] van [[Noam Chomsky]] aan te tonen dat in een polysynthetische taal ofwel het [[syntactische hoofd]] van een zin altijd minstens één [[grammaticale markeerder]] in de vorm van een affix bevat, ofwel het bijbehorende argument in het hoofd ingecorporeerd is. Dit bleek inderdaad op te gaan voor sommige talen zoals het [[Mohawk (taal)|Mohawk]] en [[Nahuatl]], maar niet voor andere die ook als polysynthetisch worden beschouwd, zoals het [[Inuktitut]]. De analyse van Baker is dus niet algemeen aanvaard.
In plaats daarvan worden polysynthetische talen nu ruwweg in twee groepen ingedeeld op grond van de manier waarop de morfemen functioneren:
Regel 13:
==== Affixale polysynthese ====
In affixaal-polysynthetische talen wordt alleen gebruikgemaakt van gebonden morfemen, waarvan de betekenis overeenkomt met die van afzonderlijke woorden in [[analytische taal|analytische talen]]. Deze gebonden morfemen worden [[productiviteit (taalkunde)|productief]] gebruikt. Ze verwijzen naar elementaire zaken als lichaamsdelen, [[realia (vertalen)|realia]] van de bijbehorende cultuur of bepaalde landschappelijke kenmerken. [[Deixis]] en andere ruimte-/tijdrelaties worden in affixaal-polysynthetische talen eveneens uitgedrukt door middel van gebonden morfemen.
In affixaal-polysynthetische talen wordt geen gebruik gemaakt van incorporatie en [[werkwoordserialisering]], omdat hierdoor te veel wortels per woord zouden ontstaan. Het onderscheid tussen zelfstandige naamwoorden en werkwoorden is vaag en wordt gevormd door middel van affixen.
Verder wordt binnen deze groep onderscheid gemaakt tussen talen met een rigide structuur en talen met een minder rigide structuur, zoals de [[Eskimo-Aleoetische talen]]. Bij deze laatste groep zijn samenstelling en volgorde van de componenten wat minder beperkt.
Regel 23:
==== Compositionele polysynthese ====
In compositioneel-polysynthetische talen kan een woord meer dan één [[vrij morfeem]] bevatten, waardoor met behulp van incorporatie van zelfstandige naamwoorden en werkwoordserialisering extreem lange [[neologisme]]n kunnen worden gevormd. Deze talen kennen evenveel gebonden affixen als de affixaal-polysynthetische, al is de functie van deze affixen hier minder relevant. Deze talen evolueren iets gemakkelijker richting een analytischer structuur doordat de ongebonden morfemen veranderen in lexemen (zie ook [[syncretisme (taalkunde)|syncretisme]]). Anderzijds is hun polysynthetische structuur duidelijker te herkennen.
Voorbeelden van compositioneel-polysynthetische talen zijn het [[Aino (taal)|Aino]], [[Sora (taal)|Sora]], [[Tsjoektsjisch]], [[Tonkawa (taal)|Tonkawa]] en de meeste [[Amazonetaal|Amazonetalen]].
| |||