|
== Neder-Germaanse limes ==
{{Zie hoofdartikel|Neder-Germaanse limes}}
In Nederland werden langs de Rijn circa twintig forten gebouwd. Aan de weg lagen [[uitkijktoren|wachttorens]] waarvan de onderlinge afstand zodanig was dat men van de ene naar de andere wachttoren lichtsignalen kon afgeven.<ref>Verschillende wachttorens zijn teruggevonden bij de opgravingen in de [[Vinex]]-locatie [[Leidsche Rijn (wijk)|Leidsche Rijn]].</ref> De gemiddelde afstand tussen de castella bedroeg 6,5 kilometer;<ref>T. Bloemers, ''Een eerste stap in stedelijkhed in de Rijndelta'', in: Colenbrander e.a. (red.) ''Limes Atlas'', p. 24.</ref> op grond hiervan zouden er nog verborgen of weggespoelde castella in Nederland moeten zijn.
In [[Nederland]] liep de limes langs wat nu de [[Oude Rijn (Harmelen-Noordzee)|Oude Rijn]], de [[Kromme Rijn]] en de [[Nederrijn]] is, van [[Lugdunum]] ([[Katwijk (Zuid-Holland)|Katwijk]]) naar [[Duitsland]]. Langs deze grens liep de [[limesweg]], die ook wel de limes wordt genoemd. Hij verbond de vele [[castellum|castella]] die langs de grens waren opgericht met elkaar. Archeologisch onderzoek maakt duidelijk dat in de tijd van de keizers [[Traianus]] en [[Hadrianus]] fors is geïnvesteerd in de uitbouw en het onderhoud van de weg.
Ofschoon het woord ''limes'' strikt genomen zou moeten slaan op de grensrivier, de Rijn, hadden de Romeinen ook verdediging ''in de diepte'', wat het bestaan van versterkingen aan de Waal en Maas verklaart. Verschillende stenen resten in de [[Maas]] zijn wel als militair geduid. Bij [[Cuijk (plaats)|Cuijk]] ([[Ceuclum]]) zijn de resten van een tijdelijk kamp gevonden. In de Late Oudheid werd deze diepteverdediging uitgebreid met versterkte bruggen in bijvoorbeeld [[Maastricht]] en opnieuw Cuijk. Overigens moet bedacht worden dat nagenoeg ieder [[castrum]] en elk [[castellum]] omringd werd door een dorp ([[vicus]]) dat dienstbaar was aan het fort.
Noord-route (Oude-Rijn-grens) vanaf Duitse grens tot de Noordzee:
# ''Carvium'', [[Bijlandse Waard]]
# castellum bij [[Duiven (plaats)|Duiven]], Loowaard
# castellum bij Meinerswijk [[Arnhem]] (''[[Castra Herculis]]?''), het castra ligt volgens de [[Peutinger kaart]] echter aan de weg Nijmegen-Rijn-kust.
# mogelijk een castellum bij [[Driel]]
# castellum bij [[Randwijk]](?)
# ''[[Carvo]](ne)'', [[Kesteren (Neder-Betuwe)|Kesteren]].
# ''[[Mannaricium]]'', [[Maurik (dorp)|Maurik]] indien de afstand FECTIO-LEVEFANO XVI op de [[Peutinger kaart]] inderdaad een schrijffout is van VIII.
# ''[[Levefanum]]'', [[Rijswijk (Gelderland)|Rijswijk]] indien de afstand FECTIO-LEVEFANO XVI op de [[Peutinger kaart]] inderdaad een schrijffout is van VIII.
# ''[[Fectio]]'', [[Vechten]], [[votiefsteen]] gevonden met inscriptie FECTIONE.
# castellum in [[Utrecht (stad)|Utrecht]] (''[[Traiectum (Utrecht)|Traiectum]]''), vermelding ''Traiecto'' in het ''[[Itinerarium Antonini]]'' tussen ''[[Mannaricium]]'' en ''[[Albaniana]]''
# castellum ''[[Fletio]]'' bij Utrecht-[[De Meern]].
# ''[[Laurium (Woerden)|Laurium]]'', [[Woerden]].
# mini-castellum bij [[Bodegraven]], vermoedelijk ter verdediging van een brug.
# ''[[Nigrum Pullum]]'', [[Zwammerdam]].
# ''[[Albaniana]]'', [[Alphen aan den Rijn (plaats)|Alphen aan den Rijn]].
# ''[[Matilo]]'' of ''Matilone'', De wijk [[Roomburg (wijk)|Roomburg]] in [[Leiden]].
# logistieke basis bij [[Valkenburg (Zuid-Holland)|Valkenburg ZH]]-Marktveld
# ''[[Praetorium Agrippinae]]'', [[Valkenburg (Zuid-Holland)|Valkenburg ZH]], scherf gevonden met inscriptie (A)GRIPPINA(E).
# ''[[Lugdunum Batavorum]]'', westelijk van [[Katwijk (Zuid-Holland)|Katwijk]]; de ruïnes staan bekend als [[Brittenburg]].
Zuidroute (deels Waal/Maasgrens) vanaf de Noordzee langs Nijmegen:
# ''[[Forum Hadriani]]'' (ook genaamd Municipium Aelium Cananefatium ), [[Voorburg (Zuid-Holland)|Voorburg]]
# ''[[Flenio]]''
# ''[[Tablis]]''
# ''[[Caspingio]]''
# ''[[Grinnibus]]'', [[Rossum (Gelderland)|Rossum]] (Gelderland)
# ''[[Ad Duodecimum]]''
# ''[[Oppidum Batavorum]]/[[Ulpia Noviomagus Batavorum]]'', [[Nijmegen]] met castra op het [[Kopse Hof|Kops Plateau]] en de [[Hunnerberg]]
# ''[[Ceuclum]]'', [[Cuijk (plaats)|Cuijk]]: tijdelijk kamp, later ook een brug
# ''[[Blariacum]]'', ([[Hout-Blerick|Hout-]])[[Blerick]]
# ''[[Catualium]]'', [[Heel (plaats)|Heel]]
# ''[[Feresne]]'', [[Dilsen]] in België
# ''[[Atuatuca Tungrorum]]'', [[Tongeren (stad)|Tongeren]] in België
# [[Maastricht]]
Ook ter kustverdediging hadden de Romeinen hun forten, zoals:
# ''[[Flevum]]'' te [[Velsen]]?, fortencomplex met tentenkamp en marinehaven.
# [[Oostvoorne]] (''Helinio''?) (vermoedelijk).
# Goedereede-Oude Wereld (vermoedelijk).
# Walcheren-De [[Roompot (vaargeul)|Roompot]] (vermoedelijk).
# ''Rodanum'', [[Aardenburg (stad)|Aardenburg]].
# castellum te [[Maldegem]].
# castellum te [[Oudenburg]].
# De [[Vicus van Ockenburgh]].
== De limes als monument ==
| 