Eratosthenes: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
niets Labels: Misbruikfilter: Kwebbelen Misbruikfilter: Leeghalen Misbruikfilter: Schuttingtaal Visuele tekstverwerker |
k Wijzigingen door 2A02:A03F:EC9:9700:514A:2CD8:27A7:EA3C (Overleg) hersteld tot de laatste versie door RallyKat |
||
Regel 1:
{{Zie artikel|Voor de gelijknamige inslagkrater, zie [[Eratosthenes (inslagkrater)]].}}
[[Bestand:Eratosthenes.jpg|thumb|Portret van Eratosthenes]]
'''Eratosthenes van Cyrene''' ([[Oud-Grieks]]: Έρατοσθένης ὁ Κυρηναῖος) ([[Cyrene (stad)|Cyrene]], tussen [[276 v.Chr.]] en [[273 v.Chr.]] - [[Alexandrië]]], ca. [[194 v.Chr.]]) was een uiterst veelzijdig Grieks geleerde, die in bloeitijd van de [[Hellenisme|hellenistische wetenschappen]] leefde. Hij is het meest bekend geworden door zijn schatting van de [[Bolvormige aarde|omtrek van de aarde]].
==Achtergrond==
Hij werkte als een [[wiskundige]], [[geografie|geograaf]], [[astronomie|astronoom]], [[historicus]], [[geleerde]], [[filosofie|filosoof]] en dichter. In opdracht van de Egyptische koningen uit de dynastie der [[Ptolemaeën]] leidde hij de [[bibliotheek van Alexandrië]], de belangrijkste [[antieke bibliotheken|bibliotheek uit de oudheid]], ongeveer veertig jaar als hoofdbibliothecaris. Met zijn uitstekende faciliteiten bood deze bibliotheek hem een ideale werkomgeving. Beroemd is hij in de eerste plaats als de grondlegger van de wetenschappelijke [[aardrijkskunde|geografie]].
Zijn op zorgvuldige metingen gebaseerde bepaling van de [[bolvormige aarde|omtrek van de aarde]] behoort tot de bekendste wetenschappelijke prestaties uit de oudheid. Naast het onderzoek wijdde hij zich ook aan het verzamelen en organiseren van reeds voor handen zijnde kennis. Van zijn talrijke verloren werken is slechts een fractie door citaten en verslagen van latere auteurs bekend. Hierdoor is het moeilijk om zijn levenswerk goed op waarde te schatten.
Als eerste geleerde uit de oudheid beschreef Eratosthenes zichzelf als "filoloog". Onder de [[filologie]] verstond hij niet alleen het zich bezighouden met de [[taalwetenschap|taal-]] en [[literatuurwetenschap]], maar in algemene zin een veelzijdige geleerdheid. Kenmerkend voor zijn onbevangen houding tegenover ingebakken overtuigingen is zijn kritiek op de dichters. Hij ontzag zich zelfs niet om de hoogste Griekse autoriteit op literair gebied, [[Homerus]], te bekritiseren. De beschrijvingen van Homerus waren naar zijn mening niet waarheidsgetrouw, omdat Homerus zijn verzen had geschreven met als doel de luisteraars te onderhouden, niet om hen iets te leren.
==Leven==
===Afkomst===
Eratosthenes werd geboren in [[Cyrene (stad)|Cyrene]] (in het oosten van het hedendaagse [[Libië]]).
===Studietijd===
Eratosthenes studeerde in [[Alexandrië]], destijds het belangrijkste centrum van wetenschap. Aansluitend studeerde hij ook enkele jaren in [[Athene (stad)|Athene]]. Zijn leraren daar waren de grammaticus [[Lysanias van Cyrene]], de [[Stoïcisme|stoïcijnse]] filosoof [[Ariston van Chios]] en de [[Platonisme|platonist]] [[Arkesilaos|Arcesilaus]]. Ariston, die zich alleen voor de [[ethiek]] interesseerde en die natuurwetenschappelijke studies voor onbelangrijk hield, heeft naar het schijnt geen duurzame invloed op Eratosthenes gehad. Veel sterker was klaarblijkelijk de invloed die op Eratosthenes werd uitgeoefend door filosofen die aan de [[Akademeia|Platoonse academie]] verbonden waren, dit aangezien zijn latere uitingen over filosofische onderwerpen er op duiden dat hij [[Platonisme|platonist]] was.
===Benoeming tot hoofdbibliothecaris===
De Egyptische koning [[Ptolemaeus III|Ptolemaeus III Euergetes]] liet Eratosthenes waarschijnlijk rond 245 v.Chr, kort nadat hij zelf aan de macht was gekomen, vanuit Athene naar Alexandrië overkomen. Eratosthenes was toen rond de dertig jaar.<ref> Voor een chronologisch overzicht zie Geus (2002) blz. 26-30 en Fuentes González (2000) blz. 193, 199.</ref> Het lijkt erop dat de jonge geleerde op die jonge leeftijd al een uitstekende reputatie genoot, waarbij zijn poëtische en wiskundig-filosofische prestaties op de voorgrond stonden; zijn geografische, taalkundige en historische verwezenlijkingen zouden pas later, toen hij al in Alexandrië werkte, ontstaan. De koning benoemde hem tot het derde hoofd van de bibliotheek van Alexandrië, nadat zijn voorganger in dit ambt, [[Apollonius van Rhodos]], als gevolg van meningsverschillen met Ptolemaeus III ontslag had genomen.
De bibliotheek van Alexandrië, in de gelijknamige hoofdstad van het [[Ptolemaeïsch Egypte|Ptolemaeïsche Egypte]] was in zijn tijd het centrum van studie en wetenschap in de hellenistische wereld.
Vanaf ongeveer het midden van de jaren dertig van de derde eeuw v.Chr. onderwees Eratosthenes tevens de zoon en toekomstige opvolger van de koning, [[Ptolemaeus IV|Ptolemaeus IV Philopator]], die de troon in 222 v.Chr. zou bestijgen.
===Bijdragen aan de wetenschap===
Eratosthenes leverde een aantal belangrijke bijdragen aan de [[wiskunde]] en de [[natuurwetenschap]]pen,. Hij was een goede vriend van [[Archimedes]]. Rond 255 v.Chr. vond hij het [[armillarium]] uit. In ''Over de cirkelvormige bewegingen van de hemellichamen'' crediteerde [[Cleomedes]] hem rond [[240 v.Chr.]] de [[evenaar#Exacte lengte van de evenaar|omtrek van de aarde]] te hebben berekenend. Hierbij maakte hij gebruik van kennis over de [[elevatiehoek]] van de [[zon]] op 12 uur 's middags (zonnetijd) op de [[langste dag]] (begin van de zomer) in Alexandrië en op [[Elephantine]]-eiland in de buurt van [[Syene]] (het huidige [[Aswan]]) beide in Egypte.
===Kritiek op Aristoteles===
Eratosthenes bekritiseerde [[Aristoteles]] voor het argument dat de mensheid was verdeeld in Grieken en [[Barbaren]] en dat de Grieken naar raszuiverheid moesten streven. Eratosthenes hing de overtuiging aan dat elke [[natie]] haar goede en slechte kanten had.<ref>* blz. 439 Vol. 1 William Woodthorpe Tarn ''Alexander the Great''. Vol I, ''Narrative'', Vol II, ''Sources and Studies''. Cambridge: Cambridge University Press, 1948. (New ed., 2002 (paperback, ISBN 0-521-53137-3)).</ref>
===Ziekte en overlijden===
Tegen 195 v.Chr. werd Eratosthenes [[Blindheid|blind]]. Hij stierf in 194 v.Chr. op tweeëntachtigjarige leeftijd. Naar verluidt maakte hij een eind aan zijn leven door niets meer te eten.
===Vermeende arrogantie===
Hij stond bekend om zijn arrogantie, want hij beschouwde zichzelf als op zijn minst de op een-na-beste op vele terreinen van wetenschap. Hierdoor noemde hij zichzelf graag bij de naam Beta ('''β''' is de tweede letter van het Griekse alfabet).
==Werk==
===Omtrek van de aarde===
[[Bestand:Eratosthenes.png|thumb|De meting van de aardomtrek]]
Eratosthenes stelde vast dat de zon op [[21 juni]] op haar hoogste punt in Syene ([[Aswan]]) geen schaduw wierp in een diepe put. In Alexandrië was er wel een schaduw in zo'n zelfde put. Eratosthenes mat dat deze 7° 12' was, 1/50 van een cirkel. Daar hij aannam dat Aswan precies ten zuiden van Alexandrië lag, dan moest de omtrek van de aarde 50 keer de afstand tussen Syene en Alexandrië zijn. Eratosthenes schatte deze afstand op 5000 stadiën, een schatting die onder meer tot stand kwam met reisverslagen van kamelenkaravanen. De omtrek van de aarde stelde hij hierdoor op 250.000 stadiën. Het is niet met zekerheid bekend hoe lang zijn "stadium" was. In de hedendaagse schriften levert dit diverse omrekeningen op: 46.000, 40.075, 40.008 of 39.690 kilometer (en mogelijk nog andere).
==Priemgetallen==
{{Zie hoofdartikel|Zeef van Eratosthenes|priemgetaltest}}
Eratosthenes stelde een eenvoudig [[algoritme]] op voor het vinden van [[priemgetal]]len. Dit algoritme is naar Eratosthenes vernoemd als de [[zeef van Eratosthenes]].
In de [[getaltheorie]], een deelgebied van de wiskunde, is de zeef van Eratosthenes ([[Oudgrieks]]: κόσκινον Ἐρατοσθένους), één van een aantal priemgetalzeven, een eenvoudige [[priemgetaltest]] voor het vinden van alle priemgetallen onder een bepaalde grens. Het algoritme doet dit door het iteratief markeren als een [[samengesteld getal]] (dus geen priemgetal) van de [[veelvoud (wiskunde)|veelvoud]]en van elk priemgetal, te beginnen met de veelvouden van 2, tot de [[wortel (wiskunde)|wortel]] van dit grensgetal. De veelvouden van elk gegeven priemgetal worden beginnend vanaf dat priemgetal, als een rij van getallen gegenereerd met hetzelfde [[verschil (wiskunde)|verschil]] (gelijk aan het priemgetal) tussen de opeenvolgende getallen. Alle overblijvende getallen die niet als veelvouden zijn gekarakteriseerd nadat het grootste getal kleiner dan de wortel van dit priemgetal deze procedure heeft doorlopen is een priemgetal. Dit afvinken van veelvouden is het belangrijkste onderscheid van de zeef van Erastosthenes met het gebruik van proefdelingen om elk kandidaatgetal opeenvolgend te testen op deelbaarheid door elk priemgetal.
===Geschiedschrijving===
Behalve voor de exacte wetenschappen was hij ook belangrijk voor de geschiedschrijving door zijn chronologieën en zijn werk over de mythen en legenden van figuren die in sterren zijn veranderd.
==Trivia==
Naar Eratosthenes is een krater op de [[Maan]] genoemd.
==Voetnoten==
| |||