Klankverschuiving: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Alfabetische rangschikking |
||
Regel 1:
'''Klankverschuiving''' is een historisch proces in een taal, waarbij klanken, [[klinker (klank)|klinkers]] of [[medeklinker]]s mettertijd anders worden uitgesproken. Het is een onderdeel van een ruimer proces van taalverandering. Elke taal ondergaat geleidelijk veranderingen. Zo ontstaan ook varianten, die eventueel uitgroeien tot onderscheiden talen.
== Voorbeelden van mechanismen ==<!--Gelieve alfabetische rangschikking te respecteren-->
* [[Assimilatie (taalkunde)|Assimilatie]]: twee klanken vloeien samen in één enkele, bijvoorbeeld: de [p] en [b] in ''opbod''.
* [[Diftongering]] en [[triftongering]]: een enkele klinker ([[monoftong]]) wordt een [[tweeklank]] of [[triftong]], bijvoorbeeld: ''Paris'' wordt ''Parijs''. Het omgekeerde verschijnsel heet [[monoftongering]].▼
* [[Dissimilatie (taalkunde)|Dissimilatie]]: twee klanken evolueren nog verder uiteen.
* [[Metathese (taalkunde)|Metathese]]: twee klanken verwisselen van plaats, bijvoorbeeld: ''derde'' of ''dertig'' tegenover ''drie''.▼
* [[Toon-sandhi|Toonvorming]]: in sommige [[toontaal|toontalen]] beïnvloedt een verdwenen medeklinker de toonhoogte van een naburige klinker.▼
* [[Lenitie]]; een [[plosief]] wordt een [[fricatief]] of een nog meer open klank.▼
* [[Liaison (taalkunde)|Verbinding]]: het inlassen van een verbinding tussen twee woorden, bijvoorbeeld in het [[Frans]]: ''il y a'' wordt ''y a t-il'' bij inversie voor de vraagvorm.▼
* [[Elisie]], [[apocope]] en [[syncope (stijlfiguur)|syncope]]: verschillende manieren waarop een klank verdwijnt, bijvoorbeeld: ''broeder en zuster'' wordt ''broer en zus'', ''luchtpost'' werd ''lugpos'' in het [[Afrikaans]].
* [[Epenthesis]]: het inlassen van een nieuwe klank tussen twee andere, bijvoorbeeld: ''kerk'' wordt uitgesproken als ''kerrek''.
* [[Palatalisatie]]: een niet-[[palataal|palatale]] klank wordt dichter in de buurt van het harde [[verhemelte]] gearticuleerd.▼
* [[Prothesis (taalkunde)|Prothesis]], [[epenthesis]] en [[paragoge]]: het toevoegen van een of enkele klanken op een bepaalde plek in een woord: ''schoe'' met meervoud ''schoen'' wordt ''schoen'' met meervoud ''schoenen''.▼
* [[Haplologie]]: verlies van een lettergreep door een gelijkluidende lettergreep, bijvoorbeeld: [[Oudengels]] ''Anglaland'' werd ''England''.
▲* [[Lenitie]]; een [[plosief]] wordt een [[fricatief]] of een nog meer open klank.
▲* [[Metathese (taalkunde)|Metathese]]: twee klanken verwisselen van plaats, bijvoorbeeld: ''derde'' of ''dertig'' tegenover ''drie''.
* [[Nasalisatie|Nasalisering]]: het verlies van een nasale medeklinker heeft tot gevolg dat een nabije klinker [[nasalisatie|nasaal]] wordt, bijvoorbeeld in het Frans woorden met ''-in'', die eerst [in] uitgesproken werden, en die nu als {{IPA|[ɛ̃]}} klinken.
▲* [[Palatalisatie]]: een niet-[[palataal|palatale]] klank wordt dichter in de buurt van het harde [[verhemelte]] gearticuleerd.
▲* [[Diftongering]] en [[triftongering]]: een enkele klinker ([[monoftong]]) wordt een [[tweeklank]] of [[triftong]], bijvoorbeeld: ''Paris'' wordt ''Parijs''. Het omgekeerde verschijnsel heet [[monoftongering]].
▲* [[Prothesis (taalkunde)|Prothesis]], [[epenthesis]] en [[paragoge]]: het toevoegen van een of enkele klanken op een bepaalde plek in een woord: ''schoe'' met meervoud ''schoen'' wordt ''schoen'' met meervoud ''schoenen''.
▲* [[Toon-sandhi|Toonvorming]]: in sommige [[toontaal|toontalen]] beïnvloedt een verdwenen medeklinker de toonhoogte van een naburige klinker.
▲* [[Liaison (taalkunde)|Verbinding]]: het inlassen van een verbinding tussen twee woorden, bijvoorbeeld in het [[Frans]]: ''il y a'' wordt ''y a t-il'' bij inversie voor de vraagvorm.
== Historische voorbeelden ==
Regel 21:
* De grote [[klankverschuivingen in de Germaanse talen]] (zie kader)
* In het oorspronkelijke [[Latijn]] werd de /c/ (wellicht) altijd als [k] uitgesproken, maar de uitspraak verschoof als gevolg van [[palatalisatie]] later naar [s] (tenminste vóór e, ae, i of y), bijvoorbeeld:
** ''[[Marcus Tullius Cicero|Cicero]]'': van [kikero] naar [sisero]▼
** ''[[Julius Caesar|Caesar]]'': van [kaisar] naar [sesar] (maar ''keizer'')
▲** ''[[Marcus Tullius Cicero|Cicero]]'': van [kikero] naar [sisero]
** ''[[Frankische Rijk|Francia]]'': van [frankia] naar [fransia] (maar ''Frankrijk'')
== Zie ook ==
* [[Umlaut (klank)|Umlaut]]▼
* [[Ablaut]]
▲* [[Umlaut (klank)|Umlaut]]
[[Categorie:Fonologie]]
| |||