Alexis de Tocqueville: verschil tussen versies

'''Alexis-Charles-Henri Clérel''', burggraaf '''de Tocqueville''' ([[Verneuil-sur-Seine]], [[29 juli]] [[1805]] – [[Cannes]], [[16 april]] [[1859]]) was een [[Frankrijk|Frans]] [[Aristocratie|aristocraat]], politiek [[filosoof]] en [[socioloog]], [[historicus]] en [[staatsman]]. Hij geldt als theoretisch grondlegger van het moderne politieke [[liberalisme]] en visionair: Tocquevilles analyses van de moderne samenleving gelden nog steeds.

Tocqueville kwam uit een oude Normandische adellijke en katholieke familie die meestreed in de [[Slag bij Hastings]] (1066) en leed onder de [[Franse Revolutie]]. Zijn overgrootvader aan moederszijde, [[Chrétien-Guillaume de Lamoignon de Malesherbes|Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes]], verdedigde [[Lodewijk XVI van Frankrijk|Lodewijk XVI]] en stierf onder de [[guillotine]], samen met een reeks neven, nichten, ooms en tantes. Zijn ouders ontkwamen ternauwernood aan dit lot door de val van [[Maximilien de Robespierre|Robespierre]] in [[1794]]. Zijn vader werd, volgens de overlevering, in gevangenschap in één nacht grijs. [[Napoleon Bonaparte]] die de orde herstelde, was voor Tocqueville een megalomane [[usurpator]] en [[Nouveau riche|parvenu]]. Zijn familiegeschiedenis leek Tocqueville voor te bestemmen voor het [[Restauratie (Frankrijk)|restauratie]]-kamp. Het waren echter de Doctrinairen, de liberale royalisten die onder leiding van Pierre Paul Royer-Collard de monarchie wilden verzoenen met de Revolutie, die de jonge Alexis beïnvloedden. Hij begreep dat, ondanks alle ontsporingen, de democratie blijvend zou zijn en dat een terugkeer Frankrijk opnieuw in een orgie van geweld zou storten. Het doel dat hij zich stelde bij zijn Amerikaanse reis was het verdwijnen van de standen en het in goede banen leiden van de gelijkheid. Centraal stond voor hem de vraag hoe een democratie werkt en welke gevolgen ze heeft voor de samenleving.

Na een klein jaar keerden ze terug en publiceerden ze in [[1833]] het rapport ''Du système pénitentiare aux Etats-Unis, et de son application en France''. In Frankrijk en de Verenigde Staten stapelden de lovende recensies zich op en in Groot-Brittannië, gaf [[John Stuart Mill]] Tocqueville bekendheid. Beaumont publiceerde later ''Marie, ou l'esclavage aux Etats-Unis'', een kritische beschouwing over de [[slavernij]] en [[Rassensegregatie|rassenscheiding]] in Amerika. Tocqueville schreef in 1835 zijn hoofdwerk ''[[De la démocratie en Amérique]]''. In [[1840]] volgde een tweede deel. Hierin vergelijkt hij het aristocratische, ongelijke en hiërarchische maatschappijtype met de door gelijkheid gekenmerkte democratie.

Tocqueville bewonderde de [[democratie]] vanwege de maatschappelijke gelijkheid voor allen. In de [[Verenigde Staten]] bestudeerde hij de gelijkheid in een maatschappij waar ze op dat moment het meest ontwikkeld was. Voor- en tegenstanders van de democratie volgden de Verenigde Staten met [[Argus Panoptes|argusogen]]. Doorheen de geschiedenis haalde die meestal een slechte pers. Zowel klassieke auteurs als [[Verlichting (stroming)|verlichtingsdenkers]] stonden afwijzend tegenover de idee dat het volk zichzelf kon besturen. De Franse revolutie leek het gelijk van de sceptici te bewijzen: democratie ontaardde in anarchie en dictatuur. Desalniettemin herkende Alexis de Tocqueville in Europa een [[democratisering]]sbeweging, een proces dat hij als onvermijdelijk beschouwde.

* De meerderheid kan hier eveneens het slachtoffer van worden door de neiging tot [[conformisme]], [[Centralisme|centralisatie]] en de [[individualisering]].

Op [[2 maart]] [[1839]] werd hij als afgevaardigde voor het departement La Manche verkozen, om tot 1852 actief te blijven in de landelijke politiek, met herkiezingen in 1842 en 1846, maar ook nog in de Tweede Republiek. De coup van [[Napoleon III]] op [[2 december]] [[1851]] zou hem ertoe dwingen zijn zetel af te staan. Als politicus zou hij zich speciaal inzetten voor slavernij, waar hij overigens wenste dat vrijgelaten slaven géén grond kopen konden zodat zij in dienst bij hun vroegere meesters zouden blijven. Heel veel energie zou hij steken in de op de Ottomanen veroverde kolonie Algerije in 1830. Daarover [[Alexis_de_Tocqueville#Latere_loopbaanLatere loopbaan|hieronder]] meer.

In [[1841]] werd Tocqueville verkozen als lid van de [[Académie Françaisefrançaise]]. Als gedeputeerde zou hij Algerije twee keer bezoeken, sinds 1830 kolonie van Frankrijk. Daarover schreef hij een tweetal uiterst belangwekkende documenten, ''Travail sur l'Algérie'' uit [[1841]] en ''Rapports sur l'Algérie'' uit [[1847]]. Hierin komt een heel andere persoon naar voren, die pas vrij recent aan het licht gekomen is, al was het maar dat het eerste document pas in 1962 voor het eerst gepubliceerd werd. Vooral eerst vond de liberale democraat dat Algerije behouden moest blijven, in het licht van die tijd enigszins te begrijpen. Minder begrijpelijk en in tegenspraak met de wijze waarop hij geportretteerd wordt zijn toch zijn meningen, meningen dat het oorlogsrecht de Fransen als het ware autoriseren zou het land te ruïneren (''je crois que le droit de la guerre nous autorise à ravager le pays'') en dat met de bevolking erbij (''en faisant de ces incursions rapides qu'on nomme razzias''). Onverbloemd betoont hij zich hier van een imperialistische kant. De reden grote militaire expedities noodzakelijk te achten lag erin besloten 'alles te vernietigen wat enigszins op meervoudig permanente bewoning lijkt' (''pour détruite tout qui ressemble à une agrégation permanente de population''). Wel zou hij gedurende zijn kamerlidschap (van 1839 tot 1852) op 27 januari [[1848]] waarschuwingen uitten over de alarmerende leefomstandigheden van de arbeidersklasse. Ook voorzag hij de [[Februarirevolutie (1848)|Februarirevolutie]] die een einde aan de [[Julimonarchie]] maken zou. ‘Wij slapen op een vulkaan’ riep hij. De assemblee protesteerde even en dommelde in tot op 24 februari 1848 de vulkaan barstte. Koning [[Lodewijk Filips I van Frankrijk|Lodewijk Filips]] trad af en vluchtte. Het jaar daarop was hij kort [[Lijst van Franse ministers van Buitenlandse Zaken|minister van Buitenlandse Zaken]] in de regering van [[Odilon Barrot|Camille Odilon Barrot]]. Hij had bezwaren tegen de staatsgreep van [[Napoleon III|Lodewijk Napoleon]] in [[1851]] en als gevolg daarvan zat hij enige tijd gevangen. Hij stapte daarna uit de politiek en schreef over de oorzaken en gevolgen van de Franse Revolutie in ''L'Ancien Régime et la Révolution'' in [[1856]]. Het werd zijn tweede hoofdwerk dat hij niet voltooide, waarin hij de overgang van het absolutisme naar de democratie bestudeert.

*{{en}} [http://www.tocqueville.org/ Alexis de Tocqueville]